Katalog

Muhsine Helimofilu Yavuz Kapak konusunun devamı. ^ si "Sansar'ların ve fırsatçı "Cin"lerinolağanüstü "mesai"lcri sonunda, bir hayli "görünmez kaza "lara uğrayıp, acılısancılı serüvenlcr yaşamış ama, bu "çileli döncrrTde kendi deyişiyle "Eserin değerini biraz daha arttırırken, yazannın kişiliğini de biraz daha bileyipderinleştirmeye yaramış". "Şanmaran" adlı masal kitabının önsöziindc ise şöyle diyor: "Kimi insanlar, masalların tcmel işlevinin çocukları uyutmak olduğıınıı sanırlar vc elbette ki, çok yanılırlar. Ben bu masalları, çocukları 'uyutmak' için değil, onlann bilinç düzeylerini yükseltmek, duygu ve düşün dünyalarını zenginleştirmek, kısacası 'uyandırmak' için kalcme aldım. Yazdıklarım amacına ulaşır da gençnamuslu ellerin, aydınlık beyinlerin yetişmesine birazcık cla olsa katkıda bulunursa, işte o zaman scvinçten, ben dcli divane olsanı çok mu görülür..." Yeniyayımlanan (Şubat 1997) "Masallar ve kğitimsel tşlcvlcri" adlı kitabında yer alan, Anadolıı'nun her bölgesinden derlenerek, ilk kez sözden yazıya geçiril miş 90 masal da yine iyiden iyiye didiklenip incelenmiş vc bizim masalların öteki ulusların masallarıyla ortak yönleri gösterilıniş. Bu çalışması için, kendisinden birkaç cümlc aktarmak istiyorıım: "Masallar vc iletilcri bölümünde, masal knruısunda tlk kcz yapılan bir çalışma gerçekleştirilmiş vc masallann ctik, sosyolojik, psikolojik, ckonomik iletilcri belirlenerck, toplam 517 ilctilik bir 'Mesajlndex' hazırlanmıştır. Bu mcsajındex incelendiğindc, bu masalları yaratan toplumun ctik, sosyolojik, psikofojik vc ckonomik haritasi ortaya çıkmaktadır. Ömeğin, bizim masallarımızda en çok verilcn birinciöncclikli ileti, 'En yakının bile olsa insana giivenmc' ilctisidir. Bu ileti, tncil'dcki 'İnsana güvcnen insanın vay halinc' söylcmiylc örtüşmektedir. Yine Dİzim masallarımızdaki önemli iletilerin başında 'Haklı olanın mutlaka hakkını alacağı, haksız olanın da sonunda mutlak cezasını bulacağı' iletisi yer almaktadır. Ayrıca, umutsuzluga kapdmamak, sabırlı ve tutarlı olmak, yalan söylememek, kıskanç olmamak, özeleştiri yapmak, dış görünüşe aldanmamak gibi önemli iletiler de bu kitapta saptanan 517 iletiden, yalnızca birkaç tanesidir." • "Masallarda, genellikle cınsel lacizlerc uğrayan kadınlar, büyük ugraşlar vererek, namuslarını mutlaka kurtanyorlar. Masalların bu mutlu sonları acaba gerçek sonlar mıdır, yoksa toplumsal vicdanı incitmemck için yaratılmış, olması istenilen özlenilen 'masalsı' sonlar mıdır? Gerçek yaşamdaki, kötü amaçlarına ulaşan ilkel crkcklcre, bu incclemedc görülduglı gibi masallar geçit vcrmiyor. ()nları hep başarısız vc ycnik kılıyor. Çünkü masallar bir bakıma toplumların 'psikoterapi' uygulamalarıdır. Rahatladıklan, yüccldiklcri, mutlu kahramanlarlaözdeşlcşip mutlu oldukları 'pernbcdizi'leridir. Onlardaki ileti, kötülerin başarılı olaca^ı, haksızların mutlu; haklıların, mazkımların mutsuz olacağı doörultusunda olamaz. Zaten