Katalog

Yarım kalmıs bir vanıt: llk Adam Camus'nün Cezayir'e ilişkin duyeu yüklü bir destan niteliği taşıyan ve okura çocukluk ve ilk gençliğinden kesitlcr sunan son yapıtıllk Adam Geçtiğimiz yıllarda Fransa'da yayımlandığında çok büyük bir okur kitlesine ulaşmıştı.Tahsin Yücel'in Türkçe baskısına yazdığı önsözde bu yarım kalmış anlatının birkaç olası romanın kaynağını oluşturduğunu belirtir.Can Yayınları'ca yayımlanmış olan bu kitabı Nedret Tanyolaç Öztokat değerlendirdi. NEDRET TANYOLAÇ OZTOKAT Camus'nün Cezayir'e ilişkin duygu yüklü destanı okura sunuyor. Böylecc okur hem bir kurmacaya, hem de kurmacanın kuruluşuna katılma şansı elde ediyor. Böylesi de, sanırız, son derecc ender bir okuma edimidir. Fransa'dan (kzayir'e gelen Jacqucs Cormery hiç karşılaşmadığı babasının mezarını görmeğe gider. Doğum ve ölüm tarihlerine baktığında öncelıkle babasının doğum tarihini bilmediğinı fark eder, sonra bir hesap yapar, yirmi dokuz yaşında ölmüştür babası. Birden bire bir düşünccyle sarsılır: Kendisi kırk yaşındadır ve ölmüş babası ondan daha gençtir. O anda yaşadığımız dünyanın çılgın ve kargaşaya dayalı düzenini düşünür, oğulun babadan daha yaşlı olduğu adına düzen denilen düzensizliği. Kırk yıl boyunca kendi gücüyle, kendi mücadelesini vermiş Cormery o anda bu yirmi dokuz yasında ölmüş adamın nn sıl bir ınsan olduğunu hiç diişünmediğini anlar. O yabancıyı hiçbir zaman can lı bir insan olarak düşünmemiştir. Çaresizce bu yabancıyla ilgili nasıl bilgi alacağını düşünür durur. Annesinden başka kimse tanımamıştır babasını, kuşkusuz anne de onu unutmuştur. îşte Cormery'nin düşünsel ve duygusal scrüveni başlamıştır. Kendisine bilgi verebilecck kişiyi, Malan'ı bulur, onunla konuşur. Sonra çocukluğuna döner. Cormery'nin çocukluğu gerçektc Cczayir'in yoksul kcsimlerinin tarihsel bir betimlemesi gibi karşımıza çıkıyor. Cormery'nin çocukluk döneminde anne ve büyükanne iki temel kişilik olarak beliriyor. Küçük Jacoues'la ilgili önemli kararlarda söz sahibi olan otoriter büyükanneyle işitme sorunu yüzünden az konuşan, büyükannenin otoritesi karşısında boyun eğmiş, yumuşak, iyi vürekli annc DU Ispanyol kökenli ailede Cormery için en befirleyici kişilerdir. Içinde bulundukları acımasız yoksulluğa karşın Jacaues çalışkanlığıyla ailesinin yüzünu güJaürür. Çocukluğuna ilişkin önemli bir başka kişilik daha belirir yapıtta: Mösyö Bernard. Bu iyi niyetli öğretmen hiçbir karşılık istemeden Jacuues'ı ve onun gibi çalışkan birkaç arKadaşını mcrkezdeki lisede okumaya hak kazanmaları için olgunluk sınavına hazırlar. Liseye gidişi Cormery yalnız başına yol altığı, yabancı bir dünyaya yolculuk olarak algılar. Bu yeni yaşamda vatan kavramını sorgular Jacques: "geçmişsiz baba evsiz mektup ve fotoğraf dolu tavanarasız insanlardılar, hcp yerinde kalan, yabanıl bir güneşin altında büyürken, çatıları karlarla örtülen belirsiz bir ulusun kuramsal yurttaşıydılar. Tanrının bilmeyen ve bilinmeyen çocuklarıydılar" (s. 