Katalog

Alova dan olaganüstü güzellikte bir antoloji Antikcag Anadolu siiri Alova'nın hazırladığı Antikçağ Anadolu Şiiri Antolojisi öncc adıyla ilginizi çckiyor. Okuduğunuz metinler "Anadolulu bir söz geleneğinin diller değişse de sürdüğü" benzeri bir tezi düşündürüyor öncc. Sonra insanın yüzyılların ve uygarlıkların değiştiremeyeceği duygu biçimlerinin benzer biçimlerde ifade edilebileceği gerçeğinc varıyorsunuz. sağlamış. Sövgülü şiirlerle elcştirdiği tiran Pittakos da onun şiirleri vüzünden anımsanmış bir bakıma. Strabon ve Cicero onu, siyasal şiirlerindeki ccsarcti ni övcrek anarlar. Halikarnasoshı Dionysos da "Eski Yazarların Elcştirisi "nde şıınları yazar: "Bakmak ycter Al kaios'un soyluluğuna; onun tatlı, özlü söyleyi ine ve her eyden öte Siyasal iirlcri' nin ahJaki tonuna. airin Devlet Gemisi adlı şiiri zama nı ve mekanı aşan bir metin: aşkına döndüm kavgacı rüzgarlar dan dalganın biri bu yandan geliyor, biri öbüryandan.bizdcsiyah tcknemizle sürüklcnip gidiyoruz ortalarında canımızı dişjmize takmış fırtınada. Sular geldi direğin ta ayağına yclkenİiktcn çıkmış yclkcnler, delik deşik olmus, sarluyor halatlaı dümen gitmi ... aırin anlattığı boğucu hava gerçek mi simge mi acaba: "Batır ciğerlerini şaraba, dönüyor cünkü Sirius yıldızı, mevsim amansız, sıcaktan kurumuş her sjey, ötüyor dallarda tatlı tatlı cır cır böcekleri, Sonsıız, saydam bir ezgi akıyor kanatlarından îijildayan yaz çekiyor bütün kanatlıları toprağa." Adonis ya da Manisalalcsi Mitoloıiye göre Aşk tanrıçası Aphro dilc'in ölümlülerılen birinc duydıığıı aşk bir yıkımla sonuçlanmıştır. Kıb ns'ın ilkkralıKinyras, A k 'l'anrıçasının kötü bir oyunu yüzünden kendi kızı Myrra ilc ilişki kurdu. Kızını öldürmek isteyince kız bir nıersin ağacına dönüştü ve dokuz ay sonra bu ağaçtan olaganüstü yakışıklı Adonis doğdıı. Aphrodite Adonis'e vuruldu. Aphrodite'in eski sevgilisi savaş tanrısı Ares onları kıskandı. Avcı olan Adonis'i bir yaban domuzuna öldürttü. Ormanda scvgilisi Adonis'i arayan Aphrodite'in ellerine ayaklarına di kenler battı. Onun yaralarından akan kandan güller açtı. Adonis'in yarasından akan kandan manisa laleleri oluştu. Sevgilisiniıı ölümü Aşk tannçası Apnrodite'i öyle üzdü ki günlerce ağladı. Onun ağıt larına dayanamayan tanrılar Adonis'in yılın altı ayını Aphrodite'in yanında geçirmesine izin verdiler. Adonis, Attis ve Kybele gibi, bir doğa tanrısıdır ve kızgın yaz sıcaklarında doğanın birden bire sararıp solmasının sirn gcsidir. Yazın en sıcalc zamanlarında Adonis törenleri yapılır, ölü Adonis'i simgeleyenküçük bir tahta heykelin çevresine kadınlar saksılar içinde solup kurumuş çiçcklcr dizer, ağıtlar söylcrlerdi.(Kaynak:Yüz Soruda Mitologya, Beh çct Necatigil) Bu ağıtlardan cn ünlülcrinden birini Bion yazmış:Epitaphios . Smyrnah (tzmir) şairlerdcn olan Bion Isa'dan 120 yıl önce yaşamış. Şair Isken deriye dönemi sonrası Hellenistik îirin en öııeınli teııısilcilerindeıı. Soıı yıllarını gcçirdiği Sicilya'da zchirlcneıck ölen ya da inrihar eden'Bioıı'unTanrıçanın eski sevgilisi Ares'in öfkesinın kıırbanı oldııgu dadüşünülebilir. iirirı ilginçyanlarından biri Aşk tanrıçası Aphr<xlitc'i yakınında doğ ılıığu vc ilk laııınç gördüğü adaların adlarına göndermclcılc de anıııa