Katalog

Aşk bir heyecansa seyen için, Goethe en hos örnesidir bunun. Alman edebiyatının Schoupenhouer'den sonra en büyük üslupçularından birini, Goethc'yi, sanki bu dizeleri Türkçe yazmış gibi çevirebilcn Ulrıkc Böhmer'e ve Turgay Fişekçi'ye ve sadece ilcri yaşında aşık olabilmekle değil, dizelerinin bilgeliğiylc ve gücüyle belki de gerçekten dünya edebiyatının en öncmli yapıtlarından biri olan bu şiiri seçtiği için Erdal Alova'ya sonsuz teşekkür borçluyuz. METE OZEL çimlerle. Kcndi umutsuz askıyla, Jeruselem aulı dostunun aşk uğruna intiharını konu alan bu roman Goethe'yi dünya çapında üne kavuşturduğunda henüz 25 yaşındadır. Genç Wcrlhcr'in Acıları, aklın ycriııe duyguyu, düş güciinü koymasıyla, yani bireyin ilk kez bu kadar yüceltiımcsiyle tanrının yansısını insanın kalbinde ve doğanın her bir zerresinde bul~ masıyla Modcrn Alman Romanının başlarıgıcı olarak kabtıl edilir. Charlotte Buff'a duyduğu umutsuz aşkının bedelini Prometbeus, Ganymcd, Gezgımn FırtınaŞarkısı eibi, bazı bölümlcrini belleğimiz'in en dcğerli hazincsiymis gibi saldadığımız dizelerle örülmüş şiirlerle de öder Goethe. Sen yoksa bent Yaşamaktan bıkar mı tandın? Kaçar çöllere uidenm mi sandın? açmtyor dıye hütün düş tomurcukları? S. Kyuboğlu ile A. Erhat'ın çevirdiği, Bilgı Yayınevi'nin 1968'de yayımladığı Aiskhylos'un Zincire Vurulmuş Promethcus\\xv\& bu şiir önsöz bölümünün sonuna konulmuştur. Prometheus'un bütün tanrılan karşısına alıp insanlara yar dım etmcsi teması doğaf olarak bir 'roınantiğin',(ıoethc'nin, dikkatini çckmiş tir. Kendisinden yaşlı, birkaç çocuk sahibi, soylu kadın Frau Von Stein a aşık olunca klasizmi de birlikte yaşamaya başlar Goethe. Weimar Dükü'nün danışmanlığını yaptığı on yıl boyunca, tanrılar karşısında kendini üstün gören insan imgesinın ycrini sınırlarmm bilincine varmış, çcvresiyle uyvımlu insan almıştır. Ncden BizeBu Derı/ı Baktşları Verdın adlı ünlü şiirini Frau Von Stein için yazmıştır. Bu uönemde yazdığı oyunlarında da I'rau Von Stein, Alman edebiyatında işlenen "Insanlık ideali" temasının kah ramanlarından biri olur. Torquato Ta\\o adlı oyununda Werther gibi kendi yarattığı düş dünyasında yaşayanbirsairin,dışında kalaığı bir gerçeklikleçatışmasuıı sergiler Goethe. Artık Goethe'nin seçimi dış dünya ile ilişki kıırmus, yaşanıla sanatı kişili ğinde bağdaştırmayı başarmış şairden yanadır. Toplum karşısındaki tutu mu tamamen değişmiştir. Toplunıu artık kişiliğın olıışmasında en onemlı etmen saymaya C o e t h e g e n ç k ı z ö r a Goethe'nin ünlü şiiri "Marienbad Ağıdı" Türkçede yen."(S. 11) Y etmisinde aşık olan bir adamın, cn azından Zweig'a göre, dünya tari lıinin cn önemli on iki olayından birini yaşıyorsa, çarcsiz aşk acısını öliiın süz bir yaraüya uönüştürebildiği içindir. "Stefan Zweig, Insanlık Tarihinde Yıl dıztn Parladığı Anlar adlı kitabında on iki farklı olay anlatır. Bu olaylar bireylerin yaşamlarında vc tarih akışı içinde çok ender rastlanan traiik vc yazgıyı belirleyici anlara aittir. Aralarında Kolomb'un Büyük Okyanusu keşfi, Fatih'in Bizans'ı lctni, Waterloo'da Napolyon'un yenilişi gi bi tarihsel olayların