Katalog

Nahıd Sirrı Örik, ortaya koyduğu yapıtlatla edebiyatımızın önde gelen ya^arlarından bırı olmasına karşın, zamanla unutuldu. Son yıllarda kıtaplarının yenı baskılanyla yeniden gündeme gelen Örık, unutulmaktan kurtularak edebiyatımızdakı yerınıhizla alıyoı. ŞENER ÖZTOP , edebıyatın her dalında urunlcr vcren çok yonlu bıryazatdıı Oy kulerınde geçmib,tcn gelen yaşa nu bıçmunı, olmeye yu/ tutmuş gelenek vc gorcncklcrı, aııstokrat aılcleun zama nanasılyenıkdııştuklcrını, "bellıbelıısız bır ıronı ılc hu/utı arası" bn atmosferde anl.ıtır Nahıd Sırrı ürık yaşadığı donemde ya pırlarıyla cdcbıyatımı/ın ondc gelen ya zarlarından bnı olması gerekırkcn, gerck lı ılgı gornıemib,tıı Rauf Mutluay'ın da belırttığı gıbı " Kıskanmak ronıanı (1946), geıeklı ılgıyı gormemış olan Nahıd Sırrı Orık, 1957'dc yayımladığı 'Sultan I lamıd Duşerkcn' cserıyle hakct tıgı başarıya kavus,aeaktu (1) O, ede bıyatımmn bılınmeyen, kendı kendını ye üb,üren, başka bır deyışle, 'otodıdakt' bır yazardır "Baba evınde bır Turkçe hocası ve bır Irenk madaması ılc oğrenımıne başlamış, Beşıktas ta'Afıtâbmaarıf rub,tıyeM (orta okuDnekn mezıın olmuştur Babasının çevresınde nkııyaıak, dolaşaıak vc dınle yetek yetış.mıs,, çocukluktan basjayarak tarıhc vc cdcbıyata merak sarmıstır " (2) On uç yıl Avrupa kcntlcrındc tlolaş,mıs, vc yab,amibtıı (1915 1928) 1928'dcyur da donduKttn sonra ( umhuııyet gazete binde va/arlık vc Mıllı r £ıtım Bakanlı gYnda çevııınenlık yaptı I layatını ya7i yazmak çevırıler yapmakla kazanmıs, ve hiç evlcnmemıştır (3) Gundılık havatın ıçerısınde va/makla kendı dııııyasinın ko/asını ormu^tur 1928 dcn sonra çe:>ıtlı gazete vc dcrgılc re (Cumhurıyct, Tanın, Tan, Mıllıyct, Edebıyat vc Sanat Gazetesı, I layat, Mıı hır, Cıurbuz Turk Çocuğu, Aydabır, Ta rıhtc Bu Ay Varlık, RadyoT laftası Rad yo Dunyası, Yelpa/e) oykuler, roman tef rıkaları, seyahat ya/ılan, dcncmclcr, makalcler veçcvıııleı vctmıs.tıı Yapıtlannın çoğu kıtap halınde yayımlanmamib,tır Unutulan bır yazar Nahid SIPPI Orik lırlcycn bır dığer yonu de mcktuplarıdır Mektuplar yaşadığı donemın belgesı nıtctığındedıı Bıı bakıma ıçsel dııygulammlarını, dobt edebıyat çtvresı nı, ya/ar olma soıuın luluğıınu btklentıkrı nı,çalii;maatmosleıını yansıtması yonunden haylı ılgı çekıcıdır Mektuplaı ıçtcıı gclcn bır 'eda'yla ya/ılır Onun bılınmezlığı, unutulmuşluğu mute va/ı kısılıgının arkasın â<\ gı/lıdır Yaşar Na bı'ye31 5 1931'dcyazdığı bıı mckupta şun ları dılc ^etırır " Dâırede olduğu gıbı şımdı cvdc yalnızım Beraber oturdıı gıımu/ zat tstanbul'a vazırcten gıttı Neı de ısc tck basıma konuşur olacağım " ( ) 1 Iepıni7i fcvkalâdc ozlcdıın Bu hcpını/ı deuıkten sonra bunların kım olduğunu duşununee scndcn başka kımseyı bulama dım, bu da ayrı meselc ( ) Kenan Hulu sı'dcn vc mccmuasından ve makalemi7in bedclınden hıç scs seda yok Havrct 1 ( ) nıebus nam/edı Faruk Nafi7 Bcy kurum ve a7amctlcrındc haylı ıskonto etmış oldu ğu halde arada bır man/uru fakuânem Dığer taraftan Ankara'da Dıl Encume nı'nde çalışırken sureklı olarak tstanbul vc edebıyat çevıcsını dus.unur o/ler ts tanbul Babıâfı ( addesı'nı,oncmlı kı^ılctı nı, Mcscrrct Kahvesı'nı İ obon Pastane sı'nı hatırlar Halıt Bcy'ın dukkânında ne varne yok •>\ 'Yenı