Katalog

Sanatsal olgular ve Cemal Tollu Kapak konusunun devamı. bilinciyle gelişmeye başlayan peyzaj vc figür rcsminin, başlangıçta yaygınlık kazandığı söyleneınez. Bu konuua burjuva sınıtının bilincindcn de söz etmek olası dcğıldir. Ancak özclliklc dış vc sonra ıç koşullann getirdiği ilc Batılılaşma bilincindcn uiusal bilincc geçiş kaçınılmazdı. Arkasmdan Meşrutiyetle bir liktc Balkiin Savaşı, Dünya Savâşı vc de Kurtuluş Savaşı gibi arka arkaya dizilen savaslar görünüşte sanatın gelişmesi için hiç de elverişli olmayan bir ortam yaratmıştı. Yüzyıllardır "resim düşünmemiş, "resinı yapmamış ya da yapamamış", "konııyla ilgili toplııluklar kuramamış", "resim sergileri açamamış" bir toplumun üyelcri nasıl okıyordu da bütün bu saydıklarımızı kısa siirede gerçekleştiriyorlardı. Dejfeen bir şeyler var demekti. (5) Cenıai Tollu'nun gcnçligi böylc bir ortama rastlar. Mesleğe başlangıç, Sanayii Nefise Mektebi'nde figür etiidü, savaşa katılına, öğrenime ara verme, babasının olanaklarıyla Paris'tc mcslckscl egitim, onıın, gençlik döncnıinin kısaltılmışıdır. Bu döncnıdc resim sanatını ciddiye alması, vurtdışına eöitime giden arkadaşlarını izlemesi, yurda dönen Zeki Kocamemi ve Ali Çelebi gibi genç sanatçı arkadaşlannın gctirdiklcri analitik ctüdlcrin (6) çckiciliği vc değişen yeni gerçegi keşfetmesi, kendi eğilimi do£rultusunda yeni resim havasını vc bilgilerini yakalanıak için Paris ve Münih'e gitmesi raslantı değildiı. Bundan boylc, Cemal Saıl l'ollu ıçiıı resim sanatı, ne Türkiye'de tam anlaşılamamış empresyonizın, nc dc hocalarınm bir türlü aşamadıkları akadcmik Kgürdür. } ; igiir yenidcn clc alınmalı, görünüşe göre, geçiciliklerden, uçuculuklardan ve ayrıntılardan arındırılmalı, konunun önemi ikinci plana itilmcliydi. Görüncnin araştırma vc incelemesi demek olan doğadan etüdle önce nesnenin dışı, içi ve çevresi, çözümlcyıci bir düşünceyle uygulama alanına sokulmalıydı. Nesne planlarının yönleri, boşluksal durumları, giderek kalın, ağır, yumuşak fakat güçlü konturlann "biçim bozma" yöntemleriyle tablonun gereksinimine yanıt araması çalışmanın temelini oluşturuyordu. Batı'nın, gcçmiş ya da çagdaş, başarılı deneyleri, sürekli olarak sanatçıların, dağarcıklarına indirdikleıi kaynak olmuştur. ülay başka alanlar için de farklı degildir. Türkiye'de ligüre bakış açısının yenilenmesindc bu durum kaçınılmazdı. Modern Türkiyc Cumhuriyeti'nin 1923'tc kurulması ile birlikte gelece^in Türk Ressaınları olacak gençler yurtdışına ciüde gittilcr. Münin'te Hans Hofmann vc Paris'te Andre Llıote özel atölyelcrine (7) I iolmann'ın analitik ögretilcri ile kübizmin kuramcısı Lhote'un ö^rctileri temelıle (x/anııe')n gctirdiklcriııe dayanmaktaydı. Cîcnç Türk sanatçılaıının yurda driıuişlerinde dillerinden düşürmedikleri "("cv.annc'a dayannıa", ögrcnim gördiiklen atölyelerde kaynaklanır. Yüzyıhn ilk çevıcgindc (x"zaııne'la yıkanmış kübist bilgilcr aıtık geçmiş görgülerin ycrinc gcçiyor, sokaklarua vcrilen savaşım atölyeleride dc uygulanıvordu. Bizinı gcnçlerin mü/elik olmayan bu bilgilcrlc doııannıak Türkiye'ye gclmcleri resim sanatı açısından Türkiye'nin 1927'lcrdcn sonra 20. yüzyıla girişini