Katalog

Carlos Fuentes'den "KutsalBölge" ftvkın bip siippoman Fuentes; gerçekle fanteziyi bağdaştırmanın bu büyük ustası, ulusal kimlik sorununu eski Meksika efsaneleri somutunda irdelemeyi de seven bir yazardır aynı zamanda. "Deri Değiştirmek" adlı romanında kolektif Meksika bilincini, eski ve yeni dünya kültürünün alt katmanlarını ve kendi kültürel mirasını yeniden gözden geçirir. Hem ulusal ve nem de evrensel bir sorun olan ulusal kimlik sorununa başka bir açıdan çözüm arayan, çağımızın büyük bir düşünüryazarıdır o. SÜHA SERTABİBOĞLU utsal Bölge, ülkemizde çok tanınmış Meksikalı yazar Carlos Fucn tes in ilginç bir yapıtı. Yazar bu romanında dünyanın en önemli mitsel figürlerinden biri olan ve Batı'da Roma lıların taktığı Ulysses adıyla bilinen Odysseus mitini yeniden yorumluyor. Her kültürün kendine özgü bir ideal itısan tipi vardır. Doğu kültürlcrinin idealize eclilmiş mit insanında bilgelik, alçakgönüllülük vc adalet en önde yer alırken, Batı kültürlerindc ise zeki (ya da kurnaz), çalışkan, cesur ve başarılı olmak diğer üstünlüklerden öncegelir. Batı ülkelerinde (vc tabii bizim gibi, yüzünü Batı'ya dönmüş ve diğer ne idüğü belirsiz ülkelerde) insanlar hep bu tipe öykünür. I ilmler hep kazananlann, hatta cn birincilerin öyküsüdür. Kaybedenin adı yokdur. Kaybedenin daha dürüst, daha duyarlı vc insancıl olması bir şeyi değiştirmez. Kazananın da daha iiçkâğıtçı, daha duyarsız vc acımasız olması ona pek bir şey kaybettirmez. Batı'nın bu 'örnck' nisan tipi büyük ölçüde Odysseus mitine dayanır. Kutsal Bölge ise Odysseus mitinin clışında kalan, günümüzün bir kahramanının öyküsüdür. leminde Penelope'dir ama gerçek yaşamda Kirke'dir. Mito'nun en sonunda köpcğc dönüşmesi de Kirke'nin kazandığını göstcrir; kurtarılacak bir Penelope de, Krallığın geri alınacagı bir Îthake de yoktur; yani Kirke'nin adasında, köpek olarak kalınacaktır. Onun kutsal bölgcsi orasıdır. Roman Mito'nun ağzından annesinin, ona duyduğu ilginin, Mito'nun düşscl bir gerçekliklc ya da gerçek birdüşselliklegördüğü dünyanın, insanların, yaşamın bctimlendiği bir şiirdir. lçcriğini anlatmak zor; şiir anlatılır mı? Ama size Fuentes; gerçekle fanteziyi bağdaştırmanın bu büyük ustası, ulusal bu kitabı tanıtmaya kimlik sorununu eski Meksika efsaneleri somutunda Irdelemeyl de se s o y u n d u ö u m u z a ven bir yazar. göre, anlatacagız çaresiz. Bu kitabın cn önemli teması yaus güzel büyücü Kirke'yle uzun süren şama karşı duyarsızlıkla duyarlılığın çebir aşk yaşadı; sonunda onu, adamlarını lişkisidir. ycnidcn insana döndürmcyc razı etti ve onlarla birlikte dcnizc açıldı. Ithakc'ye ( .) Ama Ulysscs temk.inlıydı. (....) Sivarmak için Sircn kayalıklanndan gcç rcnlcrın kcnJisini ba^tan çtkarmasına meleri gerekiyordu. Ama oradan o giine izin vcrmcdı, tayfaumn kulaklarını haldck hiçbirdcnizci sağ çıkamamıştı. Çünmumuyla tıkadı vc kcndisını de geminin kü bu kayalıklarda yaşayan sirenler alt tadircğine hagladı. Sonra şarkıyı dinledi, rafı kuş, üst tarafları isc çok güzcl kızlarama etkisindekalmadı. (...) Ben seningidı ve sesleri öylesine güzeldi ki onların bi dinleyemiyorum; vüzellik, oyun, hayat söyledigi şarkıları dııyan gemicilcr düaklımı çeliyor. (..) kabul cditmiş şeylcr mcni bırakırlar, gcmileri kayalara çarpıp listesinde bulunmayan, doSantn da gizli, parçalanır ve sirenlcr onların ölüsünü yasak bir parçast dediğin bir şarkıyı mı ycılerdi. Ama