Katalog

mahmut makal hayal ve gerçek Bizim Köy / Mahmut Makal/Çağda; Yaytnlar / 143 s. Hayal ve Gerçek/ Mahmut MakaU Ba;ak Bastn Yayın /126s Memleketin Sahipleri / Mahmut Makal/llkc Yayınevir / 167 s. Kuru Sevda/ Mahmut Makal/Güldtkenı Yaytnları/ 1VH s. Ötelerin Havası/ Mahmut Makal/Troya Yaymcılık/ 150 s. KÖY HMTtTUiml V I ÖTCSİ Mahmut Makal'ın dili OSMAN BOLULU YERALTINDA BİR ANADOLU T anzimat'tan önce, gerçek anlamda Türk düzyazısı yoktu, bir anlamda. Düzyazı, mantığa cn çok başvuran anlatım yoludur. Bir dilin düşünüşü, düzyazısına yansır. Aynca o dilin boyutlarını da gösterir düzyazı. Düzyazı, bilimin, düşüncenin kamuya indirilmesini kolaylaştırdıgı kadar, romaıı, öykii, deneme gibi türleriyle o ulusun düşüncesini gcliştirir, uygar anlayış ve görüşe ön açar. O bakımdan bizim bilimi kavrayış yolıına girişimizde, edebiyatı gcliştirip halka yönelmcmizde Tanzimat'ın düzyazıda yaptığı dcğişimin büyük öncmi vardır. Türk düzyazısı Tanzimat yazarlarıyla başlamıştır diyebiliriz. Genç Kalcmlcr'le gündeme düşen, Milli Edcbiyat'Ta bilincini kuşanmaya başladığımız Türkçe, Cumnuriyet dönemindc kendi özünü kavramaya, arılaşıp durulaşmaya başladı. Dil, Türk'ün dili, halkın dili oldu, bir anlamda. Halkla edebiyat arasındaki mesafe daralıyordu. Anlatımızın biçemi ve içeriği dc bizi söylüyordu artık. Böylesi bir tutumla.işlenenTürkçe'yle kendi düşünümüzü geliştiriyordıık. Edebiyatımız ulusal kimliğini kazanıyordu. Türk düzyazısı, düşünüşü nc kadar geliştiyse, edebiyatımız da o oranda gelişti, boy atrı bıı cvrrdc. Acı gerçekterin tanklan Türkçe'nin, Türk düzyazısı nın bu dönemdcki gclişmcsi, övünmeve değcrse dc bir yanı kısık kalmış gibiydi bana göre. Çünkü arılaşan, durulaşan düzyazımızm içinde, boylıı boyıınca halkımızın bütünü, onun so runları, dili yatmıyordu. Daha çok kcndere yönelıkti anlatı tiir leri. Daha önccdcn kent dışına yönclik konulara el atııuş edebiyat yanıtları varsa da, bunlar sayılacak kadar azdı. Sanırım edcniyat okurları da salt kcntlilerdi ya da kentli düşünceye ulaşabilmiş kırsal kcsim insanlanydı. 1940'larda açılan Köy Enstitülerinden yetişenlcr köylerden, toplutnıın en alt kesiminden gcliyorlardı. O zamanki toplumıın % 80'ini oluşturan köylülcr, Türk insanının acdarını bcden lerinde yaşamışlardı, üzünçlcrini yüreklcrindc yaşıyorlardı. Acı gerçekleri yaşamış tanıklardı. Toplumumuzun sorunlarmı çö zebılecek düzeye ıılaşamamış bilc olsalar icten duyumsuyorlardı. Sorunlarımızın tanıkları oldukları kadar sahipleriydi de onlar. Bunlann anlatacaklan, CUMHURİYET KİTAP SAYI konuları, dilleri, anlatım biçemleri, elbette alışılmıştan daha başka ulacaktı. Köy Enstitülü yazarlar, 1950'lcrde Türk cdcbiyatına girmeye başladı. Bunlar içinde ön alan da Mahmut Makal'dı. Mahmut Makal'ın önce Varlık dcrgisinde yayımlanan, daha sonra Bizim Köy'le kıtaplaşan yazıları, uzun