da bulunduğu on iki olaydan biri de Gocthe'nin Marienbad Afydı şiirini yazış öyküsüdür." (2) 1789 Fransız Devrimi, altyapısı, gerçekleşmesi vc ctkilcriylc tüm saraylarını sallarken Avrupa'nın, Goethe öncc Romantik sonra yüz sekscn derecelik bir dö nüsle KJasik Batı Iulebiyatı'mn harcını, aydınlanma çağının cn ağır toplanyla bi rebir ilişkiler içinde yoğuruyordu. Aşkla. Evet ilhamını aşktan almayan yaratıcı mı olunnuş diycbilirsiniz, ama Goethe gibisi gerçekten az bulunur. Goethe'nin ilk aşık olduğıı genç kız Katchen Schönkopr mırydu bilemiyoruz. I .eipzig'de, her şeyin hafiie aluıdığı Roko ko dünyasında, ciddi ciddi aşık olmıış bir adam kaçmaz da ne yapar? Goethe, Frankfurt'a kaçıp kendi iç dünyasına yonelerek bu berbat ikilcmden kurtulmaya çalışır. Ama Leipzig'de Anette lan Şarkılar adı altında topladığı şiirleri ilc Sevgilinin Keyfi, Stıça Katılanlar adlı iki oyun yazarak bu aşkm bedelini ödcmeyi dc başarır. Friedcrike Brion adında bir papazın kızına duyduğu aşk, Goethe Ve Romantiz miıı kapılarını açıp rokokodan kurtulmasını, Shakespearc, Pindaros gibi yazarla rı tanıyıp halk edebiyatını vc yeni bir tarih bilıncini, sürekli devincn bir kiiltür ve sanat anlayışmı kazanmasını sağlar. Bu arada Herder'lc kurduğu dostluğun da ctkisi yadsınmaz clbette. Ayrıca, Alsace yöresının güzelliği, doğanın organik bir varlık olarak algılanmasını sağlar Goethe'de. Böylece Kavusma ve Ayrılış, Mayıs Şarkısı adlı ünlü şiirlerini yazar. Goethe'nin Charlotte Buff'a, bir arka daşının nişanlısırıa, duyduğu umutsuz aşk sonucunda da Genç Werther'ın Acıları adlı romanı çıkar ortaya. Goethe, o sıra lar kendi kişisel yaşantılarını karşı koyamadığı duygularıni, doğa karşısmda ka pıldığı coşkuy u, anlatmaya çalışır yeni bi14 btsanhkMeaN Bu dizeleri genç bir aşık yazabilir mi? Ecelin eşiğinde durmuş oir aşık, geceyle gündüzü mü birbirine benzeyen ve benzemeyen kız kardeşlere benzctiyor, yok sa hayat ile ölümü mü? Ya da gece ölüm, (1) günduz hayat mı hcpten? Gündüz öyle bir hayat ki hı/.Ia çırparak kanatlannı, zamanı önüne katıp sürüyor gibi. Yani hayat ölüme koşmaKtır aynı zamanda. 1 hzla kararan günü, hızla tükenen ömrü, ancak sevgilinin dudakları uzatabüir. Mü başlamıştır. Kahramanlannı yasalara başhürlcnen zaman sevgilinindir, tlonmuşkaldıranlardan değil düzenle ııyıım içintur, sonsuzdur, sevgi ne denli sonsuzsa. de yaşayanlardan seçmeye başlamıştır. (.hristiane Vulpius adındaki eğitimsiz Huzursuz ve sakkı bir a ş * kadıııa aşık olup evlenmesi de toplum yaZamanı kalnıamış bir aşık ( îoethc, ama salarını bcnimsediğinin bir aöbtergesi satelaşlı değil en azından bu dizclerde. Sayılabilir. Rurna Ağıtları, Cnristianc'nin kin. Huzursuz ama sakin bir aşık Goetona verdiği yaşama sevineini dile getirdihe. ği şiirlerdir. Aşk adamıdır Cıoethe, genç kızlara, "Tanrı'nın verdtğt huzuru bu evrendc dostlarına ve doğaya duyduğu aşkların Akıldan çuk mutluluk vercn okuduğubedelini yazarak ötfemeyi başaran ve bumuza görenu karşı koyamadığı bir alışkanlık haline Karştlaşttrıyorum aşkın huzuruyla gctiren bir aşk adamıdır. F.n ünlü kahraSomuzca sevdig'in yanındaysa bu dünmanı Ftiust gibi o da yıltnadan, bireyle yada dünya, güzel ile gerçek arasındaki dengcGönül rabatlar, bozamaz hiçbır şey o deyi hep ayakta tutar, karısıru, oğlunu, sevrinde gililerini kaybederken bile. Duran anlarm, o anlam aıt olmaktır scvdiğtne."