Katalog

"Estetik aktivite niteliğıyle edebıyat, sanatların bır koluılur, çunkıı oıılar gibi estetıkbiı biçiınlcme vcınUlım lar/ıdır, hertürlu sanat 'değer'ındcn ba£ımsızdır. Üretinı ve algılamada iletişimsel aktivi te nitelığıylc dc cdcbiyat, genel iletişimin vc bununla sosyal eylemler arasının bir kolııtlıır." (5) Kurmaca ilc gcrçeklik bağıntisını en somut göstcrcn örnck, sanirım tarih kitaplarıyla tarih romanmın ili^kisi. Tarih, gerçeklere sadık olınak zorunda, oysa tarin romanının böylc bir zorunluğu yoktur. Çıkış noktası, kaynaği tarihtir, ama tarih romanı başka kollardan beslcnen bir ırnıak gibidır, yaratıcı yazarın estctik kaygılarla hayal gücünü dcvıeye sokarak gerçekliği değıştırmc yctısı vardır. Yazarlığında egitimindc taıihin pa yı büyük olan Schiller (1759 1805)'in "DichrerıscheFrciheit" (şairö/gürlüg'ü) dedig'i şey budur işte. Sanatla biliınin sa natla tekniein farkinı go/ler onıınc serccek bir başka somut örnck dc totoörafla tablodur. Fotoğraftn gcrçeği oldugu gibi göstermesine karsjihk tablolarda gerçelclik payı ressamın seçıminc kalmış bir şcydir. Schillcr'ın cdcbiyat estetiğınde sikça anılan vc tartışılan bir başka dıışüncesi "Briefe übcr dıe asthetiscne Erziehung des Menschen" (Insanın Estctik Eğitimi Uzerine Mektuplar) adlı eserınde (1785),sanatıntemclındeçocııkoyununıı görmesidir. Ona göre çocuğun oyunu oynarkcnkı "masuscııktan", "sanki" gibi varsayımları, kcndini vc çevresini kafasındaki modclc gore nldııgunddn farklı roldc görmcsi, cdcbiyat yaratıcılı ğının, kurmacanın ılk fılızlcntıır Kurmacada öncmli bır yapı öğcsi, ya şantıdır. Yaşantı, gcrçek katmanının bir noyutudur vc yazarın cscrini kotaı mada yararlandığı ana mal/etnelcrdcn birıdır. Yazdıklarını bııyıik oranta yaşantılarına Schiller'in edebiyat estetiğinde sıkça anılan ve tartışılan bir başka düşüncesi "Briçfe über die asthetische Erziehung des Menschen " (İnsanın Estetik Eğitimi Üzerine Mektuplur) adlı eserinde (l 785), sanatın temelinde cocuk oyununu görmesidir. Onagöre çocuğun oyunu oynarkenki "masuscuktan ", "sanki" gibi varsayımları, kendini ve çevresini kafasındaki modele göre olduğundan farklı rolde görmesi, edebiyat yaratıcılığının, kurmacanın ilk filizleridir. dayandıran yazarların lirıinlcri icin Alman cdcbiyat bilinıindc yaşantı cdcbıya tı anlamında "Erlebnisdicntung" teriıni kullanılır. Clocthc nın cscrlcıı, 1 homas Mann'ın escrlcrı bııyıik oranda yasanlı cdcbiyatınagircr. ( Jtcyandan bii(,ok ya /ar, ilk iiriiniinde kendı hayatını, kcndi yaşantılarını anlatarak yaşantı cdcbiyatı örncgi veriı, ama yaratıcılıkta ilk basa mağı atlayıp kcndini kahramanının ycrinc koyma, dü^üncc dünyasından ya rarlanma dıızleminc gcçip gcçmcmck, çoğu kcz yazarın olgunlasma ycteneğı F. Schiller lcn "Wunschloscs Unglück" romanında bir yazarın, annesinin intihar olayını, bu olayı kcndisinin nasıl yasayıp kurmaca ya dönüştürdiiğunün oykusunu, romanın biranlatı katnıanı halindc vcrir. Biz dc dc Erhan Bencr'ın (d.1924) "Oyuncu" başlıklı sanatçı romanı, paralcl ayna lar modeliyle yaşantıtlan kıırmacaya