sıdır. (Kıbrıslı anlamında Kypris, Kvthcra adasından kaynaklanan Kythereis) Böylece Adonis için ağ lavan sevgililerin sayısı sanki birden bire artmaktadır. Şiiıde Aphroditc'lc birlikte Adonis'in av köpekleri, orman perileri, aşk tanrıları (Fros'lar),Zeusilc Eurynoıne'in şiir, şenlik, fiziksel çekicilik vc atlctik başarıyla özdeşleştirilen üç kızı (üç güzeller), kader tanrıçaları vc tüm doğa da ağlar. iirin her bölümünü söyleycn kii ayrıdır.. Bu da Anadolu ağıtlarının herbö lümünü ölünün yakınlarından ya da onu tanıyan başka başka kadınlann söyleyi şini anımatmaktadır: Yatıyor tepede güzelim Adonis, ak kalçasında ak dilerdcn bir yara, yas tutuyor Kypris sönüp giderken solıığu Adonis'in, damlarken kanı kar beyaz teninc, bulutlanıyor gozlcri kaşlarının altında; bir gül uçuvor dıı daklarından ve öliiyor o gülle, Kypris'in hiç alaıııayacağı öpücük. (...) dolaşıyor Aphrodite fundaJıkta dağınık saçlarıyla, sandaJsız ayaklarına dikenler batıyor yürürken, akıtarak kııtsal kanını, yürüyor daracık koyaklar boyu, haykırarak Asurlu kocası için, çağırıp adını onun. Toplanmış karnına siyah giysısi, kıp kırmızı olmu memeleri kalçadaki yaradan, kar beyaz göğsü kıpkırmızı. " Yazık Kythereia'ya " diye karşılık ve riyor aşk tanrıları; yitirince güzelim erkeğini, yitirdi tan rısal güzelüğini. (...) "Gitme, Adonis, kaJ benimle, bahtsız Adonis! Son kez sanlayım sana, dudaklarımı değdireyim dııdaklarına! Bir an için kalk Adonis, öp bcni son kez, öp beni bir öpüş boyu; ağzıma, yüreğime çekerek soluğunu emmck istiyorum aşkın rııhundan o güzelim sihrini! Içip bitirmek istiyorum aşkını ; seıımişsin gibi saklayacağım sonsuza dek bu öpüşü, cy bahtsız çocuk, bırakıp gidiyorsun artık bcni! CJidiyorsun Adonis, upuzun bir yolculuğa, gidiyorsun Ak hcrton'a acımasız, yabanıl kralına onun; bensc yaşlanacağım mutsuzluğumla başbaşa, geleıııcm ar dından scnin bir tanrıça olsanı da." Tamamını alıntılayamadığım bu uzun şiir geıçcklcn AııacK)lıı ağıtlaııyla ortak noktalar vc temalar ıçeriyor. Kıınlardan biri koeası ölen kadııun kocasma aşkı lıa tırlatmaya çalışmasıdır. Aphrodite'in Adonis'i son kez öpnıck istcvişi anınısa tan bir ağıtın dizelerı: "Sarılsana Sarı Bcv'im / Küsüp de ayrı valtığım". Oteki benzerlik siıtin souunda yer alan ccnazc törcninin bir düğün töreni gibi anlatılışıdır. Anadolu agıtlarında, özellikle geııç olümlcrdc Türkçc va da Kıirtçe yakılaıı agıtlarda, agıdı söyleycn kalabalığı deli kanlımn ya tla gcnçkızm dıığıınünc gel nıiş sayarak dizeler kurar:"I'csini vcıin bana/Ben bclımc sokacağını/Bcnim oğ lııın düğün kurnıuş/llalaya ben çıkaeağım". Bu benzerlik coğıalyanın beıı/er au ları ayrı dillcrdc dc olsa bcnzcr biçimdc avutmaya çalışıııasi ııııdır acaba? Düşiip ölen çocuk hizmctçilcr/kıilc ler, ekuıck |teşinde gıırbete çıkıp ölen delikanlılar, ıssız kıyılarda dcnı/ kaz.