kurnaz ve iradeli Odyssedinliyorsun? us adamlarının kulaklarını balmumuyla Kutsal Bölge, düşlencnle dayatılanın, tıkadı, kendisini de geminin dircğine içtenliklc içinden pazarlıklılığın arasınbağlattı ve Siren kayalıklanndan geçedaki çelişkinin şiiridir. Yaşamın bu dcnrek Ithakc'ye vardı. Sarayda bıraktığı kali kepazeleştirildiği bir dünyada düşten rısı Penelope'yi, ona göz koyan erkcklc uyanmak istemcycn "insan"ın isyanıdır. rin hepsini öldürerek kurtardı ve yeniBuraya dtvanın üzcrinc dıijüyorum tek den Ithake kralı oldu, başıma, hayatta kalabilmek için biryuvaya ıhtıyaç dıtyan bütün yaratıklar; arılarRomanın konusuna gelince; ünlü la fareler, kanncalarla örümcekler, yaraMcksikalı film yıldızı Claudia Ncrvo, salarla vcce maymunlan gibi. Yenilmiş güçlü ve özgür kişiliğiylc herkcsi büyübir şekılde. (...) leyen, efsane bir kadındır. Romanın baş kişisi olan ve Odysseus'a denk düşen oğMito, yenik düşmüş bir kahramandır. lu Mito (mit) ise yirmidokuz yaşında, işBu, bi/.e hep dayatılan Odysseus mitine; siz güçsüz bir mirasyedidir. Claudia, Miyani kurnaz, cesur, iradeli ve 'başanlı' to'nun babasından boşanrp başka biriolmak gerektiği koşullandırmasına açıksiyle evlenmiştir ve Mito'yla üvey babaça bir karşı çıkıştır. Odysseus her şeyiLasının arası hiç de iyi değildir. Adam Claşaran; Mito ise hiçbir işi başaramayan, udia'yı Mito'dan koparmakta, Mito ise niçbir işe yaramayan, toplumsal saygınannesini ondan kurtarmayı düşlemcktelığı olmayan biridir. dir. Mito, Claudia'nın buyurganlığı karOdysseus mitiyle ilgili diğer bir ünlü şısında çaresiz kalır, uzaklaşır ve romayapıt olan, James Joyce'un "Ulysses" adnın sonunda kendini bir köpeğe dönüşlı romanında ise Odysseus kusursuz inmüş gibi düşler. san tipidir. "Ulysses" Odysseus'a, yani kusursuzluğa bir övgüdür. Oysa Kutsal Anlaşılacağı gibi Fuentes, Odysseus Bölge için, insan kusurlarına bir övgü mitindeki, kurtarılmayı beldeyen, çaredemck yanlış olmaz. siz Pcnelope figürü ile buyurgan vc güçlü büyücü Kirke figürünü Claudia'ua James (oyce'un Ulysses'indeki ana felbirleştirmiştir. Claudia, Mito'nun imgesefe, tarinin tekerrüründen ibaret oldu ğudur. Tarih çcvrinıscl bir harckct, son suz bir yinclcnmcdir. Bu görüş Nictsche'nin ıclscfcsiylc büyük bir bcnzcrlik gösterir. "BöylcBuyurdu Zerdüşt"teNictsche "Her şey sonsuzca yinclcnir; onlarla birlikte bizler de. Bizler sayısız kcz varolduk" der. Ulysses'indayandığıgörüş de öz olarak budur. ; Kutsal Bölge'de de.Ulysscs'te de, I reud'un Oidipus konıpleksini anımsatan, "görkcmli anamızın koynuna girmek" eğilimi sık sık işlenir ve ölümü de çağrıştıran bir metafor olarak kullanılır. Mito'nun sonunda dönüştüğü köpek figürü de Ulysses'tc zaman zaman ortaya çıkar. Ulysses'te metin açısından en çok dikkati çeken şey başka edebiyat yapıtlarına, tarihte veaktüalitedegeçenolaylara, olgulara ve ayrıntılara göndcrmelerdir; Kutsal Bölge'de ise şiirselliktir. Bu fantastik şiiryazı, gerçekle imgelemdc yaşananın bir yumak gibi birbirine karıştığı, şaşırtıcı ve sarsıcı bir düştür. (....) Neler mırıldanır cenin ana rahminde; aylarsürecck uzun beklcyişi bajifletmek ıçın hangi hikâyeleri anlatır kendinc? Yalnızca ölülcrden öğrendiği hikâyeleri belki de (...) Tanrı'nın, yara/lığının arttk masum olmadığını anladığınaakisözler (kı hunlar Tanrı'nın ilk sözlerıdir: uyarı: ,f« meyveyı yemeyeceksın) cvrenin dalga boylarında, ölü olarak yasamaya