Katalog

culuk ve kulturun yuzeysel "derınlık sızlığının" selamlanışı, sanat uretıcısının ozgunluğunun/dehasının gozden duşuşu ve sanatın ancak yınelemeden ıbaret olabıleccğı varsayımı (s 28) Post modernumın, modernızmdekı kışı yenne, ıçınde bulunduğu duyu an lam ıkılığı ıle çevresındekı yaşam ve toplumsallığın oluşturduğu "ozne" te rımını kullandığı kabul edılırse, muha fa/akâr Bell'ın modernızmın, knlesel tuketım hazu kultuıuyle butunleşerek geleneksel burjuva değerlerını ve Purı tan etığı altust eden hasmane bır kul turu zıncırlerınden boşaltan çurutucu bır guç olduğunu ılerı surmesı çarpıu dır Bell'e gore post endustrıyel top lum doğruitusunda gorulen değışıklı ğın yenı post modernızm kulturunu doğurduğu bır ust yapı modelı arama nın hıçbır anlamı yoktur Tersıne, post modernızm, modernı/mın arzu, ıçgudu, zevk alma yontemlerının.çatış kılı eğılımlerının toplumun yapısal ge rılımlerınm ve alanlann bırbırınden kopmaMnı kızıştırarak, modernızmın mantığını en uca taşımak uzere zıncır lerınden boşalmasının daha ağırlaşma sı olarak kavranır (Bell, 1980) Jameson ıse Mandel'ın analızını ızler ve bu noktada bır donemleştırme mantığı guderek, modernızmı tekelcı kapıtauzm aşaması ıle post modernız mı de lkıncı Dunya Savaşı'nın sonra sında geç kapıtalı/m aşamasiyla bağ lantılandırır Post modernızm ycnıden uretımın "kultuıun tum toplumsal dunyaya toplumsal hayatımızdakı her şeyın 'kulturel' hale geldığı soylene bılecek olçude muthış bır nızla yayıl masına" yol açan gunumuz çokuluslu kapıtalızmının "mcrkezıleşmış kuresel şebekesı"nde oynadığı temel role yas lanır Post endustrıyel ıktısadı yapımın tuketımı kulturleştırmesı ve kultur uretımının, somurunun kulturel araçlara yaslanmasından sozetmemız de kaçınılmaz sanırım bu noktada Post modernı/mın kulturel alanda ızlerkıtlelere sunuluşunda sımgesel urunlerın kamuya aktarılma ve ulaştı rılma araçlarına ve ızlerkıtlenın goster dığı tepkının entelektueller arasındakı bu sımgesel urunlere duyulan ılgıyı ya ratmasındakı gerı besleme ureed back) etkısıne eğılmemız gerekecek Ozellıkle sımge uretımı, tuketım kul turu populer kultur ve modayla ılgılı meslelderle sanatçıların, entelcktuelierın, akademısyenlerın ılışkılerıne go zatmamızın zorunluluğuna dd değını yor Featherstone Ve Batı dunyasın dakı kulturel sınıflandırmalann bozul ması, evresını doğııran oncekı yerleşık ve meşru kapalı bolgcleıe egemen ofan tekelkrın ve hıycrarşılerın tahrıp edıl mı sureçleıını ve nıhayet, toplum ıçı duzeyde ycı alan bu dcğışımlere ek olarak ıktıdar dengesım Batılı entelek tuellerın ve s>anatçıların aleyhıne değış tıren ve onların ınsanlık adına soz al nıa hakkını ellcnnden alan toplumla rarası kızışmış rekabct sureçlerınden sozetmelıyı/ Roland Robcrtson'ın (1990) "kureselleşme" olarak adlan dırdığı bır dızı kulturel fenomenın de, sahıcı kuresel sorunlarla ne denlı or tuştuğu de yordamamız gerekıyor Kultur adına soz alacak oznelerın, sıs temın buyuk olçude baskısına maruz kaldığı açıkça ortadayken, post mo dernızmın ve o çerçevede değerlendırılebılecek olan kulturun doyurucu bır tanımının yapılması gereğı ortaya çı kar "Bır tarınsel geçmış duygusunun yıtırılmesı", "dışkı lculturu", "gerçeklı ğın yennı ımajların alması", "sımulas yonfar", 'zınurınden boşalmış goste renler" vb nosyonlaayla bırlıkte yuk luce bır gevşek kavramsal karmaşanın bollas,tıöını goruruz Klasık ıktısatçıların yaptığı tanımla malar vc onların perspektırınden ba CUMHURİYET KİTAP SAYI 374 kıldığında, bıreylerın gıderek genışle yen mallar dızısını satın alarak duyumlarını ençoklaştırmaya çalıştıkları uretı mın tek gayesı tuketım olarak kabul edıldığınde, yırmıncı yuzyıl Neo Mark sıstlerının perspektıfınden bu gelışme nın denetımlı ve manıpule edılen tuke tım ıçın buyuk bır fırsat sağladığı du şunuıur Kapıtalıst uretımın