Katalog

Doğan Özlem ültii Bip kültiir. tarih ve bilim felsefecisi Lojon Oı em Kııltur Büimh'ri vc Kııllur b'elscl'csi scfesının ıçındcn çıkmış bır dısıplın oldu gunu vc bu nedenle bırıncı anlamıyla tarih felsefesi u/crındc yctcrlı bır bılgısel donatıma sahıp olmadan, tarih bılımının fclsefesıne gcçmenın olanaksı/ olduğunu da ıfadı cdı ı Do^an Ozlenı, Tarih Felsefesi adlı csc rındc, oncmlı tarih fılo/oflarmı ve tarih felsefclerını, antıkça^dan gunumuzc kadar, kısa ama oHu bıı bıçımdc dılc getırır Çalı^maMiıın ılk amacı olarak, o/clhklc 19 yu/yılın ortalarından ıtıbarcn "tarih felsefesi"ndcn "Tarih bılımının felscfc sı"nc nasıl geçıldığını gostermek ıstcr üoğan ()/lcm daha sıstematık olan ıkıncı amaıını ısc spylc açıklar bılgı kuramı ve bılım fclsctcsı bakımından tum "tarih fel scfelerı"nd< ortak bır sorun olarak ortaya çıkan temcl bır sorunıı, thcorıa hıstorıa, fclsefe tarıh, akıl deney kaısıtlı^ı soıunıı ııu ı/lcnıck Bu karşıtlık, taııh fılo/ofları nın hep dcğı^ık bıçımlerdc ve larklı yol larda a^maya çalı^tıkları tcmcl ve koklu bır sorun olarak butun tarıh felscfclcrın tle kendını gostcrır Dogan ( )?lt m de, ta rıh felselclerını, ozellıkle bu karşıtlık kar şısııulakı tutıımlarıyla seıgılcmck amacin dadır Doj^an O/Icm'ın 1986 yılında yayınla nan Kultur Bilimleri ve Kültür Felsefesi (2) aıllı tserındt bcs makalcsı vc ıkı çcvı rısı yer alır Buıılar daha çok kultur bılım lcrının lelscfı açıdan temclleııdnılmcsı so runuyla ılgılıdır Do^an O/lem'ın bu cse rı, o/cllıkle, ulkcmı/de tarihselci bılım ve kultur felsefesını gundcme getırmesı, onıı tanıtması açısından da oncmlı bır basjan gıç olarak goıulıbılır Nıtekım kuıdısı de şoylc dcr cserının onso/undc ' Ulkcmi7 de bılım felsefesi arastırmalarında çok u/un sıırt po/ıtıvıst vc neopo/ıtıvıst gele neğın ağır bastığını, hatta po/ıtıvıst vc ne opo/iıtıvıst bılım felselesmın neredcyse tck ve bıncık bılım anlayışı olarak sunulduğunu bclırtmck abartma olmayacak tır " Doğan ()/lem ulkcmı/dekı bılım felsc fcsı çalı^malarında po/ıtıvıst vc neopozıtı vıst anlayı^ın tek yanlı tutumunun cgc mcn olduöundan vc "bılım" kavramın dan hcp ' ıloğa bılımı" model alınarak so/ edıldıöındcn vc "kultur bılıııılcn"mn bı lımselıık'İLrının bu model açısından dc ^crlendırıldı^ındcn, cn a/ yu^yıllık bır gcçmışe sahıp başka bır bılım felsefesi ge lcncğının varlığının go7 ardı cdıldığını vurgular Anflkçağdan gunümüze felsefe Doğan Ozlem'in fclsefe dünyamıza, felsefe kültürümüze sağladığı katkılar oldukça iazla. Oncelikle, Onun, bizde pek tanınmayan "tarih fclsefcsi" vc "kültür felsefesi" gibi kendi disiplinlerinin konu vc problemlerini dilc getirdiğini vc bunu da yinc bizdc pek yaygın olmayan bir yaluaşımla gerçekleştirdiğini söylcyemek mümkün. Bu yaklaşım, "tarihselci" bilim ve kültür fclsefesinin yaklaşımıdır. MUSTAFA GUNAY ' O ncelıkle, Doğan Ozlem'ın olduk ça uretkcn bır lcls.efe<.