Katalog

dayaşayanbırıdır "O/gurluk tanımının bu son noktası, mudahalc etmeme gore vının temcllerıyle tlgılıdır Bu tur bır mecburıyct, hcm olgusal, hcm de yasal planda aynı haklara sahıp yurttasjar ara sinda var olabılıt" (s 236) Spıtz egoıcbu kısa analı/gostermektcdır kı cumhunyctçı ıdcal, negatıl bu o/gurlukveo/eıklıkıdcalıdır Bıreylerın kendı amaçlarını ı/lcme taı/laıı u/cıın dedus.unuı Bıırada o/gurluk hıçteozsel olarak tanımlanmi!} bırtakım anıaçla ıı kabul elınek gıbı tanımlanama/ Do ğa, hiçbır amacı dığcrıne kıyasla yucclt tiıe/, hıçbıı ıyı yaşanı anlayışını onc çı karmaz vc bu >;nlamda cumhunyctçılık, açıkça lıbcralı/m taıalındadıı Ancak bu ıdeal komunoterdir, çunku, bıreyın o/gurluğunun dığeı yuıttaşlaıın kıne baglı olduğu f ıkrını ıçcrır Otc yan dan bu cumhuııyetçılık, adıl vc ıyı ola nın ılkesel olaıak ayrımına karşıdır, kolektıf eylcm kuralları, cbcdı olacak şc kılde saptanama/, bu ktııallaıla uyıısan ıyı vaşam anlayışjarı scrbestce gelışebıl ınclıdıı Heı eıek, oıtaya çiktığı andan ırıbarcn kamusal akıl açısından sorgulanmalıdıı, bu eıek, o/gut toplumu oluş turan hakların rccl karşılıklılık dokusuy la uyus,uyoı mur1 Sorun, bu amau seçme yı ısteyıp îstemedığımı/ dcğıl, onun so nuçlarına uıaıu/ kalnıayı ısteyıp ıstetne dığımı/dır Cumhurıyetçı toplumda yurttasjar, bırbırlcrıylc bağdaş,mayan çe ijitlııyı anlayışlarınınbırlılctevaroluşku^ ralını arama/ sadece, teruhlcrı gozden geçiulebıln, onlaıı bırbıııyle karşılaştı ıırlar, kamusal yargıyı, hcrkes ıçın noım sayaılaı, bu ş,ckılcle tum amaçlaı taıtış maya vc yenıden değerlendırmeye açık tır vc kamusal taıtis,ma îçindecleğışırler Spıtz'e goıe cumhuııyct sadeıe amaç ların ııyuşabılırlığını organı/c etmenın polıtık aıau değıldıı aynı 7amanda on ların geçerlılığını sorgulamanın da (yanı oııları kamusal olarak ne olçude meşju savabıleceğımı/ı saptamanın) araeıdır "( umhunyctın yuıttas.ını lıbeıal toplu mun uyesınden ayıran şey, onun, bırey lcr bırlıkte yaş,adıklaıında, kendı davıa nışlarının noımunu ı/ole olarak tek ba ş,ına belırleycmcyeceklerını kabul etme sıdır, zıra temelde sorun bu davranışla rın kcndılığmde ıyı veya kotu oldugunu bılmek dcğıl, herkesın ozgurluğuyle uyuşup uyus,madıklaıını bılmekur" (Spıtz, 1995, s 238) ü/etle ınsanın kımlığınde, içındc yaşanılan topluluğun amaçlarınakatılmak esastu, cumhurıyetçı ıdeal, bu anlamda komunoterdır Cumhunyetçılık ınsanın doğasının sosyal oldugunu varsayar Bı rcyler arasındakı ılıs,kılerı du/cnlcyen hakkanıyctlı bır kuralın bulunmasının, ıyı du7enlenmış bır toplum olus,turmaya yeterlı olacağı hkıını kabul etmez, toplumun uyclcrı bclırlı bır ıyı yas,am anlayışını (polıtık katılınıa dayalı yaşam) ızlerler Insan koşuluna daha uygun olan de mokratık ve sosyal cumrmrıyet, "ccma atçı" (') genlemclcı ve