Katalog

Tekkc şiiri, artık dinbiliminin ve edebiyat tarihinin inceleme kapsamına girmektedir. Bugün, sadece Türk şiir gelencğini yakından izlemek isteyen ilgili okur için değil, şiirini gelenckle ilişkilendirmck, gelcnekten yararlanmak isteyen şairler için de tekkc şiiri, zengin bir kaynak. YUSUF ÇOTUKSÖKEN slanı din ve kııltıırıı XI. yüzyıldan XIX. yüzyılın ortalarına kadar Anadolu Türk dünyasında siyasal, kültürel ve sanatsal oluşumlarda etkin rol oynamıştır. XIII. ve XIV. yiizyıl Anadolusu'ndaki siyasal ve dinsel koşullar (Haçlı seferlerinin, Moğol istilasının, beylikler arası savaşların belirlediği yaz gı hemen hiç değişmez: Yağma, toplukıyımkatliam ve kıtlık), çeşitli tarıkatların vc bunlara bağlı tekkelerin kurulmasmı hem kolaylaştırmış hem de hızlandırmıştır. Anadolu Türkîslam kültürü, eski Türk kültürü ilc Anadolu uygarlıkları üzerine aşılanan tslam (Kuran) kültürünün bir ürünüdür. Tekkelerin Türktslam kültür sentezınin oluşumunda ve Anadolu'nun tslamlaştırılmasındaki kat kısı bilinmektedir. Tekkeler yalnızca dinsel birer kuruluş dcğillerdi; bunlar, ekonomik kıırmn, eğitim öğretimsanat kurumıı olarak da işlev görmüştür. Tekkeler tasavvuf inançlannı geniş yı ğınlara iletebilmek için halkın edebiyat geleneğinden, dilinden vc estetik anlayışından yararlanma yoluna da gitmiştir. Böylece zengin bir tekke edcbiyatı geleneği de ortaya çıkmıştır. Tekke ileri gclenleri, özünü Islam tasavvufıından alan, ancak kimi yerli öğelerle de yoğurulup oluşturulan tekke adap ve crkânını çevresine öğretmck ve kendine belirli bir cgemenlik alanı kurabılmek için oldukça yoğun biçimde çaba göstermişlerdir. Tekkelerde ortaya konıılan edebiyat ürünleri, kuralcı din ve hoşgörülü tasav vuf anlayışı arasındaki çelişkiyi vurgulamıştır çokluk. Kuraleı dini simgeleyen zahit'tcn çok, yaşama kalenderce bakan sufi, edebiyat iıriınleri araulığıyla geniş kitlclcrc ulaşabilme olanağını bulmııştur. lslamlığın özcl bir yorumu olan Ana dolu Müslümanlığı bu bakımdan bir anlamda tekkelerde biçimlenmişür denile bilir. Ahmet Necdet'ten yeni bir antoloji: Tekke Şiiri mış bir çalışma değildir. O nedenle, bir edebiyat tarihçisinden çok, 'bir şairin Tekkc şiirine bakışı' olarak değerfcndirilmesi doğru olur." (s. 8) Şiirlerden sonra gelen "Şairler Sözlüğü" bölümünde şiirlerinden alıntılar yapılan şairler kısaca tanıtılmaktadır. Bı yografılerde kimi ölçüsüzlüklcr dikkati çekiyor: Kimi biyograülerde kitapların yayın tarihlcri verilirken kimilerindc yayımlanıp yayımlanmadığı konusunda herhangi bir bilgiye raslanmıyor (Orn. Ahmed Yesevi, Dertli, Elvan Çelebi vd.). Şiirlerdc geçen kimi tasavvufi terimler ile gönderme yapılan kimi özel adlar için "AçıklamalarveNotlar" bölümünde bilgiler verilmiş; bu bilgiler okurlann şiirlerin anlamını kavramalarında yaıdımcı olacaktır. Aynışekilde, "Sözliik" bölümünde de özelliklc Arapça ve l'arsça sözcüklerle tamlamalar tanımlanmıştır. Kitabın sonunda yer alan "Kaynakça" bölümü ilgili okurun öbür kaynaklara ulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Bugün tekke şiiri tarzında şiir yazan hemen yok gibiuir. XVI. yüzyıldan sonra, edebiyatiçi ve edebiyatdışı etkcnlerle önemi giderek azalmaya başlayan, yeni gelişen edebiyat anlayışları karşısında işlevini yitiren, tekkc ve zaviyelerin kapatılmasıyla hemen tümüyle ortadan kalkan tekke şiiri, artık dinbiliminin ve edebiyat tarihinin inceleme kapsamına girmektedir. Bugün, sadece Türk şiir geleneğini yakından izlemek isteyen ilgili okur için değil, şiirini geleneklc ilişkilendirmek, gelenckten yararlanmak isteyen şairler için de tekke şiiri, zengin bir kaynaktır. • Tekke Şiiri Dinî ve Tasavvufi Şiirler Antolojisi/ Ahmet Necdet Inkılâp Kıtabevi / 591 s. Golenekten yararlanmak I Geleneğe bakmak için biyatının çahşkan emekçileriııden biridir. Şiirleri ve çeviri şiirleriyle tanıcfığımız Ahmct Necdet, Türk şiirinin çeşitli dönemlerini ta nıtmak üzerc hazırladığı kapsamlı antolojilerine (Motjern Türk Şiiri: Yönelimler/Tanıklar/Örnekler, 1993; Bugünün Diliyle Divan Şiiri Antolojisi, 1995) bir yenisım daha ekledi: Tekke Şiiri: Dini ve Tasavvufı Şiirler Antolojisi (tnkılap Kitabevi, Istanhul 1997,591 s.). Ahmet Ye sevi'den Üsküdarlı Safi'yc kadar 99 şairden 352 şıırin yer aldığı antolojinin gi riij bölümünde Fuad Koprülü, Ahmet Yaşar ()cak, Abdülbaki Cîölpınarlı, Ab dullah Uçrnan, Ahmet Talat Onay, Rıza Tevfik, Kauf Mutluay, Cahit Sunar, Ibra him Aslano^lu.