devam ederler ve bir gün bu sesleri almaya gü'cü yeten makineler olacak. ÇaItşkan, tcmkinli, kurnaz Odysseus, dircğe bağlı, tehlikesizce dinliyor (...) Cıizlenmiş Bela, yenümis llela, orada uzun beyaz kanepede onu oksayan ve lavanta kokan başrol adannn kollarmdaki Bela. ( ) lillcrımle cinsel organımı örtüyorum ama bunun rinemi yok; beni tcpeüstü dikip bacaklarımı Y seklinde açıyor, ba^ımı martini sürahisine koyuyor, ulıanalar ve ilahiler arasında kıçımariçeklersokuyorlar ve ben, basasağı, kuslar tarafından gagalanmıs erkekleri göriiyorum ve annem, yine gencve cıplak, altın renklibirçocuktan, kuş pençeleriylc siyah köklü beyaz bir çiçek alıyor. Cıiizlerimi kapa/ıyorum. Onun esiben olacagım. Onu tamamlayacağım. Bız bir çifttik. ilk çift. Anne vc oğjul. Çiftiıı arkasında, acı çeken, kederli, ytlan \açlı kadın tıluyor. (...) Annemın saçı, bafıf, dalgalı, sarmaşıklardan, deniz yosunlanndan ve ydanlardaıı bıralevbaline geliyor ( .) (Burada Mito, annesini önce, gemicilerin ölüsünü didikleyen sirenlerden biri olarak görüyor. Yılan saçlı kadın ise Yunan mitolojisindcki Medıısa'dır. Ülümlü bir kadın olan güzel Medusa güzellikte Athena'yla boy ölçüşmeyc kalkıştı, Athena da onu her saç teli bir yılan olan çirkin bir canavara dönüştürdü. Perseus bu iğrenç başı gövdcsindcn ayırıp Athena'ya sundu. Mito'nun annesi Claudia burada önce Medusa'nın başının sunulduğu Athena; daha sonra ise başı kesilmiş, zavallı Mcdusa olmaktadır. Claudia, Mito'nun imgelemindc Mcdusa, gerçek yaşamda ise acımasız bir Athena'dır). Sarsıcı bir diiş K Homeros'un epik destanı Odysseia'nın kahramanı Odysseus, Batı edebiyatında cn çok ele alınmış, ama en tartışmalı karaktcrlerden biridir. Kimileri onu çok akıllı, yetenekli, çelik iradeli, cesur bir kahraman olarak idealizeederken, bazıları isc onu vicdansız bir politikacı olarak kınarlar. Bu ikilem antik Yunan döneminden beri süregelir. Odysseus, iradeyi, kurnazlığı ve pragmatizmi simgeler. Makyavel'in antik çağdaki öncülüdür sanki. Odysscia'da anlatıldığına görc, tthake kralı Odysseus güzcl karısı Penelope'yi sarayında bırakıp gittiği Truva Savaşı'nda Truva'yı ele geçirmek için ünlü tahta at tuzağını bulan kişiydi. 1 lilesi tuttu, halkının on yıl yiğitçe savunduğu Truva yakılıp yıkıldı. Odysseus, bclki de bu acımasızlığının sonucu olsa gerek, denizler tanrısı Poseidon'un gazabına uğrayıp fırtınalarla oradan oraya savruldu ve sonunda adamlarıyla birlikte Aia adasına vardı. Burada güneş tanrısı Helios'un güzel kızı, büyücü Kirke vardı. Kirke, Odysseus'un adamlarını domuza ve köpcğc çcvirdi. Ama Odysseus, Hermes'in armaöan ettiği sihirli ot sayesinde hayvan olmaktan kurtuldu. OdysseSAYFA 12 Politikacı mı, kahraman mı? Biiyülü fantasttzm Kutsal Bölge'nin tantastik, büyüsel anlatımı Latin Amerikalı yazarların çoğunda görülen büyülü fantastizmc çok benziyor. Orneğin Marques'in "Yüz Yıllık Yalnızlık"ını ve Cabrera Infante'nin "Kapanda Üç Kaplan"ını okuyanların hemen benzerlik kurabileceği bir fantasizmdir bu. "Dünyanın gizemi görünmeyen değil, görünendir' diyor romanda yazar. Ama Kutsal Bölge'nin onlardan farklı yani ise, sanki ayaklarından birini bile ycre basmayı reddeden bir kaos gibi sürüp gitmesidir. Bu özelliğiyle biraz da Yunanlı yazar Vassili Vassilikos'un "Fotoğraflar" adlı romanını andırır. Yaşamın karmaşasını, kaosunu övüyor mu, yeriyor mu anlayamadım. Anlamam da CUMHURİYET KİTAP SAYI 399