ozellıkle yuzyıl donumu cıvarında bılımsel yo netımden ve "rordızm"den aldığı des tekten sonra kaydettığı genışlemenın yenı pazarların ınşa edümesınde ve ka muların tuketıcılere donuşturulmek uzere reklam ve obur medya yoluyla "eğıtılmesı"nı zorunlu kıldığı savunu lur (s 38) Lukacs'ın (1971) seyleşme teorısını gelıştırırken yaptığı Marx We ber sentezıne dek gerı goturulebılecek olan bu teorı Frankfurt Okulu tarafın dan gelıstırılmış Sozgehmı Horkhe ımer ve Adorno, uretım alanında teza hur eden meta mantığının vc araçsal rasyonellığın tuketım alanında da go rulebıleccöını vurgulamışlardır Boş za manuğrasjarı, sanatlar ve genelde kul tur, kultur endustrısının suzgecınden geçer, kulturun yuksek amaçları ve de ğerlerı uretım surecının ve pıyasanın mantığına yenık duştukçe kulturun alımlanması mubadele değerının (exc hange value) buyruğuna gırer Bu yenı kultur sadece bır mubauele değcrı ve araçsal rasyonel hesap kulturu mudur, "kultur olmayan" bır kultur ya da "post kultur" mudur^ Tabıı kı bura da "Kıtsch" kavramından da sozetmek gerekebılır Çunku genış kıtlelenn yoz beöenılerıyle ortu^en bır zevksızlık kulturunun ıkame edıldığı rahatlıkla soylenebılır Kapıtalızmın olusturdu^u kentleşme olgusuyla paralel olarak ge lışen populer kulturun ve bu kulturun urunlerının, kozmopoht olarak sahne lendıöını ozellıkle de medyatık avgıt larla bunun gunumuzde dana etkılı bır manıpulasyon surecını araladığını bılı yoruz Eleştırel aklın tum fonksıyonel lığını yıtırdığı, "yerıne", "adına" elestı receğı hıçbır sananın olmadığı çelışkı sızlıkler ortamının yaratıldığı açıkça goruluyor Tuketım nesnesıne ılışkın kodlar ve gerçeklığın ımajıner tahrıfatı bu yozlaşmayla butunleşır BÎREY ta nıtılan nesne ıle "empatı" aracılığıyla ozdeşleşır ve bu tıcarı ortamın araçsal lıgına burunur Ozellıkle reklamlar bu durumu somurmeye muktedır olup sa bun, bula^ık makınelerı, otomobıller ve alkoOu ıçecekler gıbı sıradan tuke tım mallarına romantık sevda, eg/otık lık, arzu, guzellık, doyum, ortaklaşacı lık, bılımsel ılerleme ve ıyı hayat ımge lerı ılıştırılmektedır Metanın amansız mantığına verılen bu ağırlıgın bır benzerı, Adorno'nun kıyle benzer bır sonuca ulaşmak u/ere Lukacs (1971) ve Lefebvre'ın (1971) metalaşma teonsınden yararlanan Jean Baudrıllard'ın çalışmalarında bulunur ve bunlara ek olarak tuketımın goster gelerın aktıf şekılde manıpule edılme sını gerektırdığınden semıyolojıden ya rarlanılması onerısını ıçerımlcr Gos tergelerın aktıf manıpulasyonu, goster ge ve metanın "meta gosterge" (com modıty sıgn) uretmek uzere bır araya geldığı geç kapıtalıst toplumda merke zı bır yer ışgal eder (s 39) Sozgehmı, medya ve reklamda gostergenın manı pulasyonu yoluyla gosterenın (sıgnıfı er) erıştığı ozerklık, gostergelerın nes nelerden bağımsız halde gezdığı ve çokkath bıraradalık ıhşkılerınde lculla nılmaya hazır olduğu anlamına gehr Kımılerıne gore Baudrıllard'ın metanın mantığını bu şekılde semıyolojık tarz da gelib.tırmesı, Marx'ın teorısının ıde alıst bır yonde saptırılmasını ve mad decı bır vurgudan uzaklaştırılarak kul turel bır vurcuya yonehnmesını gerek tırır Baudrıllard'nın bızı toplumsahn otesıne ıttığını savunduğu kulturel ba şıboşluğun, gosterge ve goruntulerın bunaltıcı akı^ının orneklerı genelhkle telcvızyonun, rock vıdeolarının ve MTV'nın pastış, kodların elektrık karı s,ımı tuhaf bıtı^ıklıkler ve anlam ıle okunabılırlığe karşı koyan zıncırlerın den bo^almı^ gosterenlerın ornekler olarak zıkredıldığı medyadan alınır (s47) Bataılle'ın genel ıktısat nosyonuna gore, ıktısadı uretımın kıthkla ueğıl, ıf ratla bağlantılandırılması gerekır Buna gore uretım sonuçta yok etmeyı amaç lar hale gelır ve boylece kılıt sorun "part maudıte'ın, lanetlı payın, bır mal urun ıfradına tercume edılmış enerjı ıfradının ne yapılacağına donuşur