a^ırı bıreyci sap malar arasında sıkışan ınsanlara ışıltılı bır ufuk gostcrmcktcdır • Kaynakça Cuıllcbaud,) C (1995) La Irahnon dcs Lubııns, ed Lssaı/Seuıl, Parıs Lukes, S (1995) L'atta<hement socı al et ses mythes, Lc Bancfuet Revue du TFRAP, n 7 1995, 174 190 Spıt/, | I (1995) Lc Renublıcanıs me, unc troısıeme voıe entıelıbcralısme et communautarısme'' Lc liarıc/mt, Re vuc du CLRAP, n 7, 1995,215 23K Tenzer, N (1995) Lecommunautarıs me contıe la communaute, / ( Hanquct Revue du CERAP, n 7, 1995, 155 173 ZclyutHunler, S (1997) Raıvh vc Mnclntyre lkı Adalet Arasında, Vadı Yay, Istanbul Liberallere, özgürlük adına mevdan okumak MAURİZİO VİROLİ* otası taralından kotu davranılan vc buna kaışı koyamayan, koru narrTayan bır kadın, ı^veıenı ya da usllcıının heı turlıı, bayağı ve ağıı ıs tısmarlarına karsı savunmasız bır ı^ı, paıaya ıhtıyacı olan vc bu yu/den ken dısıne bu parayı borı, veren sahsın ya da banka goKvhsmın ınsafına mahkum olup emrıne amade yaşamak /orurıda kalan bır aılanı, hakkı olan eıneklı nu a^ını alabılmek ıgn banka gorevlılerının kaprıslerını çckıııck /oıunda olan bıı emeklı, ıyılesebılmck ıçın gittığı dokto run ıyı nıyetıı vc duıust ulnıasına unıut bağlayanbıı hasta akadcmıkkarıycrının sanıp olduğu bırıkını ve one surduğu te/leıe degıl do<,entın kaprısı ve ısteğıne bağlı oldugunu bılen akademısyen, polısın keyh tutumu ve ıradesı ıle hapse atılabılen bır vatanda^ Cıunumu/un po lıtık ozgurluk doktı ınıne goıc, bu vaka laıın hıçbırısmdc o/gurluğun kiMtlan ması veya ıhlalı so/ konusıı değıldır Ne gatıf ozgurluk kav ramının ıh /atcn doğ ruladığı budur, ozguıluk yalnızca mu dahalc vcya /orlamayla ıhlal edılmı^ olıır Bahsı gcçen duıumların hi(,bııındc mu dahale veya /oılama olmadığı ıçın, o/ gurluk ıhlalı ve o/gurluğun olmamabin dan boz etmek ne yasaldır ne de doj*ru dur Cumhuriyetçilik: Ütopyadan yasalara varış K Teorik Cumhuriyetçilik Ancak, o/gurlugtın mudahale vc /orlamaya maru/ kalmak anlamına gelme dıgı, bılakıs bırevlerın ısteklerıne vc ıradeıerınc bağımlı ojnıamak anlamında kullanıldıgı, daha eskı ve farklı bır polı tık O7gurluk kavramını kabul cdecek ve ele alacak oluı sak bahsı geçen butun va kalar birer ozgurluk yoksunluğu orneğı olarak tanımlanabılır hatta tanımlanmahdırlar Özgurlufiuıı, bucye mudahale edılme mesı ve ?orlamaya marıi7 kalmaması ola rak algılandığı bırıncı kavıam, lıberalız me ozgu bır kavram ıkcn, ozgıırluğun tahakkumsu/luk olarak tanımlandığı ıkıncı kavram, cumhurıyetçılığın, daha doğrusu cumhurıyetçı Roma'nın polıtı kacılarında hayat bularak medenı huma ni7maya, "ustun" Machıavellı'nın 'Dıs corsı sopra la prıma deca dı Tıto Lı vıo'sunun sayfalarına donu^en, ardından îngılız 'Commonwealthmen'lerının vc Fransız ıhtılalının polıtık lısanları ıle ay nı amaçta