196). Evet, Cormery'nin konumu aslında kendisi gibi, Cezayir'in sefaletini paylaşan binlcrce Fransız, tspanyol kökenli ailenin de yaşamını özetler. Araplarla aynı sefaleti paylaşsalar da arada aerin uçurumların bulunduğu iki evrenin insanlarıdır onlar. Arkadas bile olsalar hiçbir zaman Arapların kapısı bu Fransız çocuklanna açılmaz. Gerçekten de bu derin ayrıma Camus yalnızca llk Adam'da değinmekle kalmamış. Actuelles IIl'ii bu konuya ayırmıştır. Hcr zaman bir uzlaşma zemini aramaya çalışmış olan Camus, Fransız siyasetçilerini Cezayirli Fransızlara "Geberin, bunu hak ettiniz" politikasından başka bir öneri getirememiş olmakla suçlamıştır. (s. 19). Cezayir'deki korkunç yoksulluk llk Adam'da olduğu kadar Actuelles IIFte de ayrıntılarıyla betimlenmiştir. Elimizdeki bu son Camus yapıtırun yalnızca bir ülkeye özgü değil, günümüzde tüm dünyayı tehdit altında tutan ayrımcılığa karşı bir aydının keskin bakışını yansıtan ve duyarlılık dolu satırları bizler için bir ışık sayılmalıdır." Albert Camus/ llk Adam/ Can Yayınlart, 1994/315 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 394 4 ( )cak 1960 bir pazartesi günü, Güncv otoyolunda PontsurYonne ile Vifleblevin arasında, dostu Michel Gallimard'ın sürdüğü arabanın kaza yapmasıyla Albert Camus yaşamını yitirir. Kafatası vc göğüs kemiklerinin kırılmasıyla ünlü yazar hemen ölür, dostları hastancye kaldırılır. Araba enkazının arasında jandarmalar yazann bazı kişisel fotoğraflarını, pasapartonu, aralarında Othcllo'nun da bulunduğu birkaç kitap, yazann güncesini ve nenüz tamamlamadığı yapıtı llk Adam'ın elyazmasını bulurlar. Kaza haberi tüm dünyaya ulaşır. Fransız radyosu o sırada grevde oimasına karşın Albert Camus ve beş dakikalık bir saygı programı yayınlamak üzere müziği keser. Yazarın tabutu başında dönemin Kültür Bakanı Andre Malraux'yu temsil edcn yazar vc clcştirmen Gaetan Picon konuşmasında " Yirmi yıldan fazla süredir Albert Camus'nün yapıtı saplantılı biçimde adalet düşüncesine bağlı kalmıştır" diyordu. Kazanın olduğu 4 ocak günü akşamüstü Cezayir'de gazeteciler annc Camus'nün evinc gider ancak onun hiçbir şeyden haberi olmadığını anlayınca sözü çcvirip başka birisini aradıklarını söyleyerek oradan ayrılırlar. Sonunda dostları haberi Camus'nün kardeşi Lucien'e bildirirler, anne Camus oğlunun ölümünden dokuz av sonra yaşama veda edecektir. 6 Ocak 1960'da sade bir törenleCamusLourmarin'etoprağaverilir. Yazann ölümünden sonra yazılanlar arasında Sartre'ın en duygulu yazıyı yazdığı söylenir. 7 ocak tarihli FranceObservatcur'dc onun her zaman kararlarına bağlı bir kişi olduğunu, aralarında geçen tartışmaların da bir arada yaşamanın gereklerinden olduğunu yazar. Sartre göre o, inatçı, sınırları kesin, an hümanizmiyle çağını temsil ediyordu. Camus'nün ölümüyle yarım kalan son yapıtı llk Adam geçen yıllarda Fransa da yayımlandığında çok büyük bir okur kitlesine ulaştı. Aslında Camus'nün bu yapıta çok önem verdiği bilincnbirgcrçckti. 