ÖmerTuğrul tnançer gibi uzmanlann Tekke edebiyatı, müziği, sanatçıları üzerine hazırladıkları çalışmalardan ilginç seçmeler bulıınmaktadır. Okurun, bu uzmanlann bilgileriyle mistik şiir dünyasına daha bilgilice girmeleri sağlanmak istenmekteuir. Sunuşta Ahmet Necdet Hoca'nın da belirttiği gibi zengin bir dinitasavvufi şiirbirİKİminc&ahıbiz. (yeşitli mezheplere ve tarikatlara bağlı olan şairler, bir yandan Islam inancını öte yandan bağlı bulunduğu mezhebin/tarikatın "adap ü erkânını" olabildiğince yalın bir dille ve halk şiir gclenegine uygtın olarak yazıp söyledikleri şiirferle yaymaya çalışmış lardır. Tekke Şiiri adlı antolojisinın ana bölümünü, XII. yüzyıldan XIX. yüzyılın sonuna kadar din ve tasavvuf alanında ünlenmiş Tekke şairlerinin şiirlerindcn yapılmış seçmeler oluşturuyor. Bu şiirle rin ana izlekleri: Tanrı'nın güzel özellikleri, üstünlüöü, yüceliği, Tanrı aşkı, dünyanın geçiciliği, Tanrı'ya ulaşmanın yolunda çekilcn çileler, çile çekip Tanrı'yla bütünleşmek, böylece gerçek mutlu lıığu bulmak, din ulularını övme, âşık/derviş denilen kimsenin özcllikleri ve insanın yaradılış nedeni... Bu şiirler (ilahi, neles, nutuk, devriye, şathiye vb.) halkın din ve tasavvufa bakışını, edebi yat gcleneğini ve estetik anlayışını da yansıtmaktadır. Aşık şiiriyle Divan büri arasında bir ycrue konumlanan tekke ş şiirinin hangig i dh k ld d b l sine daha yakın olduğu ya da bağlanacaine ğı konusunda uzmanlar (Fuad Köprülü, Abdülbaki Gölpınarlı) arasında tam bir anJaşma bulunmamaktadır. Çünkü kimi tekke şaırleri âşık ya da Divan şiiri tarzında (gazel, kaside, mesnevi) şiirler de söyleyip yazmışlardır. Ahıııet Necdet bu tartışmaya katılmaktan özenle kaçınıyor; alçakgönüllü bir ifadeyle şunları söylüyor: "Elinizdeki bu yapıt bu ve bunun gibi sorunlara cevap bulmak için hazırlan Sunay Akın 62 Tavşanı Sunay Akın'ın butun yapıtlan Çınar Yayınları'nda Islamiyetin (Kuran) bildirisi, tarikatlarda Türk tasavvuf düşüncesine dönüştürülüp halka sunulurken Anadolu kimi mezhep çatışmalarına (SünniŞii çatışması) ve tuplumsal kopmalara (yönetim ile halk, medrcse ile tarikatlar arasında ki kopmagibi) sahneolmuştur. Ru çatışma ve kopıış, neredcyse Anadolu halkı nın dcğişmez yazgısı durumuna gelmiştir. Türk okurıı Tekke edcbiyatını özellik lc (.umhuriyetten sonra daha çok antoloji ve monografi tüıü yayınlana tanıya bildi. (Tekkelerde yazma eserlerden oltışan zengin bir tasavvul kitaplığı da var dı.) Sadettin Nüzhet tirgun, Abdülbaki Gölpınarlı, Vasfi Mahir Kocatürk, Pertev Naili Boratav, Cahil Oztelli, Atilla Ozkırımlı gibi uzmanlann hazırladıkla rı antolojiler ile Yıınııs Emre, Kaygusuz Abdal, Âijik Çelelıi, Süleyman Çelebi, Pir Sultan Abdal, Kul Nesimi, Dertli gi bi tekke şiirinin önderleri üzerine hazır lanan monografilerle tekkc cdebiyatının kimi önemli yanıtlarının yayımlanması bu gelenegin dana iyi tanınmasını saglamıştır. Âhmet Necdet (doğ\ 1933) Türk edeCUMHURİYET KİTAP SAYI 419 Mezhep çatışmaları Tekke şairlerinden seçmeler Istanbul'un Nazım Planı Kırılan Canlar Veşaire... Veşaire... Makiler Antik Acılar Kaza Süsü Kız Kulesi'ndeki Kızılderili nar Çınar Yayınları, Rıfat llgaz Kultur Merkezi Küçükparmakkapı Sokak (Kıtapçılar Sokağı) Ncv 23 80060 Beyoğlu / Istanbul Telefon : 212. 293 23 98 99, 245 00 10 Faks • 212 293 28 96 SAYFA 7