bclgclcnıcktcdir. l^tc Türkiye'nin 20. yü/yıla giri^i de resim sanatımızda "ligiir ycnilcnmcsi" ile olmuştur. I lem de genç, güçlü vc gcleccktc Türk Rcsminc oncmli yapıtlar bırakanların cllcıide. Bıı bakımdan Çallı vc kuşa^ı ve dalıa sonra daha genç kuşaklar Ayetullah Sümer, Şerer Akdik, SAYFA 4 •" Ayrıntılardan arındırılan figür Fahri Arkunlar gibi sanatnatiklerle gençler arasınçılar ne kadar yetcnekli da yazısal savaş alanına oluılarsa olstınlar bu yeniılondü. lş bununla bitlcşmenin içinde ancak komedi. Büyük savaşımlar ııuları ile ycr alabilir. bundan sonra başladı. Genç Türkiye'nin, MustaZaferler ve devrimlerle fa Kemal'in f i k i r l e r i n i lO'uncu yılma erişmiş bir yansıtmaz, yalnızca Atamodern Türkiye'de, motürk'ün portresini yapar ıal yüksekliginin resim ya da olgularını dile getialanındaki belgesi, yeni rirler. gcrcksinimlerc yanıt ve(lumhııriyct Döncmi, rccek yeni bir resim gruMustara Kemal'in yapısal bunun kurulmasıdır. programı çerçevesinde yeMeşrutiyet ve Cumhurini bir şey getirdi "Mustayet döneminin 4'üncü, fa Kemal'Jeki yeni bir şey"e Cumhuriyct döneminin onun portresini yapmakla ulaşılmıyordu. 2'inci grubu: D Grubu. Mustafa Kemal'in portresini yapmayan 193} Hylül'ü ortalarında Zeki Faik'in (üemal Tollu çağdaş bir resmin peşindeyevindc o gccc ünlü grubun dört üycsi di. Çaga ayak uyduruyor, alısılagelmişlibulunnıaktaydı. Zeki Faik, Nurullah ğin ötesine geçmek istiyordıı. Uğraşı; Berk, Hlif Naci ve Zühtü Müridoglu, Zepeyzaj, vazo içinde uçucu çıçck ya da ki Faik, gruba katılması için ("cmal Tolportrc cjpgıl, portrcdc yapısal ueğerlerdi. lu'yu, Nurullah Bcrk dc Abidin Dino'yu "Çağa ayak uydurtcklif cdince, grup mak", "yapıcılıgı .ıltı kişiyle kurulmıi!j aramak", "uygulaoldu. Cemal Sait iki mak" Mustala Kegün sonra gclip grumal'in t i k r i değil ba katıldı. Bundan miydi? sonra grubun animaÂvrupa'da cğitim törü Elil Naci'nin ve deneyinden sonra çabalan ilc gazctc elde ettikleri taze ve nabcrlerinin ardı aryeni bilgilerlc yurda kası kesilmcyccektir. dönmüş olan Cemal Grubun digcr üyclcSait ve Zeki Faik girinin yazısal, sözsel bi gençlerin, tormda çabalarını da unutyapıtlarını 19^3 yamamak gcrek. Ozelzında açılan Galata likle Nurullah saray Sergisi'nde serBcrk'in. gilemeleri, sanat çevSıra scıgilemelcrc resinde oldukça scs gcldi. 1933 Ekim baveren bir etki olu%şında, (Jemal Sait turdu. Gazete sütunTollu'nun tcyzc oğlu ları, gençlerin sergi\c zamanın Beyoj>lu ledikleri bu yapıtlara Kaymakamı Sedat saldırı dolayısıyla fa Tollu etnekll olduğu yıl atölyeslnde. 1964. Aziz Erim Bey'le, Cxmal Sait'lc akralıalığı dolayısıyla, dostlıık kurabilcn grup üycleri, sergi için Kaymakam Bey'dcn bir ycr bulmasını rica ctmişlerdir. () da, Eskı Rus Konsolosluğu'nun (bugün Narmanlı Hanı) eaddeye bakan ve Mimoza Şapka Mağazası (bugün1995 aynı ycrdc Galeri Aba triko ve konfeksiyon mağazası bulunmaktadır) olarak bilincn 388 no.lu boşaltılmış dükkânı gruba tavsiye etmiştir. Dükkânın üst ve alt katı para karşıhgı scrgi sürcsincc kiralanmıştır. Giriş serbcst yani parasızdır. Sergi açılış günündc, katologda totosu nu açıklamalarla yayımladıgımız kişilerden başka Naei Sadullah (Son Posta'dan yazar), Arif Dino, Peyami Safa, Çallı tbrahim gibi şahsiyetler dikkati çekmekteydi. Sergi çagrısı ise, açılış günü vc saatini 8 Ekim Pazar saat 15.00 olarak verdikten baska, sergilenecek malzemenin "desen" oldu£unu ve sayısını vurgulamaktaydı. 