kıtap basıyormu^'dcr Her şcyden once kendı edebı dunyasın dan kcsıtlcr vcrcrek Ku/um bı/ını bu bıukcıı lukâyelciı, makalelcrı kım basa tak^ Bunların turşusunu mu kuracaüı/' Bunere/alet.bu neakamettır' Buncbct si7 bcrcketsız durumdur boyle ? " (7) dıyı yakın ır Nahıd Sıı ıı ()ıık ın duygu vc du^uncc dunyası uzun soluklu, genış ufukludur (), edebıyatın her dalında urunler vermeyı yeğler Roman ve oyku ıle bırlıkte, tarıh ve sanatın butun dallarında (sınema, tıyatro, resım vd ) eleştırel bır bakışla makaleler yazar Onun bılınmeyen bır yonu de rcs me, guzel sanatlara karşı tutkunluğudıır Bır yazar eleştırmen kımlığı ılc donemın sanatçıları ıle ıçlı dışlı olmuş, onların yenı urunlerını gormuş, sergılennc gıtmış, ı/le nımlerını Tanın gazetesınde yazmıs,tır Turk rcsım sanatına olumlu eleştırıler, soy lemler getırmıştır Bır bakıma sanatı ve edebıyatı kendı alarunda ozumleyerek o/ deşleştırcrek, değışık janr'da ozgun yo rumlar getırmıştır Dığer taraftan sanata karşı merakı do layısıyla "Sanatkârlar" adlı oyku kıtabın da "En guzel çserı" bunun bır belırtısulr Nahıd Sırrı Orık, Cumhuryct doncmı Turk plastık sanatlarının gelışmesını ye nı yapıtlar vermesını yazılarıyla destekle mıştır O gunlerın sanat eleştırmenı yok luğunıı dıkkatı çekcrsek, resım uzcrıne yaptığı tespıtler, eleştırıler bır belgcsel nıtelığındedır Onun ozgun bır makalesı "Resmimizin yazılmamış tarihi hakkında" duşuncelerı bugun de hayatıyetını ko rumaktadır Bu konuda şu ılgınç saptama yı yapar "Turk resım tarıhı ne 7aman vc kımın tarafından ya/ılacak1 Rcsım taııhı mı/ı Abdulmecıd ve nıhayet 11 Mahmud /amanından muphem (belırsı/) surette başlatan, hudutları da muphem bır ıkı ctud, bu boşluğu doldurmak evsafını (nı telıldcnnı) haı/ olmaktan tamamıyla uzak tır Memlekette her şeye rağmen rcsmın da na eskıden ba^lamı^ olduğuna, Bektası tek kelerınden toplanmış bazı ıptıdaı (ılkel) portrelcr kadar Edır ne'nın bır çarşısıyla bır konagında vc Kayse n'nın yıne cskı evınde gormus, oldu^um bel kı artık tamamcn yok olmuş ba7i resımlerden şahsen kanaat ge tırmıştım ( ) (8) Turk resmı hemen hemen Hamdı Bey'den başlamış (ve ba7i zatlara gore de onunla bıtmış sayılırken), onun muasırları (çağdaşları) ve hattâ ondan bıraz evvel gelrrub kımseler arasında hayretle layık bır sadchkle çok guzel cscrler veımıslere rastlıyoruz ( ) Resım tarıhımı/ın bazı koklcrını bılmezlık, taas bup (bağnazlık), yangınlar, ıhmal vetcscyyup (kayıtsızlık, u^enrne) çurutup yok et mıştır Ancak kalmışlar uzerındc derhal eğıımezsek, yarın vesıkalar (belgeler) daha azalacak, kalın sıslere gomulecektır (9) Bır Turk resmı toplu bır şekıldc ne za man vucut bulnıaya başladı, hangı tesır ler altında bır ştkıl aldı, Turk rcbinınde S,ark mınyatuı uylc Garp eserlerının nufu7 çarpışmaları var mıdır^ llk I uık rcssamı olaıak kınılcrı kabııl edcbılırı/ ( ) (10) IVy/ajdan poıtrcvc kadaı ıcbim nevıle ıının (ceijitkrının) nususı (o/cl) bır ınkı b,al (gclı^ını) tatıhleıı mevcut mudur vc nıhayet Turk RMiıının tuttugu ıstıkâmct ncdır'1 l^te vazılması gercken kıtap, Samı Yctık ın kıtabında dcdığı gıbı hı^bır ebe rı anlatmadan "I locaları ibtıdadına (yete ncgınc) hayıandı, genç yaşında Gınt'te oldu tar/ında hal tcrcumclcrınden (oz