tartışddı, yazıldı, çizildi. Yanında karşısında pek çok söz edildi. Arkasından pek çok Köy Enstitülü yazar girdi edebiyat, sanat yaşamımıza. Köy Enstitüleriylc Türk cdebiyatının coğrafyası, yazar adı bakımından genişledigigibi, anlatım, dil, biçem bakımından da yön dcğiştirdi. Edebiyat, sanat, kırsalı görmeye, Anadolu'yu içindcn vc gerçekçi biçimdc deöerlendirmeyealıyordıı. Bununla bırlikte bu tartışmayı da gündeme düşürüyordu. Ornekse bir köy romanı, Köy Enstitülü yazarlar tartışması üzerinde hayli kalem oynatıldı. Köy Enstitülü yazarlar salt yaşadıkları yeri, yurt gerçeklerini anlatmadılar, birtakım gerçekleri gün ışıgına, gündeme sürdüler. Bir okur kuşağı yarattılar. Kcndilerinden sonraki gençliği etkilediler. 1%0'tan sonraki sosyal kıpırdanışların içinde görünen gençlerin düşünce yapısında, onların görüşlerinden izler vardır, onlardan bcslenmiştir bu gençler. Köy Enstitülerinin kırsala, toplumsala yöncli^inin, başta kendilerini yadsıyan edebiyat cevrelerini, ou yönde etkilenıeaiöi, toplumsala yöneltmediği söylenemcz. Gerçi Türk toplumu, bu evrede, köyden kente akın ediyor, değisimler, savrulmalar ya^ıyordui bundan bütün cdcDİyat adamları etkilencccktielbet. Ama bu değişim ve dönüşümdc Köy Enstitülerinin öncülüğü, gözardı edilemez. Köy Enstitülü yazarlarla Türk dilinin kullanımı değişmiş, gclişmiş, Türkiye'de konuşufanın, düşünülenin içine kısal kesim de girmistir. Köy Enstitülü yazarlarda duru bir Anadolu havası, halkın dilinden beslenen birTürkçe, gerçekçi bir anlatım vardır. Kısa, süssüz, sıfatsız cümlelerlc söylemişlcrdir insanımızın acısun, sevincini. Ezbere anlatımdan, özenli kitap dilinden, halkın du yumsamasına, diline yönelmişlerdir. Laf kalabalığından uzaktır onların anlatımları, özlüdür, kestirmedendir. Kimileri bunu, düşünce boyutsuzluğu, anlatım kısırlıgı sanmışlardır. Aslında bu, Anadolu halkının anlatım biccmidir. Edebiyata girmemiş halk sözcüklerini yazıya aktararak anlatımımızın sözciik kad 426 Zuliim Makinesi / Yeralttnda Bir Anadolu / Mahmut Mahmut Makal /Troya Yaymaltk/ Makal /Başak Yaytnları/ 184 s. 220 s. Mahmut Makal /Troya Yaymctlık / 136 s. yanlar / Mahmut Makal /Doğru Yaytnları / 189 s. Karanlığı Zorla Köy Enstitüleri ve Ötesi / Mahmut Makal /Güldıkeni Yaytnları/ 2 V) ç. bir işçinin günlüğünden Bir İşçinin Günlüğiinden/ Mahmut Makal / Prospero Yaytnları / 12H r. Ağlatı Denemeler / Mahmut Makal/Güldikenı Yayınlart/ 20H s Anımsı Acımsı / Mahmut Makal/Güldikenı Yaytnları / 209 s. Bozkırdaki Köy Knstitüleri ya Kıvılcım / Mahmut da Deli Memedin Makal/Güldikenı Türküsü / Mahmut Yayınlart / 192 s. Makal/Güldikenı Yaytnları / 144 \ şa'dan, Yaban'dan birer paragraf, bir de Mahmut'tan bir paragraf alıp karşılaştırmalarını öneririm. O zaman, Köy Enstitülü yazarların, özellikle Mahmut Makal'ın Türk diline, anlatımına, düzyazısına neler getirdigini göreceklerdir. Cumnuriyet