yeterince ezilen vc acı çeken halkın, olumlu iletiler içeren, 'masal sığınakları'na gcreksinimleri vardır." • "Bir insanın anadilini; anlatımı ikilcmcler, bcnzetmclcr, deyimler, atasözlcri vb. gibi konu^ma dilinin bütün inccliklcrivlc /cngin lcştirilmi^ masallardan daha iyi, sözlü veya ya/ılı han gı cdebiyat iırünü öğretcbi lir ki? Masallar, dil öğreninıindc sağladıkları kolaylıkların dışında, çocuklarda kompozisyon yazımı için, ı\i bir gizilgiiç oluşturıır, ıdcbi zevki geliştirirlcr. Başta masallar olmak üzere, i ı.ilk edebiyatının bitimsiz kaynagından yararlanmasını bilenler, gidcrck edebi ve artistik bir anlatıma ulaşıp, cilümsüz cserlcr yaratabilirler " • "Masallar ait olduklan toplumların gclcnek, görcnck vc inançlarım; sosyal, kültürcl, ckonomik yapılarını yansıtan ilctilerden oluşurlar. Bu nedcnle de bu araştırma çocuk yetişkin ayırımı gözetmcksizin, masalların halk eğitimi konusundaki işlevi ilc dilin öğrctilmesine ve gelişmesinc katkısını, göstermeyi amaçlamaktadır." •"Masallar incelendiğinde, masal olaylarının, hep toplumsal bir gerçekten kaynaklandığı görülür. Masalların bu gizli gcrçeğinin izi süriil dü^ünde de bu iz sürme bizi, pek çok toplumsal olayın, yaşanmış gerçekligin gelişmesine ve bu gelişmenin de insanların beklentisine uygun bir şekildc sonuçlanmasına götürür. Otoritcye, gücc çeşitli halk anlatılarıyla karşı çıkma ve bundan da psikolojik bir rahatlık dııyma, eskiden beri toplumların başvurdugu bir yöntcmdir." • "lnsanoğlu kendi yaşam gerçegini, çözüm önerilerini, beklentilcrini masal olaylarına ve masal kahramanlarına yüklcyerek, 'örtük transaksiyon' (imalı iletişim) yoluyla anlatmıs vc yüzyıllar boyu, bu yolla gelecck kuşakları uyarmaya, eğitmeye, yaşamın zorluklarına karşı onları donanımlı kılmaya çalışmıştır. Cünkü, masal kahramanlarının karşılaştıkları sorunların hemen hepsiyle, yaşamın gcrçckleri arasında koşutluk kurulabilir ve o masallardan ait oldukları toplumun yaşam gerçeğine ulaşılabilinir. Çünkü, o toplumu egiten temcl öğelerdcn birisi de masallardır." • "Cicrçekyaşamdaolduğu gibi, masallarda da 'su başlarını devlct tutmuş'tur. Tıpkı atcsi olduğu gibi suyu da devlcrin elinden almak can karşılığıdır, özellikle de genç canlar karşılığı. Her zamanda ve her koşulda, canı karşılığında da olsa, suyu vc ateşi devlcrin clinucn alıp, insanların yararına sunacak 'Yiğit Prometheuslar' olagelmiştir ve hep olacaktır. Masallarımı/ vcinsanlık tarihi, bunların örneklerıylc doludur." • "Masallarda umut ve güzellik, hep 'Kaldagı'nın ardındadır. Bu nedenledir ki, masal kahramanlarıınız ellcrinde demir asa, ayaklarında demir çarık yollara düşüp, hiç durmadan dağlar aşarlar. Umudun ve güzclligin arayıcısı olurlar. Yine bu masallarımızda hiç bitmeycn bir 'hak, adalet, demokrasi' özlemi görülür." •"Bir toplumun masallarında, o toplumun yaşam serüveni gizlidir. Neacıdırki, bizim masallarımızda yer alan çocukların çoğunluğıı mutsuzdur. Oyleysc, bu masalların