Katalog

NİHAT TAYDAŞ lman laşizminin toplama kaınplarınin va/ına yansımasmdan yola çıkarak, Auscluvitz kampını aıılatıın biricik bclgesel oyıına dc£inmck istiyonını. Toplama k a m p ı ' n ı n Almaııca aılı: Konzcııtrationslager... Kanjilığı cski dilde, "temerküz kanıpı" diye söyleniyordıı. Almanlar'ın resıınli ansiklopcdik sözlüğü Brockhaus. oldııkça nesnel davrannıaya çalışarak şu açıklamayı yapıyor Konzentrationslagcr için: "I. Bir savaş sırasında sivillcrin kapatıldıklan kamıı, ilkin tngilizlcrce 1901de uygulandı, claluı sonra ço£u kez "gözaltı kanıpı" olarak bilindi. 2. 20. yüzyılda crktckelci (totaliter) devletlerde "devlet düşmanlannm" haskı altına aiınnıasının bir aıacı. Orneğin Almaıı Nasyonal Sos yalizmiııdc. Toplama knmplanna, aykırı siyasi görüştekiıer, ııksal olarak karşı olııııanlar (örnegm, Yalıudilcr), insan öldürnıe suçıınu isjcyenler, "toplıım dışı kalmışjar", eşcinseller vb. atıldı. Kamplar dnki tutsakların bütiiıı hakları ellerinden alınnııştı, eıı ağır işkcncclere ug'ruyorlar dı, ölüıııc dek çalışmakla yükiimlüydüler. Kurbanların sayısı çoktu. Toplama kamplan 1934 yılmdan başjayarak SS'leriıı vönetinıine girdi. 1939da Dachau, Bııchemvald vc Sachsenhausen'de üç biiyük, çcşitli ycrlerde dc toplam 25 küçük toplama kanıpı vardı. Savaş başladıktan sonra toplama kamplarınm sayısı 85'c çıktı. Daııa sonıa Vatşova, Lemberg ve Riga gcttolarındaki Yanudiler'in topluca öldürülmcye başjandıg"! Auschwitz, Maideııek vb. gibi imlıa kamplan kuruldu." (1) A 27Ocak 1995günü, Auschvvitz Toplama Kampı'nın Naziler'den kurtulıışunun 50. yıldönümüydü. Kızıl Ordu, 27 Ocak 1945'tc Auschwitz ölüm kampını ele geçirmişti. 27 oeakta, Polonya topraklarındaki Auschwit/uc, Polonyalı yetkililer ile Yahudi anma kurulunun düzcnlediği toplantılarda soykırım anıldı. olan Vasily Pctrcnko, kampta gördüklcrinin ijokıından lıâlâ kıırtııhıınamış: Nc\vs\vcck'c şöylc anlatıyor izlcnimlcıini: "Dört yıl savaştmı. Çok sayıda iıısanın olmcsinc tanık oldııııı. Asılmn; insanlar, y.ıkılmıi; insanlar, bombalaıla parcalaıv ını^ insanlar gördüııı. Aına itiıal cdovinı Ausclıvvitz'dc gördüklcrim içiıı hazırlıkh dcğildim." (3) Ausflnvit/, Nazi i^kcncclcriııin uygıılaıulıgı kanıpların cn büyük olanı. Ausch\\ itz kanıpı, üc bölümdcn olıı^mu^tu: Stammlagcr, Birkcnau, Moııo\vitz. Auschwitz'dc öldürülcn inşaıılarm sayısı taın olarak bilincmiyor... Oldiirülcnlcrin sayısının, 2 milyon ilc 4 milyon arasmda oldu^ıı hesap ediliyor. Toplama kamplan Alman I a^i/nıi, kaçımlmaz "yazgı" olarak degil, Almaıı partilcrinin aymazlığı ve toplumun duyarsızlığı karşısıııda, bağıra çağıra iktidara geldi. llk iş olarak "Nazi devletiniıı düşmanlannı" gözaltına alacagı toplama kamplarmı kıırnıa işjnc yöneldi. Oncc Yalıııdiler, sonra komünistlcr, ardııulan sosyalistler vc ardı sıra sosyiildcınokratlar, libırallcr... gibi tüm karşıtlar bu kanıplara doldıırııldular. Alnıan ıılusıınun toplama kampiarının tlışııula k.ıl.mlanvs.ı Nazi çobanların güttii ^ü ııysal bir siirü dıırıınııına gctirilmişlcrdi. (Almanva'da laşi/nıi gctircn koijiıllar: Biılcşik sol cepliL'iıin kurulması, siy.