160 parça descn. Genç sanatçılar bununla sanki programlanmış bir operanın uvertürünü sunuyorlar. Yapısal boyalarını 1933 Aöustos aymda açılan Galatasaray Sergisi nde sunan Cemal Sait burada da yapısal degerleri yüksek desen etüdleri scrgiliyor. Birinci sergi hakkında bu kadar ayrıntılara girmemizin nedeni bırtakım eksikliklerin giderilmesi ve o sıralarda kıskançlıktan ötürü "açılışta sanatçılardan başka kimse yoktu" gibi yazı ve sözlerin geçersizligini açıklığa kavuşturmaktır. Nihayet D Grubu kuruldu, arkadan Grubun kendini vc dolayısıyla "yeni resim"i kabul ettirme savaşı ve kcndilerine savaş açanlara muhatap olmaları gcldi. D Grubu üyeleri, bugün dahi, kcndilerine karşı yazı yazan lıafif, donanımsız, inançsız ve sorumsuz kişilcr tarafından hafife ahnacak sanatçılar degillerdi. D Grubu söz konusu oldu^unda mesleğin kutsallıgına inanmış vc yeni I'ürkiye Cumhuriyeti'nin gelişimine inançla bağlı bir grup düşünülmelidir. Bu inanç ve baguan soyutlamak onun gerçek portresini yakalayamamak demcktir. Cîerck Müstakıl Ressamlar ve F4eykeltraşlar Birligi, gerekse D Grubu Yeni Türkiye Cumhuriyeti'ylc rııhsal bütünlük içindcdir. Çağdaş, uüşünscl, yapısal. D Grubunun Sergileri ve Cemal Tollu'nun bu sergilere katılımı ve tarihleri konusunda bilgiler, yayımladığımız şcmada yeterince bulunduğundan bu konu üzerinde durmuvoı uz. Yazımızda buraya kadar genellemcler içinde bulunduk. Gerek sanatsal durum, Mustafa Kcmal ruhsallığa, gerçc^i, yirminci yüzyıla giriş ve gerekse rormel açıdan gelişmelerc dokunarak ve tigürlü komposizyon sorunlanna parmak basarak Cemal Tollu'nun ortamını hazırlayan koşullara deöindik. Cemal Tollu'nun öncelikle bir figür ve kompozisyon sanatçısı oldugunu kabul ctmck gerekir. Once Sanayii Nefise Mektebi ve sonra Paris'tc atölyelerde çizdiklcri, boyadıkları tigürlü etüdlerdir. Fi' gür etüd etmck atölyelerde zorunlu bir çalışma olduguna ve de atölyelerde çalışmış bir gcncin dc bu çalışmadan gcçtiği nc göre bunda olağanüstü bir durum yoktur. lş bundan sonra kişinin seçimine, yaradılışına, uygulamasına ve gcleccktcki ıograııılarına bai*lı kalacaktır. Cemal bllu sanat yaşamı noyunca ve fırsat çıktıkça seçim konusunda duygularına kulak vererek ilk kompozisyonu "Alfabc Okuyan Köylüler'den sonra büyük yapıtı "Manisa'nın Kurtuluşu" varyasyonuna kadar hatırı sayılır sayıda çok figürlü kompozisyon oluşturacaktır. Kanımızca, Tollu'ya göre Natürmort, "bir atölye adabf'dır, bir rcssam arada bir bu türe egilmelidir. Peyzaja gelince, bu tür, ya resmî politika çizgisine uyum sağlayacak (8) y.ı da ıllar yılı Devlct Scrgilerine verdigi yapıtarla izlevicinin ve Devlet'in bcğcnisinc çabuk ulaşması nedeniylc vc dc maddi olanakları sagiaması açısından (zorunlu olarak) cle aldığı bir tür olacaktır. Aslında atölye ressamı olan Tollu, gezmeyi sevmesine karşın bu türe mizacı gereği Cemal Tollu'nun ortamı f r; CUMHURİYET KİTAP SAYI 322