uc<,mibjuındcn) murekkcp (meydanage lcn) bır mccmua, tczkcre (yazı) degıl, bu tuıı bu mevzuları ıncclcycn bır tetkık (arastırma) cscııdır vc maalesef bu eserın tasıllarını (bolumlcrını) tcrtıpedıpscrlev lıalaımı (yazı basjıklarını) koymak uzcrc dc htnu/ kalcmlcr yontulmamıştır O engın tarıhı vt gerek yenı mahsullerı hak kında, bu ışe omrıınu tahsıs (ayırmak) ederck bızeeseı hazırlayan vc vcren rcsım tanhı âlemınc (dunyasına), rcsım na/aıı yatçısına ve resım munekkıdınc (clc^tır menıne) sahıp bulunmaktan hcııu/ çok uzaktayız (13) 55 yıl once gclcccğın fuık resmıne, sa natçısına ve sorıınlarına sahıp çıkan Nahıd Sırrı Orık, Turk plastık banatlaı ının hcnu/ tarıhının ve felscFcsının yazılmadığını vuı gulayarak, gerçek anlamda bır eleştırı or tamı yaratılmadıgını dahası, cleb,tırmenın yetıştırılemedığıne dıkkat çeker Gunu mıi7de de sanat elcştırmenının ne kadar az olduğu ve az yetıştığı bır gerçektır Onun bu ycnnde ongoıusu, onbezibi halen ge çerıılığını surdtırmektcdır Nahıd Sırrı Orık, Fransızca'ya 'vukuf olması dolayısıyla Fransız edebıyatına ve sanatına karşı aa ılgıhdır Bırçok çevırılc rı vardır Yazılarınua, mektuplarında yer yer Fransızca sozcukler kuUanır Mıllı Egı tım BakanlıgVnın Doğu ve Batı klasıklcrı nın çevırılcrını "feyızlı gayret" olarak nı teler ve şu ozgun onerısını ortaya atar " yazar tîugene Fromentın'ın 1 elemenk ve Flaman ressamlarına vc rcsmınc daır yazdığı 'Les Maıtres d'autrefoıs yı dılımı ze çevnlerek, ırfan hayatımı/a buyuk bır hızmet olacaktır" der (14) "Tiirk EdeMyatı ve Hkir Hayat Pek Tiirk Resmi Üzerlne Düşüncelerl Surcklı gıçnıi1; /am.ın go/uııım onune gelıı Gcçmıs, /am.ın pt^mdtdır Muhayyılesı dnğıırgan duyuu yukludur Geç mışten gelen yaşama Diçimını, konak vc yalı hayatını, olıncye yu/ tutmuş gelenek ve goreneklerı, ınsan tıplcrını, dcğışcn ve gefujcn sobyo ekonomık koşııllara ayak ııyduramayan arıstokı at aılclcrın zamana nasıl yenık dııştııklcrını dramatık bır atmosferde kaleıne alır "Onun nsıl dıkkatı çeken cscrı 'Sanatkârlar' (1932)dıı Butun mal/emesı ger çekten, yaşanmu; bırhayattan, bızchas ın sanlaıdan alınmakla bcrabcr gunumıız dcn geçmışe dogru u/anatı, çevrebi ve an latışı ılebıı 'Cıcçmıs, /aman' havasınıdal galandms,ı, bu hıkayelerıne hayâlî bır manzara verıyordu " ( ) (4) Eserlenne bır goz ge/dırırsek onun her şeyden once bır Hııyuk hıkâye (novel) ya zaıı olduğunu goruru? Fn başanlı eser lcrını de bu alanda vcrmüjtır ( ) Ln gu zel eseıı "Bır Osmanlı dıplomatı Personosı Bcy'lcmadamı"dır Dcvrımlerın top lum yaşayıs,ımi7da yaptıtfı kokten değı şıklıklerı, bunların gerıde kalanlar U7e rındckı etkılcrını gerçekçı bır anlatışja, ancak o çevrelerle yakın ılgısı olan kım sclcrın bıfebıleceğı ayııntılaıa ınebılen de ğerlı bılgılcrlc vcrır ' (5) Nahıd Sıı 11 Px \ ııı iı nklı dıınyasını bc "Mazi gözümün bnüne geliyor" Mektuplar düe gelse Bır oncekı yazısı "Tenkidin Durumuna Dair Bilânço"ya gondcrme yapaıak, Cumhurıyet ınyırmıncı yıl donumu ıdrak cdılırken, Turk edebıyatının "yırmı yıl" ıçındekı gelışım surecındcn soz açarak, elestırme durumuna değgın bır genel de ğerlendırme yapar "C umhunyet dcvıı tenkıdı ne halclc buldu^ Yırmıbınncı yılı na ne haldc tcrcdıyor'' 1 uık edebıyatın da, tenkidin, Garp'tan