bırle^en, daha sonra cla 1800'lu yılların demokratık hareketlerı vc radıkal lıbcralızmı ıle uyum s>ağlayan özgurluğun kalbı ve o/udur YaKİaijik yırmı yıldan berı bu gelenek, tumhurı yetçı geleneğın ıçerık vc sınırları vc ce şıtlı yazarların yapıtlannın tarıhsel anla mı uzerıne te/atlarla dolu olan çok gcnı^ ve çesıtlı bır ya/ın ureten yoğun vc ijevk doluuıı aıa^tırmanın konıısu olmııştıır Buna rağmen, son yıllarda anglosıakbon dunyasında, kclmıeııın gcrcek anlamıy la teorik bır cumhuriyetçilik olu^mu^ tur Buna daha zıyade, Machıavcllı veya Mılton'un ııedemek ıstedığını açıklama yı hedcfleycn bır ara^tırma da denebılıı Bu calı^malaıın ttımıı demokratık toplumlarımı/ı daha çok gelüjtırebılmcmız ve ıyıye gotuıebılmemı/ ıçın, hcm cvgurluk anlayı^ının hem de dcvlctın cum nurıyetçı olduğu bıı teoııyı ıdeal ve ızlenmesı gerckcn bır yol olarak one sur mektedıı Bu teonyı one surenler, idealın 424 C) hgc ün Edcbıyat bakultaı C U M H U R I Y E T K İ T A P popularıst vc ko rını tartış,makla munıtaryen du sınırlı kalmaz, şuncc eğılııııın aynı 7amanda den daha ustun özgurluğun "ta oldugunu savunhakkumsu7İuk" m a kt adır 1a r tanımı bağla Massımo Rosatı, mında bırçok lıbcral nıeclıs sosyal, polıtık vc uyesı Marettonc anayasal meselc taıafından yone yı dc ınceler Ya tılcn Tılosofıa e nı, cumhurıyet qucstıonı pubb çılığın salt bır lıche' dergısının kultuı veya ya bır sayisinda, bu şam bıçımı dc entelektuel yarışı ğıl, kapsamlı bıı ustaca betıınleyıp polıtık teorı ol tartı^ırken Phılıp dugunu gobte Pcttıt'ın yenı çık ıır mış olan ve Ox Ancak şımdı ford Unıvcrsıty Petttt, cumhurıyetçılığın Pettıt'ın onerdı Prcss tarafından ği anayasalpolıtemel ılkelenm tartışmakla basılan kıtabı tık çozumlerı LunıhuuyctcıLk sınırlı kalmaz, aynı zamanda ovmenın sırası Bır Ozgurluk ve değıldır Kanım özgurlüğün "tahakkümsüYonetım leorı caortayaçıkarılzlük" tanımı baglamında sı'nden soz ct ması geıeken mektcdıı Soz ko bırçok sosyal, polıtık ve onemlı nokta, s,u nıısıı kıtap kelı anda lıberalızme anayasal meseleyı de ınceler menın tam anla karşı entelektuel mıyla gıınumu Yanı, cumhurıyetçılığın sall bır meydanoku 7un cumhurıyet yuş ıle karşı kar bır kultür veya yasam bıçımı çılıgının teorik s,ıyaoldugumu/ değıl, kapsamtı bır polıtık bıı scntczıdır dur teorı oldugunu gösterır Pettıt'ın açıkla Bu kcz mey dığı kadarıyla Cumhurıyetçılık, adalet adına dan okuyu^ top cumhuriyetçilik, lumsal bcnzerlık egemenlığın ve tahakkümün hangı temel ve ya da eşıtlık adı ıdeal krıterlerın hükmü altında ezılenlenn ko na da dcğıl, o/ O7gurluğu tahak ruyucusu olmayı ıstıyor, olabılır gurluk adına, kumsuzluk ola daha doğrusu lı rak tanımladığını de, Özgürlüğü sevenlere eskı beralı/mın ken bclırler Ayııca dı bayrağında koklerdcn yenı bır Ütopya egemenhk ve tadalgalandırdığı