ısal kuruııılarııı bilinçsızligi savsaklığı vc ctkiıı olanıaniaları... Bıı koşulları bııgün iil kcmizdc tlc göıüyoruz. Bu yiizdcıı tasizm, her zaman ortaya cıkıp egcınen olabilir.) I;aşizm, idcolojik vc siyasi görüş ayrınılarını hiç gözctmiyordu. Olçütii, kendindcn yana olanlar vc kaışj olanlar biçimindcydi. Toplama kamplarını boylanıak icin "Nasyonal Sosyalizmc" karşı olniiik yctiyortlıı. Alman Faşizmi, dcvrim anlayışı acısmdan aralarında derin düşüncc ayrılıklan bıılıınaıı Alman Komiiııist Partisi Cîcncl Sckıctcri Erncst Tlıaclmann'la 2. Kntcrnasyonarin "ılönck" öncülcrindcn Karl Kautsky arasmda hiç ayrım gözctmcycrck ikisini dc Toplama Kampına atıyordıı. (Thaclmann'ın yaşamı toplama kampmda noktalandı... 1944 yılııiın agustosıında, Buchcnwald Kam Auschvuitz'i "sopuşturma" ile anmak pı'nda bcyninc sıkılan bir kuışunla öldii rüldü.) Her görüşten politikacı, bilim adamı ve sanatçı toplama kamplarına tı kılarak ölümc göndcrildi. Erncst Thaclmann'ın, hışizmin ayak seslcri karşısındaki öngörüsüzlüğünü, olacaklartn ayrımına varamamasını, Server Tanilli şöyle belirtiyor: "Alman Konıünist Partisi, 1929 yılmdan başjayarak, î. Fnternasvonal'in ctkisiyle bir kııranı oluşturur: ^C'cimar Cumlıuriyeti'yle faşizın, sosyal demokıasi ilc Nazi Partisi arasmda hiçbir esaslı tark yoktıır. Arkasıııdan gclsiıı "burjuva/inin dcstckçisi ", gitsin "sosyal taşizm"! Içerde, dışarda "Aman yapmaym " di cnler olıır, kâr ctmez. Alman Komünıst p' ?artisi, yaklaşan bir lclakct karşısıntla körlcşmiştir. Tlıaclmann, 30 Ocak 1933'te, işçi örgütlerinin tck cephcde toplanması için bir çağrıda nulundugunda vakit çok gcçtir. 3 Mart 193 3'te, Hitler iktidara gclir vc darmadunıan cder ortalı^ı. llk kıırban da Thael manıı, gidcrck Alman Ko müııist Partisi olur..." (2) Alm.ınlar'm ansiklonc dik sö/.lüklcri Brockna ııs'un "vb.'lerle geçiştirıli ği toplama vc ö l d ü r m c kamplarınm onlarcası la şizmin czilişiıulcn sonra günyüzünc çıkarıldı. "İ945'tc Auschvvitz kampını elc gcçircn Kızıl ()rdu komutaıılarmdan bugün tek hayatta kalanı "(...) Sovyct askcrleri gcldiğindc kampta 7000 kisi kalmıştı. Bunların ço^u hasta \c ölmck ii/crc olan csirlcrdi. 56.000 kişi dc kaçmıştı. Aıısclnvitz'dc gaz odasında ilk katliam, Aralık 1941'dc yapıldı. Kampta bulunanlardaıı 250 hasta ilc savaş tutsağı 600 Sovyct askcri, fanatik komünist oldııkları "saptanarak" gaz odasında öldürüldü. Tcmmuz 1942'dc Auschvvitz bölgcsindeki kanıplarda, çalı^ma gücü olmayan ve özclliklc Yahudiler arasından scçilcn insanlar üzcrindc "özcl tcdavi yöntcmlcri" ııygulanmaya başlandı." (4) Hrguıı Balcı, ırkçılıöın nclcre yol açtıjimı anlattığı yazısında, insaıılann nasıl "kullanıldığı" konıısunda şunları söylüyor: "Ausclıvvitz'dc insanlar sadccc kitlc halindc gaz odalarında yok cdilmiyordu. Tıbbi (!) dcncylcr için kobay vc süs cşyası olarak da kııllanılıyoılardı. Hvct süs eşyası. Nasıl oluyordu bu? Ş yl îcnc vc ciltlcri güz.ol olanlar, klini£c götürülcrck bıırada ciltlcri bozulmasın diyc iğncylc öldürülüyor, sonra ılcrilcıi yüzülüyordu. Bu dcrilcrtlcn yapılan lamba abajurları, kamp komutaııları ilc bir dizi Nazi lidcrinin cvlcıini süslüyordu. "Ölüm Mclcği" Dr. Mcııgclc nin tıbbi dcncylcrindd!) isc insanlara mikrop aşılanıyor, kollarında bacaklarında kaııgrcnc dönü^cn yaralar açılıyor, buzlu sıılara .