gcçiş sıırccinı (,ok güzcl islcmcktcdir. Okııyarak kazanılan bılgı, dusuncclcr dc kurmacanın bir başka ögcsidır. Escr lcrini gerçek yaşantılardan çok diışünccyc, okııyarak cldc cdilcn bilgilcrc dayan dıran yazar vc şairlcrin ürünleri içın "duşiıncc cdcbiyatı" (Ulccndichtung) tcrimi kullanılır. Schiller, Alman edehiyatıncia düşünce edebiyatının tipik örnck lcrini vcrmiştir. Düşünce, felsefe, bilgi boyutu, modcrn cdcbiyatta artarak sürmüştür. lidebıyattan entelektücl tat bcklcntisi, 20. yuzyılın entelektücl romanlaıına rağbe tin tcmelidir. Alman cdebıyatında Tho^ mas Mann'ın, Avıısturya cdcbivatında Hcrmann Broch'un lsviçrc edcbıyatın da Durrenmatt ve Max Frisch'in escrlcri bu tür entelektücl bcklentılcre cevap verdiği için diiştınceyle gerçekliği cdcbiyatın somut tarzında birleijtirebildıği içın büyüktıır. Modcrn Türk edebiyatında da saygınlığı olan romancılarımız, dü sünce boyutu olan eserler vcrcrck kalıcılı^a aday oluyorlar. • Dipnotlar 1 Güntcr Peters, Theorie dcr lits . ErkcnntrcsderLit. 1982,Produktions,56 2. P. Valeriy, Devrcs, Paris 1957, s.X91 3. Das Wcltbild des Romans, 11. Broth Schriften zıır Lıteratur, 2 Thcoric, Frankfıırt/M. 1975 s. 116 4. Barbara Frischmuth: Traum der Lı teratur, Lıteratur des Traums, Viyana 1991, s.41 5. Literatıınvissenschaft, H. Brackcnt, J. Stüdcrath, (ed.) Cilt 1 Hamburg 1981, s.399 Yaşantı olııp olmadığını gösterir. Sanat(,ı romanı dediğimiz, bir sanatçı nın daha çok da bır yazann hayatını, çevrcsiyle çatışmalarını, yaratma cylcnıiııi konu alan romanlarda yaşantıdan kıırmacaya gcçış surcci dc clc alınmakta, iş lcnmcktcdiı. Söz konusu roman yazarının bir çeşıt oz dcnetim, kcndini ç()zünılemc ilc başarmaya çalıştığı bu iş, bir bi lim adamı gözüylc olmasa da bizc azımsanmayacaK ipuçları sunar. Avusturyalı yazar Pctcr Handkc (d.1942), dilımızc "Mııtsu/lıığa Doyum" başlığıyla çcvri ÇAĞDAŞ £ • } YAYINLARI Halit Deringör K 1 I I U I K S A N M • I 1)1 l i h A I 1)1 K f . l S I GUNEY Cezmi Ersöz Kırk Yılda Bir Gibisin FENERBAHÇE CUMHURİYETİ VE CUMHURBASKANLARI HALtTDKRİNClÖR FENERBAHÇE CD1HURİYETIVE Cezrtiı Ersoz'un Çınar Yayınlan'ndan çıkan dıger kıtapları 13. sayıda... • Plehanov'un sanat anlayışı üzerine... • Ulusal Kültür • İdamdan önceki son mektup (Hasan Bildirici) Fenerhahçc larihiııe ismi kazınmış bir buyuk futbolcıı, günümüzün usta kalcmi Halit Deringör Kadıköy'ıi dc, Fcnerbahçe Spor Kulühü'nü de tarihin gölgesinden süzgcçliyor. Tarihe belge bırakıyor. • Yok Karşılığı Yüzünün 8. Basım GÜNEY'İ oku, sahiplen! O, senindir! Gazete bayileri ye kitapçılardan isteyiniz! Yonctinı Ycri vc Adrcsi: Kuluğlu Muh. Cu/.ctcci Knıl Dcrnek Sok. No:l2 Dairc MIO KcyoRİıı İSTANBU1. Iıl/Kaks: (0212) 2445919 ınar • Şehirden Bir Çocuk Sevdin Yine 8. Basım Çınar Yayınları, Rıfat llga? Kultıır Merkezı Kuçukparmakkapı Sokak (Kıtapçılar Sokağı) No 23 80060 Beyoğlu / Istanbul Teleton 212 293 23 98 99, 245 00 10 Faks • 212 293 28 96 Üstün Akmen (Mİwriy«l Kitop Kulüfc Çoğ Paıdomo A.Ş. Törkotoğı Cod. Ho:39/41 (34334Kflgd#ılsl«Aııl Ttfc(212)S1401 96fflks:(2İ2)514Pl K