orncklcr almaya başlar vc bu ornekleı ıoman, hıkâye ve tı yatro gıbı o vaktc kadar bılınmeycn ncvı lerde (tuılerde) eserler verırken ılk numıı nclcrını Ekrem Bcy ın tcnkıt bifatını ken dılerıne tevcıh vermeyc basladı^ını soylc mek yanlıs olmaz Namık kemal ın vc Re caîzâde Ekrem Bey'ın tenkıt sıfatını ken dılerıne tevcıh (yoneltecegımi7) ya7iları yokcicöıldır Lakındahaob|ektıfbıı sckıl de ve hele bır kıtabı, muharrırının lıuvı yetı kadar o kıtabın da butun ı uhıınu ıha ta edıp bıldırmck ıı/erc anlatmak maksa dıyla yazılını^ ılk yazıları, I debıyatı ( edı de devrındc Mehmcd Raul'la Huseyın (^.ı hıt Yalçın'ın bazı makalelennde goruru/ (15) C umhurıyetın ılanına kadarkı dcvrcdc, yanı 1908 1923 aıasındakıonbeşyıllıkza Bu kalcmlerı seferbercdecek şcysc, Ba man esnasında ıse 1 urk edebıyatı ve hkır bıâlı caddcsındckı arz vc talep ^artlarına hayatı pek buyuk bır gelıs,me ıdrak etmc goıe ancak resmî bı makamın kararı ve hı dı ( ) Buyuk munckkıt (clcjjtırmcn) hasıl maycsı olabılır (11) olduktan sonra buyuk bır edebıyatın do ğacağı ıddıası bır ıddıa mahıyetını ab,ma "Resim Kuramcısma ve Resim dı ve aşamayacaktır Buyuk munckkıduı Beştirmentne SaMp Bukmmaktan zaraısız romanları, vasat şıırlerı ve /ayıt HenüzÇokUzatrtayız" ıycslerı tenkıt etmebi sayesınde ycnı vc uyuk romancılar, şaırler ve pıyes muhar labıalla kcndı arasınâa ozel hır rırlerı tureyecegı hdkkındakı fıkrı boş bır goru$ duzcn vc bıldırış koymayan temennı bulurum ( ) (16) ht r sanatçı esermde hasıt btrfoloğraf Eleştırmcnın yetışmesı ve erkılı olabıl obnahtıhlık'LStnt maruzdur' N S mcsı ıçın de ortam ve kosulların oluşma ÖRİK bina dıkkat çckcn Nahıd Sırrı Orık, bu konuda olması gcıekcnlcrı şoylc belırtı Bu baglamda Kasım 1943'te kaleme al yor "Bır munckkıt her scyden cvvcl scr dığı "Mev7ular Ortasında" adlı makalc best bır kuısuye, mustakıl bır sutuna sa sındt yınc sanat (,cvresındcn so/ açarak hıp olmalıdır kı, fıkırlcrını ıntızamla, se şunları dıle getırır " Resımdcn en çok reb batla, hurrıyetlc bılclırebılsın Munckkıt samlaıımız lırçalaunıbırakarakbahscdı ancak daırna ıstıklâllc soz soyleyebılecegı yorlar I latta bunlar arasında bır tanesı ve çok dınleyıcıye sahıp bır kursu cle gc vaı kı, vclut (dogurgan) fırçasını bırakınçırcıiĞı takdırdcdır kı, gerek muharrırler, ca, on parmagı ılc on huner gostcrıp aynı gerek okuyııcular ıi7crındc muebsır olabı zamanda fıkra, hıkâye ve şıırya/maktadır lır"(17) Dığcrlcrı onun kadaı yanı (Bedrı Rahmı Dığer taraftan Nahıd Sırrı Orık, şu ılgı deretcsınde) purhuner (çok yctcncklı) ol çekıcı baptamayı <i,\ yaparak eleştırmen mayabılırlcr Ancak Nurullah Berk, Ma kurumunun parasal yonden bıı şey gctır lık Aksel 1 b,rcf Urcn gıbı bazı rcsbamla medığını de vıırgular vc yazibina şoylc dc ıımızın rcMm mazibinden, nazarıyclerın vam cder "Yazı, o da bııkaç muhamrı, den (kuramlarından) ve yenı mahsulle ancak her ncvıdcn yazı ya/dıklaıı takdır rınden (urunkrınden) dıkkatlc bahbet dc geçındırebılıyor Fakat sadecc munek mcyc ıııuvatfak (başarılı) olduldarını soykıtlıklc hıçbır kalemın geçınmesıne ımkân lemck la/ımdır(12) yoktur(18) 1 akat resmın gcrek nazarıyclen, gerek Nahıd Sırrı Orık'ın yukarıda değındıgı C SAYFA 16 C U M H U R I Y E T K İ T A P SAYI 439