Katalog

işlevinin bilincini veren bir ya da birkaç aydınlar katmanı yaratır. Kapitalist işletme sahibi, kendisiyle birlikte, sanayi teknikerini, ekonomi politikasını yürütecek uzmanını da yetiştirir, yeni düzenin hukukunu düzenleyecek hukukçusunu ve örgütleyicisini de. Belli bir işletmenin kuruluş aşamasında, kurucunun belli bir yeteneğe, yeterli birikime sahip olması gerekir kı, eski topluma göre daha yüksek bir toplumu örğütleyebilsin. Dahası, bu niteliklere sahip olmalı ki, kurulmaya çalışılan daha yüksek bir toplumu temsil edebilsin, simgeleyebilsin. Kapitalist işletme girişimcisinin, girişkenlik gibi sımrlı yeteneğinin dışında, teknik yeteneği, yığınları örgütleme gücü, paralarını biriktirenleri inandırma becerisi, tüketicilerin güvenini sağlama dürüstlüğü gibi türlü durumlan çözümlemesi gerekır. Her şeyden önce, yeni toplumu örgütleyecek seçkinlikte olması söz konusudur. Kendi öz sınıfının gelişme koşullannı sağlayabilecek bilgiye sahip olmazsa, toplumla ve devletle ilişküerini sürdüremez. Kaldı ki, işletmesini geliştirecek uzmanları, memurlan, işçileri de seçebilmelidir. Seçme olanağı, o alanda yetişmiş çok elemanı gerektirir. Cumhuriyet, görünürde, böyle bir sınıfin istekleri ve gereksinimi doğrultusunda insan yetiştirmek çabasında değildi. Çağdaş ulusu yaratacak aydınlar yetiştirmek istiyordu. "LHusal aydın", oldukça karmaşık bir terimdir. Böyle bir aydın da yoktur. Olsa olsa, ulusal aydın, egemen sınıfın çıkarlan doğrultusunda hareket eden şoven okumuşjarı temsil eder. Bütün bunlara karşın, Köy Enstitüleri, kırsal alanda yasayan yoksul insan koşullarına uygun, onlann yaşam düzeylerini yükseltmek amacıyla kurulabildi. Kurulması zor oldu, ama kolayca yıkıldı. Ç Her yeni toplumu kuıanlar, kapitalist işletmeci gibi davranırlar. Feodal toplum düzenine geçildiğinde de, feodalın tutumu böyle olmuştur. Yeni toplumun gelişme koşuflanna uygun insan yetiştirmek, gelişmenin doğasında vardır. Cumhuriyet de, yeni Türkiye için yeni adam yetiştirmeyi amaçlamıştır. Yenibir toplumu kuramlann, bunlardan öte, toplumsal gelişmenin tarihini, ekonomi siyasalarını, insan doğasını bilme zorunlukları açıktır. Her yeni sınıfin doğmasıyla birlikte ortaya çıkan ve evre evre gelişip seçilen örgensel aydınların, yeni toplumun eksikJerini ve ilk olmaktan doğan yabansılıklarını iyileştirme işlevleri vardır. Siyasal sınıf diye nitelenen örgensel küme, kaynağında, toplumsal aydınlardan başkalan değildir. Bunlar, toplumla ve devletle, yeni sınıfın bütünleşmesine katkıda bulunurlar, bu yolda örgütlenmeler yaparlar. Her toplumda, yeni sınıfin çekirdeğinin oluşması, yetenek sahiplerine yeni yollar açar. Feoaal toplumun soylulan, askeri alanda özel bilgi birikimleri sağlarlar, belli yetenekleri geliştirirlerdi. Soylıüar, bu yeteneklerini yitirince, feodal toplumun temelleri sarsılmıştır. Şaşılası sorun şudur: Feodal beyler, aydınlarını, büyük oranda, köylii halktan aktardığı halde, köylünün kendine özgü aydını çıkmamıştır. Feodal toplum bunalıma girince, eski yapının aydınlan, yeni toplumun yaptığı değişimlerin de destekleyicisi olmuşlardır. Köylüler, yeni erki, olduğu gibi benimserler. Denebilir ki, köyden çıkan aydınlar, köye özgü aydınlar olamamışlardır. Cumhuriyet, bu bakımdan bir avrıcalık gösteriyor. Köy Enstitüleri ile köyde kalacak sağlık memurlan, ebeler, yapı ustaları, yetiştirmişlerdir. Dünyanın her