Bu, entropı ve anomıde sınırlarına varan bır buyume surecıdır Buyumeyı etkılı bır şekılde denetlemenın ve artığı dızgınlemenın tek yolu, ıfradı oyunlar, dın, sanat, savaşlar olum bıçımınde yok etmek ya da çarçur etmektır Bu ış lem hedıyeîer, eğlenceler, tuketım turnuvaları, karnavallar ve gosterışçı tuke tım yoluyla gerçekleştırılır (s 50) I'eatherstone da globalızmle sergıle nen bu kultur pazarını, kıtlelerın uyuş Hayallerln, imajların ve hadarın tiıketUmesi turulup, dırençlerının ve duşunsellık lennın yokedıldığı bu 'hedonıst' or tamda, çağından sorumlu her entelek tuel gıbı, ımgeler, sanat ve gundehk hayatın bulanıklaştıfiı bu noktada du rup, bu çok katmanlı postmodern kul turun kaynaklarına uzanıyor Ve şu çı karımlara varıyor (ı) Endustrı oncesı karnavalesk geleneğın unsurlarının tu ketım kulturu ıçerısınde varlığını sur durmesı, (n) karnavaleskın medya ımajları, tasarım, reklam, rock klıplerı ve sınemaya donuşmesı ve yer değıştır mesı, (ııı) karnavalesk unsurların bellı tuketım alanları ıçerısındekı varlıöını surdurmesı ve donuşmesı Tatıl yerlerı, spor stadyumları, konulu parklar, bu yuk mağazalar ve alışverış merkezlerı, (ıv) karnavaleskın daha genış kamuya donuk "ıtıbar" gosterılerı bıçımınde ve/veya ımtızayıı yuksek yonetım ve memur katmanları bıçımınde devletler ve şırketler tarafından gosterışçı tuke tıme yonelık olması ve yer değıştırme sı Gunumuzdekı toplumsallığı, dola yımsı/ cemaat, duygusal kaynaşma ve kendınden geçmış bırlık duygusunun yaratılmasına verılen ağırlığa ışaret ederek açıklayabılırız bankı yenı yara tılan bır ınsanlık dını gıbı, kıtlelerı kendınden geçıren, tukctıme yonelık her şeyı fetışleştıren bır ıkonlaştırma kulturunden soz edıyoruz Kultur "bı/zat tuketım toplumunun unsuru dur, hıçbır toplum tuketım toplumu denlı gosterge ve ımajlarla dolup taş mamıştı" dıyen Jameson a katılmamak elde m P Artık tasarım ve reklam sa natla karıijtırılmakla kalmıyor, sanat sıfatıyla selamlanıp en seçkın muzelere konuyor Bundan boyle halkın medya ımajlarının emılmesını, yansıtılmasını ve alaycı bır parodısının yapılmasını ıs tıkrara kavuşturmayı reddeden tutka lımsı bır yığına ındırgenmesınden otu ru sıstemın daha oncekı aşamasına aıt olan sınıftan ya da normatıflıkten so zedemeyeceğımız olçude yu/er gezer hale gelmış olduğunu goruyoruz Baudrdlard'a gore bu tutkalımsı yığın ne manıpule edılmektedır, ne de manıpule eddebılır Sonuçta post modernızm, entelektuellerın kendı projelerının evrensellığı ne duydukları guvenı yıtırmelerını temsıl eder Bununla aynı zamanda boy gosteren entelektuel urunlerın kendı kendısını değersızleştırmesınden dolayı daha genel toplumsal bır değersızleşmedır Hassan ın "belırsızlıkler" doğrultusundakı eğıhmler olarak kate gorıleştırdığı post modern teorıde bul duğu vurgu, açıklık, çoğulculuk, keyfı lık, eklektısızm, tutunumsu/luk, para lojızm, metınlerarasılık, bırçoğun bır karsısında oncelıklı olduğunun kabul edılmesıdır Şımdılerde "dunyanın yenı hallerı nı' kavrayamadıklarını sezen ve buna dehşet verıcı bır muhafazakârlıkla tep kı gosteren entelektuellcrden onumu zu goremedığımız bır ortamda ozlemı nı çektığımız sahıcı soyu tukenmeye uz tutmuş bır sosyolog tutumu sergı .eycn Featherstone, şu onermeden ha reket edıyor " Ortaya attığı toplum ve kulture ılışkın sorunlardan oturu postmodernın ortaya çıkışını hoşnut lukla karşılamaktan kaçınamayı? " Modernlıkten tureyen sorunların kuresel bır kulturel patlamayla her ye re yayıldığı bu ortamda, karmaşıkiığı artan bır dunyanın sunduğu boyutlan ve kavramları anlamamak gıbı bır luk se sahıp olmadığının farkın varanlar ıçın ırdelcnmesı gereklı bır yapıt sun muş Mıke Featherstone • l "Postmodernizm ve Tuketim Kulturu"/ Mıkc TtatherUont/ A\rtntı Ya yınları, \stanbul ]99G/İngılızceden Çevıren Mehmtt Kuçıık /253 \ SAYFA 13