(S. 31) Sonaşk (ioethe'nin son aşkı Ulrike von LevetÇoktandır toplum kurallarına ve ku /ow, orıu neredeyse ölüm döşeğindc yarumlarına boyun eğmiş bu yaşlı adam yekalar. I Icrkesin ölümünü beKİediği bir niden başkaldırıyor Tann'ya aşk yüzünanda Goethe, sanki yeniden doğar, yenidcn. (Â>şkun kalbi Goethe'nin, yeniden den coşar. Bir yandan daha on dokuzunisyanla atmaya başlıyor. A^ık olmayı anım daki Ulrike ile evlenmeyi planlarkcn öte sayan ihtiyar adam evrenin anlamını da yandan bu tuhaf beraberliği borgular duanımsıyor. rur. Doktorundan izin aldıktan sonra on Aslında Marienbad Ağıdı bir alıntıymış beş yıl önce aşık olduğu kadından kızını gibi tırnak içinde alınmış şıı dizelerle başister WeimarÛükü'nün aracılığıyla. Açık lar. bir yanıt gelmez eski sevgilisi, yeni müstakbel kayınvalidebinden ama Goethe umutla Weimar'a dönerken Marienbad "Gerçi insan acısında su.sar ama Ağıdı'm yazar. ihtiyar adamın kaygıları Bir Tanrt bana söyleme gücü verdt " varlığını saran derin tutkuyla dizelere dö(S. 7) nüşür. Aklı ve duyguları öyle kıyıcı bir savaşa tutuşmuşlardır ki hangisi kazanırsa Şiir, ilerledikçe, aslında söyleme gücü kazansın Goethe kaybedecektir sanki. nün Tanrı'dan değil, aşktan geldi&ini kaGoethe, üç gün sürcn dönüş yolculuğunnıtlıyor sanki. Sanki Goethe'nin bir şaiı da yazdıklarını Wcimar'a varır varmaz olarak, yaşamının sonunda geldıği nokta gözden geçirmeye başlar. I Jç gün odasınyı da imliyor bu şiir. Coşkun bir ırmak yo dan çıkmaz. Şiirini tamaınladığında yeni rulmaya başladığında duru koyaklarda dcn yatağa düşer. Son aşkı ölümcül mcydinleniyor; ve sonra görkemli bir şelaleye vesinı sunmuştur Goethe'ye. dönüşüp okyanuslara kavuşuyor. Alıntılardaki Türkçe'nin ıluruluğu si/.in de dikkatinizi çckti mi? Alman edebıya "(ıün nasıl da hızlı çırptı kanatlannı tının Schoupenhouer'den sonra en bü7.amam dnüne katıp sürer gıhı Ah\amkı öpücük bir miihür dudaklarda yiik üslupçularından birini, sanki bu dizeleri Türkçe yazmış gibi çcvircbilen UlYarınkı günt^in de aynen göreceğı rike Böhmer'e vc Turgay Fişekçi'ye ve sa Sakın bir yürüyüşteydi zaman, dece ilcri yaşında aşık olabilmekle değil, Kız kardeşler gibi, benzer ve benzemedizelerinin bilgeliğiyle vc gücüyle belki de gerçekten dünya edebiyatının en önemli yapıtlarından biri olan bu şiiri seçtiği için Erdal Alova'ya sonsuz teşekkür borçluyuz. • (1) S. 27, aslı. "A$k bir beyecansa seven için/ Ben en hoj ömeg'ıyım bunun " (2) S. 56, Turgay Fişekçt Marienbad Ağıâı/C,oetbe(2HAgu\tos 1749 h'rank/urt am Maın 22 Mart m2Weımtir/Çevıren • Ulrıke Böhmer lurgay lişehçı/ hngcKıtabcvı Yayınhı rı Ankara \. Ha\kı. Ekim W)7I Basya pıtlar Dıziiı/ Dızi Hditörü. LirdalAlo va /5H s KİTAP SAYI 424 d 0 S tı a nna ve doğaya duvduğu a$klann bedelini yazarak ödemeyl başaran ve bunu kar$ı koyamadığı bir alışkanlık haline getiren bir aşk adamıdır. CUMHURİYET SAYFA