yerinde, yeni toplumlar, köye özgü aydınlar yetiştirmeyi düşünmemişlerdir. Çünkü, köylülük, her toplum için geri bir yaşam biçimini ifade eder. Köyde kalan aydınlar, genellikle, din adamları ile öğretmenleridir. Bu tarihsel durum, ülkemiz için de geçerlidir. tmam takımı, feodal yapıya sıkı sıkıya bağladır, ama öğretmen, devlet erkine bağlı olmasa da, devlete bağımlıdır. Erki elinde bulunduran sınıf, türlü örgütler aracılığıyla, aydın kuşakları arkasına almak ister. Cumhuriyet döneminde yasanılan bu durum, bütün çağlarda da aynı biçimde gelişmiştir. Din adamıaydın savaşı, her dönemin genel geçerli savaşıdır.XIH. yüzyılda, Anadolu'da görülen tekkebey savaşımı, kaynağında, aydındin adamı savaşımıdır. XVI. yüzyılda suhtelerle ehli sünnet arasında C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI gözlemlenen savaşım da, aydındin adamı savaşımıdır. Ancak, aydının niteliği farklıdır. Savaşımın niteliği değişmiyor, ama aydınların nitelüderi ve dayanaklan değişiyor. Köyün çıkardığı aydınlar, devlet erkîni elinde tutan sınıfin buyruğunda, gelecek toplumun biçimlenmesine de katkıda bulunmuştur. Bütün bunlan, bizim yetiştiğirniz Cumhuriyet döneminin aydın lcımüğini ve bu kimüğin oluşumunu belirtmek için yazıyorum. Bizler köylerden gelmiştik, ama köyün kendisine özgü aydın olamamıştık. Böyle bir durum, insanlığtn tarihsel gelişimine de aykın olurdu. Ancak, yeni toplumun oluşması sürecinde, emekçilerden, işçi sınıfından yana, ona özgü ayoın olmak elimizdeydi. Kuşkusuz, böyle bir vandaşlığın, erki elinde tutanlarca hoş karsılanmayacağı açıktır. Çünkü, Cumhuriyet, kurmak istediği yeni toplumda, düşüncenin ve emeğin özgürleşmesini istemiyordu. Enver Aytekin, bu durumu, daha lise sınıflannda kavramış, bilimsel sosyalizmin temel kavramlannı öğrenmeye başlamıştı. Çevresi, yetiştiği toplum ve sınıf, Enver'inbu düşüncelerini benimsemiyordu, ama Enver, aydın insan olmanın sorumluluğunu, erken yaşında kavramıştı. Enver'i andıkça, onu özledikçe, bütün bu sorunlarla iç içe oluyorum. Çünkü, onun yaşamında, sorumsuzluk yoktu. Sorunlarla boğuşur, düzenle savaşır, faşizm baskın çıkınca sıfırlanır, hapisten çıkınca yeniden savaşıma başlar, piyasaca saptanmış namusu ve saygın kişiliğiyle işini yeniden kurardı. Sorumîuluk, duyarlılık, mertlik, toplumsalcı bilinçlilik, insanlık, sevecenlik, cömertlik, bağışlayıcılık, kinden annmışlık gibi insani nitelikler bir araya gelince Enver Aytekin çıkar ortaya. • \3ensussanIjıbica, Dtctıonnaire Crttıque du Marxısme, Gramsasme maddesı, Quarıge/Presses Umversıtaıres de France, 1999 Avrtl 2. Antonıo Gramsci, Hapıshane Defterlen, OnurYaytnları, 1986Îstanbul. (Aydtnlarla tlgılı bölüm.) Enver Aytekin'in mezarı basında Enver Aytekin'in mezarı başında yapılan bu konuşmanın metnini, Server Tanüli, 28 Aralık 1999 günü Strasbourg'dan faksla göndermiş ve metni, onun adına Turhan Günay okumuştur. SERVER TANİLLİ ridir; başta da belli bir dünya cörüşünün, bilimsel ve devrimci bir bakışın kitaplandır. Adını söyleyelim: Marksizmin bilimselliğini taşıyan eserlerdir. Enver Aytekin'i böyle bir uğraşa götüren, elbette sıradan bir heves değil, ülkesindeki bir büyük kültürel uyanışa katkıda bulunmanın devrimci görev duygusu idi. Gerçekten, 27 Mayıs'la ülkemizde, aynı zamanda bir kültürel Rönesans da olmuş ve bu arada yıllarca hakkı yenmiş bir dünya görüşünün ürünlerini okurlara ulaştırmak aa gerekmiştir. Hep