1957'dekendisineverilen NoDel ödülü için gittiği Stockholm'de yaptığı konuşmada en büyük amacının Cezayir üzerinc bir kitap yazmak olduğunu belirtmiştir. Ote yandan llk Adam'ı oluşturma aşamasında 1959 yazında kardeşi Lucien'le doğduğu yer olan Mondovi'de bir buluşma tasarlamış, büyük bir tutkuyla çalışmaya başlamıştır. Kasım 1959'da dostu M. Ro Tanrmm çocukları Albert camus'nün ölümüyle vanm kalan son yapıtı llk Adam geçen yıllarda Fransa'da yayımlandığında çok büyük bir okur kitlesine ulaştı. Yarım Kalan yapıt zan'a llk Adam'ı bitirmeyi çok istediğini, ancak kendine sekiz aylık bir süre daha gerektiğini yazar. Araya tiyatroyla ilgili başka çalışmaların katılmasına karşın llk Adam ilerler. Üzerinde kendi adı basıh kocaman sayfalara yazmaktadır Camus. (Türkçe çeviride bu sayfalara da yer verilmiş). Ocak 1960'da onun küçücük yazısıyla kaplı bu sayfaların sayısı yüzelliyi buIur. Yapıta yazacağı ithaf da bellidir: "Bu kitabı hiç okuyamayacak olan sana" (araştırmacılar bu ithafın anne Camus ye yapıldığını belirtirir). Yapıtı iki bölüme ayırmıştır: "Babayı Arayış" ve "Oğul ya da llk Adam". "Içindekiler" bölümünü de tasarlamıştır. Noel tatili sırasında karısı Fracine'e bu kitabın özellikle ilk bölümlerinin fazlasıyla özyaşamöyküsel olduğunu, sonradan daha az özyaşamöyküsel niteliği taşıyacağını, yapıtın kahramanı genç adamın iki varlık arasında kalacağını anlatır. Araştırmacı II. Lottman Camus'nün bu yapıttaki temel amacının "onun kendi Cezayir'ini büyük kentlerin Fransa'sına anlatmak" olduğunu belirtir (Albert Camus, Paris Suil, 1978, s. 669). Yine Lottman'a göre, Bayan Camus bu başlıktan, tüm insanların ilk adam olduğunu ve Fransız asıllı Cezayirlilerin geçmişten yoksun, bir karışımın ürünü olduğu sonucuna varır. Camus, kahramanı Jaques Cor mery'yi kendisi gibi Mondovi doğumlu değil Solferino doğumlu olarak tasarlar ve yarım kalan elyazmasında Jaques'i on dört yaşına kadar getirir. Onun ilk gençlik dönemini anlatacak Dölümü yazmaya hazırlanır ancak tamamlayamaz. Bu elyazmasını okuyanlardan kimisi, yapıt son biçimine kavuşmamış olsa da, buradaki sözcük yinelemeleriyle Camus'ün Faulkner tarzı bir lirizme ilk kez olarak başvurduğuna dikkat çekmiştir. Kesin olan, yazarın yaşamına ilişkin birçok ayrıntının destansı bir boyutta llk Adam da yer aldığıdır. Tahsin Yücel yapıtın Türkçesine yazdığı açıklamalı önsözde bu yarım kalmış anlatının "birkaç olası romanın kaynağını oluşturduğuna" dikkat çeker vc llk Adam ın "aile romanı", "yetişim romanı", "babanın romanı" "Cczayir'in romanı" "Cezayir bağımsızlık savaşının romanı" gibi gücül romanlar barındırdığını saptar (ss. 69). Romanla ilgili yazann tüm duraksamalarıyla birlıkte, romanı kurma aşamasında aldığı notların eksiksiz biçimde yer aldığı bu yapıt, bir yandan Jacques Cormey'nin yaşamını temelde çocukluğuna ve ailesine ilişkin oluntular aracılığıyla aktarırken, bir yandan da dipnotlarda ve yazann mektuplarında verildiği kadarıyla yazarın yaratma serüvenini de SAYFA 8