ılarında ölcnlcı, açlıgın kutsadığı katık... Anadolu'da varoluyor bin yıllardır. Ege adalarında da. ijairlcr kimi zanıan halkın scsı, kimi zaman aşkın. l lygarlığin yapıt larının yaJnızca müzc vitrinlcrinc hapsedilemeyişının de bir kanıtı. lyiki böyle bir seçkidüzenledin Alova! Antikçağ Anadolu Şiiri Antolojisi / Haztrlayan Alova / K Kitaplığı / 172 y K İ T A P SENNUR SEZER Uygarlıkların kanırları genellikle miizelerue yer alır: Binlerce yıl öııce hangi teknikle, nasıl yaprldığını bir türlü çöze ıııediğimiz küçücük madcn adak hcykclleri.oynncaklar, olaganüstü zevldita kılar, yan değerli taşlardan işlenerck yaılmış mühürler, cam parfüm sişeleri, işevlerini bugürı de sürdürebilecek maden mutfak eşyaları, mükemmel biçim leri günümüz sanatçılarına csin vcrccek seramik kııpalar, seramikleri süsleyen dcscnlcrin soyutlanmasındaki başarı... Bu tarihsel kanıtlardan, özellikle seramiklerle takılar günümüz kuyumcularında yadırganmaz bile. lnsanlığın yarattığı dokıınabilir ııygarlık ürünleridir buniar. Bunlan gördüğünüzde o dönem insanlarının dııygıılarını nasıl ifadc ettiğini düşünmeniz kaçınılnıaz. Eski uygarlıldardan mctinlcr çcvrildiyse de nedense gündemde uzun süre ycr alnıadı. Bclki dc ııygarlığı yaratan ulusıın adının yaşadığı coğrafyanın önüne geçişinden. Alova'nın hazırladığı Antikçaö Anadolu Şiiri Antolojisi öııce adıyla ilginizi çekiyor. Okuduğunıız metinler "Anado lulu bir söz geleneğinin dillcr değişse dc sürdüğü" benzeri bir tezi düşündürü yor öncc. Sonra insanın yüzyılların ve uygarlıkların değiştiremeyeceği duygu biçirnlerinin bcnzcr biçimlcrdc iradc edilebileceği gerçeğine varıyorsunuz. Şi irlcrin müzik cşfiğindc ya da şarkı gibi söylenmcsi Anadolu'nun gelenekleri iindc, eitli dillcrdc hala sürüyor. Alova'nın hazırladığı seçkide çoğunluğu günümüzdc yazılmış sanılabilecek metin ler oluşturuyor. Kimi tanrı ve tanrıçaların adları güniimüz şiirindc dc dc kııllanıldığından şiirleri tarihlcnıck nerdeyse olanaksızlaşıyor. Alova'nın çevirilerinin an dili de bu duyguyu pekiştiriyor : "Uykuda J m d i bütün dorııklar, belcnlcr dağların sırtı, dereler kara toprakla bcslenen sürüngcnlcr yabanıl hayvanlar, arılar soyıı, nıor dcnizin dibindcki canavarlar hepsi ııykıııla gcni kanatlı kuş surülcri" ()rneklcdiğim nıctın Isa'dan 650 yıl öncc yaşamış olan Alknıan'ın. Sardeisli (Salihli yakınlarındaki Lydia başkcnti) îjairler arasında ycr alan Âlkman'ın hanUİ ıılustan olduğu belli değil. Kaynaklar raınım nedcnini şairin lirdcki başansı yüzündcn |>ek çok ulusıın onasahi[) çıkırıa isteğinc bağlıvorlar.:"Çok olur anası biı şarkıcının." Vc csinlerinin olağa nüstüluğunü, csin pcrılcrı " > Musa'yı • ' yönettiği" benzetmcsiyle anlalıyoılaı. 1 ,irik şiire "bir tck kişınin değil, bütün biı toplulugun ya da bu toplukığun bir bölümünun dııygıılarını seslendirmeye olanak veren" 'Koral Liıik'i vaıatarak katkıda hulımmtış bir ozan Alkman. Çeviri bir iiriıı ölüsünü, biimini konıyamaz clbet Am.ı liri olıı tııran duygu kiıni kez övlcsiııc aınansızca dilc gctirilir ve günümüzlc örtüşür kı şiirin orjinal biçimi vc dili gclnıcz bile aklını za: "Yoksulluk. o /alım, anıan vermcz hastalık kız kaulei arcsizlik'lc biıliklc ümüaüne çöknuiis büvük biı lıalkın" Bu dizelerin şairı Alkaıos da Sardcis'te yaşanıış. Isa'dan 600 yıl öncc. Un lü kadın .şair Sappho gibi Mytilene'li oldugu kaydedilıni^, aı i.stokrat kökeııli biı şair. Bir döncm yanında olduğu bir tiranı deslekleınekten cayınca ve onu ele^ tirincc sürgünc göndcrilmiş. Yinclcnen bu sürgümcr onun ününün pekişmesini l Alova. Kltaplarına bir antoloji daha ekledi. SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T S A YI 7 13