cdcbiyatının oluşmasında Köv Enstitülü yazarlann, özellikle Makal'ın ycri ve etkisini kavrayabik'tcklcrdir. Sözünü ettiğim yapıtlarla Mahmut'unkiler arasında bakış ayrımı da vardır. O, ne kadar gerçeğiıı acı hançerini çekse de, Türk köylüsünü, batakta yatarken kuyru ğuyla sırtını pisleten mandaya bcnzetmemiştir. Sevgiyle bakmıştır Türk halkına, onun acısını baöırmıştır ancak. Kimileri, Makal'ın, sadcce acı gerçeklerin örtüsünü kaldırdığını, ötesinde bir şey yapmadığını ilcri sürmüştür. Peki, iki bin yıldır gün ışığına çıkanlmamış bu görüntünün, si yahbeyaz dediğiniz fotoğrafını, siz niye çekmemiştiniz denilmez mi? Makal'ın saptama göstermcden ileriye gidemediği savlanmıştır. Ama gündeme düşürülcn toplumsal çapraşıklığı kimlerin diizcltmesi gerektiği unutulmuştur nedense. Çözüm getirsin getirmesin, acı söylesin, tatlı söylesin, halkın katıksız dilini edebiyata ağdırmada, kısa özlü anlatımda, süssüz, abartısız biçemde, ulusun duyumsamalarını, yakınılarını belirlemede, edebiyata halkça bir anlatım yolu kazandırmada, onun önemi gözardı edilemez. Türk düzyazısına yeni bir ivme, yön kazandırışı ayrı inceleme konusu olmak gcrelur. • ' SAYFA 5 rosunu genişletmişlerdir. Yazınımıza ycni bir soluk, yeni bir tat katmışlardır. Konuları, kişilcri gerçcktir. Bunu, düşten, iitopyadan yoksunluk sananlar olmuştur. Gerçekleri tabana otıırtmadan, ütopyanın, kurmacarım kanatlaruıda uçmak, ayağı yerc değmcmek olmayacak mıydı? Aynca içinden geldiğı yerın sorunfarını gündeme düşürmck, Köy Enstitülü yazarlar için bir sorumluluktu, namus borcuydu. Bir vazar önce iyi bildiklerinden başlamalıydı efbettc. Köy Enstitülü yazarlar, sanata işlev kazandırmada, okura uluk açnıada, onları bılinçlendirmedc azımsanmayacak bir görev yapmışlardır. Onların kurguya dayanmakdan çok, kendi insatumızı anlatmaları, eerçekçi edebiyata ivmc kazandırmıştır. Yüzyılların ihmalinin örtüsüniin kaldırılmasında, Köy Enstitülü yazarların payı büyüktür. Köy Enstitülü yazarların içinde ilkin edebiyat dünyasına düsüp tartışılanı, bir anlamda Köy Enstitülüler içinde ön alanı Mahmut Makal, salt acı gerçekleri gün ışıgına süren bir yazar değifdir. Onun cümleleri kısadır, süssüzdür. Içlcrinde Şamanizmin izleri sezilir. Abartmasızdır. Olanı olduğu gibi, dolaysız söyler. Anlattığı yerlerin, koşullann, kişilerin diliylc yazar. Anlattığının dünya görüşünden, duygulanımlarından alır mayasını. Konusuyla dili, anlatım niçcmi, görüşü, duyumsaması örtüşür, nalkı söyler. O bakımdan kolay okunur Makal. Diyeccğini kestirmeden diyen bir düzyazıdır onunki. \ latta Makal'laTürk düzyazısının yönü, anlatım biçemi değişmiştir. Bu görüşünü sivri bulacaklara, hani Mahmut'tan önce Anadolu'ya değindiği, köyü anlattığı sövlencn o Karabibik'ten, Küçük Pa MakaTn bakış açta Makal. Nurgöz köyunde öğretmenlik yaptığı yıllann bakkalı Sükru Afla lle, 1993.