yaratarak hakkumden kab ılkc adına yapıl tedılenın, bıreyın ~~ maktadır dığer bıreylerın uade ve ısteklerıne ııy larıhsel açıdan bakıldığında, lıberalız mak /orunluluğu olduğıınu ıddıa eder mın bıreylerı devletın veya başka bırey Bu tcorı, sayılan sebeplerden oturu, lıbe lerın mudahalelerınden korumakta ol lalızmden rarklıdır, çunku halkın yonc dukça başarılı olduğu gorulmusse de ay tıcı seçımıne doğrudan katılımcı olması nı bas,arıyı gozlerı hep yere dıkııı olan ya nı kotuluklere karşı bır çare olarak gorda go7İerını hcr an ona her ıstedığını yap medığı gıbı, bu teorıyı özgurluğun en tırabılecck guç sahıplerının ruh haflerı yuksek mertebesı olarak da gormez, onu nı anlamak ıçın çok ıyı açmak zorunda yalni7ca 7orbalığa kariji sava^manın etkı olan, sonuçta yınc hızmetkâr konumun lı bır yolu olaıak kabul eder da olan kışılerın yakınmalarına bır çare bulmakta gosteremez. Bunu yapmayı ıs Uberaller ve cumhurlyetçiler tedığı vakıt kendı o/gurluk kavramının O/gurluk kavramının lıbeıal ve cum tanımı ona bu ı/nı vermez, dolayısıyla hunyetçı tanımlarının, Pettıt'ın du^unadalet ve eşıtlık ıdeallerını yardımcı olduğıınun aksınc, ozgurluktcn negatıf te sunlar dıye odunç alır (bu ıkı ıdealın gıı rımleıle bahs>ettıklerı ıçın bırbırıne olzel bıleşım ve turevlerı de vardır, lıberal dukça yakın oldukları one surulebılır bı sosyalızm, sosyal lıbeı alızm, 'Adalet ve rıncibi mudahalc olmaması, ıkıncısı Ozguıluk') tahakkum olmaması, Pettıt ısc haklı ola (umhurıyetçilık, adalet adına ege rak ıkı kavramııı oldukça farklı olduğu menlığın ve tahakkumun hukmu altında nu vc ıkı farklı sosyal ve polıtık fclscfcyc e7ilenlcrın koruyucusu olmayı ıstıyoı, ılham verdıklennı soylemektedır Lıberal olabılır de, Ozgurluğu sevenlere eskı ki!}i o/gurluğun kendısınc mudahale koklerden yenı bır Utopya yarataı ak • edılmcmcsı olduğuna ınanır, kanunların ozguıluğu kibitladıklarını duijtınur, cum hunyetçı kı^ı ısc, yalnızca kanunların Çevıren Nıl Kurtulan (soz konubu kanun gorete, keyfı vc adıl olmayan bır kanun olmadıkça) bıreylerı CumhuriyetçilikBir Özgürlük ve Yöozgurluğe ulastırabıldığını duşunur netim Teorisi/ Phılıp Pcttıt/(< vın n Ab Devlet lıbcralın hayatına nc kadara7 mu dullah Yılmaz/ Ayrıntı Yaytnları / 1X0 s dahalc cderse, lıbeı al o kadar mutlu olur, J oysa cumhurıyetçı, ^ayet bu mudahale Maurızıo Vırolı, Prınte/on önıvcrsı yasalara aykırı ve keyfı davıanısjarla sa teuPolıttka Bolumn'ndedoçtntttr lurk va^mak ıçın ise cıddı boyutta mudahale çe'ye "Vatan Aşkı Yurlsevcrlık ve Mıllı lerc bıle maru/ kalmaktan memnun olur yclçılık Uzerıne Bır Denemc" (Çevıren vc bu boylece surup gıdcr Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Yayınları) adlı bır kıtabı çevrılmışttr Pettıt, cumhurıyetçılığın temel dkele SAYFA 17 S A YI