biliyoruz: Bu iş, bilginin yanı sıra yürek de isterdi. Çünkü Marksizmin önüne, polisin yanı sıra, ceza kanunlarının kurduğu bir yasak duvan dikilmişti. O duvara karşı çıkmanın onuru vardı, ama ceremesi de vardı. Işte Enver Aytekin, bunu göze alan naair insanlardan biri oldu. Ceremeyi çekti, ama onuru da topladı. Şimdi aranızda, benim gibi Sosyal Yayınlar'ın çıkardığı yığınla eserden feyzalmış insanlar vardır. Ama burada olmayıp acımıza uzaktan katılan binlerce, on binlerce okuru da saymahyız. O yayınlarla biz okurlar, aydınhğı tartışılmaz bir dünya görüşünün ışığını edindik. Buradan kalkarak diyeceğim ki, Enver Aytekin, Türkiye'nin o çok boyutlu Aydınlanma hareketinin içinde yer alan, ona büyük katkılarda bulunmuş bir insandır. Onun bu yerinin altını kalın çizgilerle çizmek isterim. Ülkelerin kültür tarihlerini yayıncılardan soyutlayarak düşünemeyeceğimizi biliyoruz: Örneğin cağdaş Fransa'ya, bir Fayard'dan, bir Gallimard'dan, bir odile Jacop'tan, dahası bir Prenses Üniversitaires de France'la bir Editions Sociales'dan, o dev yayıncıların katkılarından bağımsız bakamayız. Çağdaş Türkiye için de, kültürümüze unutulmaz hizmette bulunmuş olanları içine alan onurlu bir yayıncılar listesi vardır. Enver Aytekin'in adı, hiç abartmadan söylemiş olayım, bu listede ilk sıralarda yer alır. îtiraf edelim: Beklemediğimiz bir ölüm oldu bu. Yakından tanığıyım: Gerçekleşmeyi bekleyen nice tasanları vardı Enver Aytekin'in. Arkaya bıraktığı yayınevini ayakta tutmanın yanı sıra bu tasarıları yaşama geçirmede de onun dost ve yakınlarının, yani hepimizin bir görevi olmalıdır. Böylece, bütün ömrünü yurdunun, kültürünün zenginleşmesine adamış, ona bilimsel ve devrimci bir dünya görüşünün aydınlıklarını taşımak için çabalamış, vefakâr, aynı zamanda cefakâr ve cesur bir insanın huzurunda bulunuyoruz şu an. O insan için duyduğumuz bir derin saygıdır. Ama aynı zamanda bir büyük hayranhk! Enver Aytekin, "Merhabakâinat" deyip yola çıkarken, beraberinde, kültüre saygılı ve bu saygıyı hep sürdürecek olan insanların şükran duygularını da toplamış olarak gidiyor. Hizmetleri hiçbir zaman unutulmayacak. Onu hep anacağız; ve her andığımızda da, saygımız biraz daha artmış olarak eğileceğiz hatırası önünde. Arkadaşımız, dostumuz, kardeşimiz, ağabeyimiz Enver Aytekin, sana veda ediyoruz. Nur içinde yat! • SAYFA 11 S Î evgili arkadaşlar, dostlar; Bugün hepimizi burada şu mezarın başında bir araya getiren, bir büyük kaybın acısıdır: Aziz arkadaşımız, dostumuz, kardeşimiz, ağabeyimiz Enver Aytekin'i yitirdik ve onu, ebedi uykusunu uyumak üzere, sevgili yurdunun topraklarına vereceğiz. Beni, kendi adıma olduğu kadar hepiniz adına konuşmaya götüren de, sadece ona olan sevgi bağlarımız değil, daha da fazla bir şey; onun, yurdumuzun kültür yaamına yaptığı yeri doldurulmaz hizmeterdir. Gerçekten, Enver Aytekin, uzun yıllar, ülkemizin kültür yaşamında, bir yayımcı, zaman zaman da bir yazar olarak yer almıştır. Kurucusu olduğu Sosyal Yayınlar'ın yayımladığı kitaplar bir büyük yekun tutar. Çıkardığı eserler de, sıradan bir yayınevinin yapabileceği türden çahşmalar değil, aünya kültüründe devir açmış yazar ve fikir adamlarının ürünle Enver Aytekin, sorunlarla boğusur. duzenle savaşır. fa$lzm baskın çıkınca sıfırlanır, hapisten çıkınca yenlden savaşıma baslar, piyasaca saptanmıs namusu ve saygın kislllğlyle işini yeniden kurardı. 534