ıtılarak birkaç dakikada donarak öldük lcrı sapianıyordu." (5) (Auschuitz Ioplama Kampı'nın dok torluguna Mayıs 1943'tc gctirilcn |oscph Mcııgclc, 300 bin ki^inin ölümündcn s<ırımılu tutuldu... Dr. Mcııgclc'nin 1949'a dck çc^itli ycrlcıdc saklaıulıktan sonra Arjantin'c ycrlcştiği vc 1979 yılııula öldüğü biliniyor... ("cscıli 1985'dc bulundıı vc vakıldı.) ovnamaktavdı. Ölümün sanayileştiği kamp... Auscluvitz kanıpı, laşizın utancımn gc lccck ku^aklara aktarılması amacıvla 2 Tenınııız 1947'dc "dcvlct müzcsi" olarak acıldı. Kamplardan sağ kurtıılanlarm anlatımları, gözlcmlcnnin vc dııyumsamalai'imn iiriinii olan sanat yapıtları, toplama kanıplarının içyüzünü ortaya koyuyor... Bu yapıtlar, laşiznıin gcıçck yapısını, lazişnıc kaı^ı olanların vc baıiijscvcrlcrin gözlcıi önünc scrmcvi siirdiiriiyor. Ioplama vc öldürmc kampLırını anla tan yapıtlar, ülkcmızdc çok olmaıııakla birliktc, yctcrincc bilgilcııdirccck diizcydc kabul cdilcbilir... Italyan yazaıı Primo Lcvi'nin Auschvvitz kampını anlattığı "Bunlar da mı tnsan", ünlii Alman yazaıı Anna Scglıcrs'in "Ycdinci îjarak", Polonya'daki Trcblinka kampını anlatan Vassili Cırossmanıı'ın "Trcblinka Cchcnncmi", Bruno Apitz'in Bııchcnvvald Toplama Kanıpı'nın son birkaç ayıııı dilc gctirdiği ronıanı "Kurtlar Arasmda Çıplak" vc Konstantin Simonov'un, 1940 yılının soıılarında Lublin yakınlarında kunılan ölüm kampındaki tanıklıklarını yansıttı ğı, küçük oyiumlu "Olünı I'abrikası " bunlardan başlıcalarıdır. Türkçc'dc Aıısclıu'itz Olüm Kampı'm anlatan tck oyun, Pctcr Wciss'ın "Soruşturma" adlı yapıtıdır. Pctcr Wciss (19161982), 1964'tcn sonra'011011 kazanmış Alman yazarıdır. (6) P. Weiss'ın Macar kökcnli Yahudi ailcsi, Nazilcr'in Ausch\\itz kampına göndc rilccck Yahuıülcr listcsindc ycr alıyordıı. 1934'tc Nazilcr'in başa gcçmcsindcn sonra Wciss ailcsi, Almanya daıı Londra'ya göçcrck, Ausclnvit^'c göndcrilmck tcn kurtııldular... P. Wciss'ın yaşamınm sonıına dck süren sifSınmacılı^ı da böylci'c haşladı. NX'ciss, "Soruşturnıa" adlı oyunıııııı, 1964'tc yazmava basladı. () sıralaıda "Marat/Sadc" naşlıklı oytınu Bcıiin'dc Wciss, 1964 yılının başlarında, Ausclı \vitz Davası'na tanık olarak çağrıldı vc davanııı büyük bir böliimünc katıklı. Sonra Auschwitz'c gidip gcridc kalanları bir gün boyu gczdi, tutsakların ycıini, tcl kafcslcri, cıarağaçlarmı, çengelleri, işkence odalarını ve insan yakılan hrınlaıı birbir gördü. Sonra oranın öyküsünii yazdı: "Benim Yerim ' lster görmüş olsıın, isicr olnıasın, bütün bu ycrlcrde bir zamanlaı yaşamış gibi duyumsuyordu Wciss: "Bu kocaman mezarda yavas, yavaş yüriidüm. Hiçbir şey algılayamıyorum. Ortalık ka rarıyor. Kırbaçlarm asıldığı odaıla her yer iyice karardı, koyu karanlık içindcıı gölgclcrin iniltisi geliyor..." Weiss, Ausclnvitz Davası tutanakları ile kcndi gördüklcrindcn ycni bir oyun yazmanm sorumlulu^unıı duydıı. Aslında bildiklcri ve gördükleri, öyküsünde yazdıklarmdan çok daha korkunç, çok daha somut ve çok daha öııemliydi. Auschvvitz Davası'nda sanık olarak bulıınan yirnıi iki ki^idcn on sekizi yazarın oyununda ycr aklı. Yazar, Auschwitz nöbctçilcrinc karşı açılan Frankfurt Davası'nı konu al.ın "Soruşturma" adlı oyununda ı.\.\ Ma rat/Sadc'da kullaııdığı "bir konu karşısındaki bakış açılanmn görcccliği " yön tcnıiııi uyguladı. Bıırada karsjimızda yiııc okıp bitenleri kavramaya çalışan taratsız scyirci, korkııdaıı rnş kcsilmiş naldı1 sıııırlarm ötcsindc olanları "dışarıılan" yaı^a yaıı kişi vardır. \X'ciss, bııraıla da kcıuli görüşünün ahlaksallığmı kanıtlanıakt.m ya da görüşünü zorla izlcyiciyc kabul cttirnıckten kaçmır. Yalnızca ılava tııtanak larıııa bağlı kalır vc olguların açık scçik ortaya çıkmasını sağlar. Sonra da olguları koniKjmaya bırakır... Ya da daha do£ru dcyiijle, sanıklarııı ve tanıkların olgulara CUMHURİYET KİTAP SAYI 308 "Benim Yerim" SAYFA 12