aynası olduğlı toplumun çocuklarının büyük çogunlugıı mutsuzdur. Onümüzde çok önemli ve mutlaka çözüm bekleyen, çözülmesi toplumumuzun gelcceği için hayati önem taşıyan bir sorun duruyor dcmcktir. Bu mutsuzluk ibrcsini mutluluğa çcvirmck de sanırım bu ülkcnin yetişmiş ekonomistlcrinin, eğitimcilerinin, psikologlarının, yazarlarının, Çagdaş bir "masalanası" Kftaptan bazı bötömler: limcilerinin, aydınlarının, kısaca hepimizin işidir, birincil görcvidir. • "Masallar edebiyat, sinema, tiyatro, opcra, balc, resim, heykel, müzik gibi çagdaş sanatlar için zengin bir kaynak oıuşturmaktadır. Bu kaynağın farkında olan ve yararlanmasını bilen sanatçıların, nc denli özgün ve kalıcı yapıtlar yarattıkları ortadadır. Oyleyscyapılacak tek şev, der ya içinde yüzcn mahilerin deryayı bilmeleridir'. Yani sanatçılar, içinde yaşadıkları 'halk kültürü dcnizi'ni gcrcktiği gibi tanımalıdırlar ve ondan sonuna kadar yararlanabilmelidirlcr." • "Masallar ve ilctileri, tüm bir halkın yaşam dencyimlerindcn, yaşam nıacerasından damıtılmış, geçmişi değerlcndiren, günc ışık tutan, geleceği yönlendiren altın damlalardır. Bu altın iletiler iyi değerlendirilmelidir." • "Masalları Türkiye, Almanya, F'ransa masalları dıye çok çok kesin çizgilcrle ayırmak pek olanaklı değildir. Bu ayırım, hcr nc kadar halkbilimi incclcmcleri sırasında, gcrekli bir zorunluksa da aslında, masallar veefsaneler insanlıgın ortak kültürlcridir. Özellikle halkbilimindc 'gczgin motiflcr' diye adlandırılan masal motifleri dil, din, ırk, ulus, sınır farkı dinlemeden birbirlcrine doğru, coşkun ırmaklar gibi gürül gürül akar dururlar ve evrensel bir halk kültürü oluştururlar. Öyleyse masalları şöyle de tanımlayabiliriz: Dünya Halk Kültürlerinin Ortak Düş Irmakları: Masallar" Muhsine I lelimoğlu Yavuz'un "Masallar vc Eğitimsel Işjevleri" adlı kitabının Amerika Indiana Universitesitarafından lngilizce olarak yayımlanacağını da söylediktcn sonra artık sonuca gelebiliriz. Bütün bu çalışmaları nedeniyle, Şair Osman Bolulu onun için şu dizclcri yazmış: "llalksa dvntzicrnı cıı coşkulusu, en güzclı Ayvastnda aglayan, nartnda uülen ttckleyıp durmıq Muhstne'nın hüncrli ellcrini Ç.mlayıp gcçcıı bir söz halkbi Soıuıç Yazarın Diğer Kitapları dü&ılommkı Diyarbakır Efsaneleri2Cilt/ Mııh \irtc Heltrmığ,lu Yavuz / Dortd Azerbaycan Halk I dcKim Uyur Kim biyatı ile Türk Halk Ede Uyanık/ Muhsınc biyatı Arasındaki BenzI lclımofclıı Yavuz / erlikler {Karşılaştırmalı k Ornckler) / Anhara. 1991 {Jigaramın Ustünde Bir Topal Karınca/ h\ııh\ınc llclımogltı Yavuz /Ankara.1992 İlahır Çarşambalar, Çeviri/ Muhsınc 1 lclnııoğlu Yavuz/Ankara, 1992 Şahmaran / Mubsınc 1 lelımııfclu YıivuzJAnkara, Arada Bir/ Mııh sine Helımojf.lu Yavuz/'Ankara, 1994 Damardan bir türküdür bizcc söylenen." Kcndisi ise bu rengarenk "yaşam koşusu'nu şöyle betimliyor: "Beııim ıçın bayal Şaha kalkımş bir at Bir attır beyaz yelclı Riizgâra karşı hoşan "• KİTAP SAYI 399 I SAYFA 4 CUMHURİYET