ı vc oğre tım uyeM olduğunu bclırtmck yc rındc olur Nıtekım burada ba?ı temel O7cllıklcnndcn harckctlc kcndısınden so/ edeceğımız eserleri dc bu urctkenlı^m gostergesıdır Urctkcn olnıak bence, 1 ur kıyc'dckı kısır duşuncc hayatı bakımm dan oldukça oncmlı bır şeydır Çunku bi/dc birçok fclsefect vc hılım adamının gerek telır gerekse çevırı cseı vernıe ko nusunda lazlaca urclkcn olmadığını soylcmck pck abartma olmayacaktır sanırım Doğan Ozlcm'ın uretkenlığı kadar, çalış maların dayandığı amaç vc ılkcler de bu yuk oııem taşıyor Bunlara, tanıtma amaç lı bu yazıda kabaca değınmek ıstıyorum Doğan Ozlcm felscfc dünyamıza ne ge tîrmış, felscfc kultuıumu/e nasıl bır katkı sağlamıştır, daha doğrusu sağlamaktadır'' Oncclıklc, onun, bızdc pck tanınmayan "tarih fılsefesı" vc ' kııltur felsefesı" gıbı kendi disiplinlerinin konu ve problemle ı ıııı ciılc gctııdığını vc bunu da yınc bızde pck yaygm olmayan bıı yaklaşımla gcr çekleştırdığını soylcycbılııı/ Bu yaklaşım, "tarılısclcı" bılım vc kııltur fclsefesinin yaklaşımıdır Doğan ()/lem'ın de cserle rındc /aman /aman belırttığt gıbı, ulke mızdc u/un yılljr bılımdcn anlaşılan şey, doğa bılımlerı olmuş, bu bılınılcr tck vc bıncık bılmc ctkınlığı olarak gorulmus, vc başka bır bılını anlavışımn da bıılunduğıı neredeysc ıınutulmuştur Iştc bu sapma dan haıekctlc Doğan Ozlem'ın cserleıı nı, po/ıtıvı/mm daı VL tck yanli bılım an layışına yoneltılen bır tİL^tın vc sorgula ırid ol ırak yorumlayabılırı/ ^ınnlı bu eserlcıı, cle aldığı pıoblcmlcrı vc yaklaşım blçımını kısaca go/dcn gcçı rcbılıru Dogan ()/lcın m ılk olaıak ya yınlanmış cstrı olan Tarih Felsefesi (1), bu felscfc dısıplınının orrayı çıkış vc gclı Miııını bellı b.ı^lı sistcm, anlayı^ vc akım ları bctıınleyıcı bır tarıhsel aıılatımla ta nıtmayı amaçlavan bır yapıt olarak goru nur Doöan (Vlcm, bu alanda buyuk bır ıhtıyacı karşılayan bu çalı^masında, tarih felsefesınden ıkı seyın anla^ıldl^ını \urgu laı Bunlardan ılkı, ' ya^anmib gcçmı^ın İC.İNCİCM", ıkıntibi ıse "tarih bıfımıııın lel scfcsı"dır Bu avııı /amanda "tarıhsel bılgı cleştırısı" anlamına gclmektcdır Dog\ın O/lem bu cserındc fclsefcdc, kcndmc ıı/maıılık alaııı olarak ınantık, bıJgı kutamı \ı> bılını ICISLICSII alanlaıını scçmıs bu kı^ı uldugu ıçın, "tarih bılımı nın felsefesı"nın ı/ınde yurumck ıstedığı nı belırtır 1 akat, tarih bılımının felsefesi nın, ancak geleneki>e] anlamıyla tarılı f<J Dogan Ozlem'e gore, "kultur bılım lcrı felsefesi", "kul tıır" kavramınm an lamını sorgulayan bır "kultur felsefesi" ılc karşılıklı bır dıya log ıçınde olmak /o rundadır Bundan dolayı o, Kant'ın sozlerını bıra/ dcğış tırerck şoylc der "Kultur bılımlerınden yoksun bır kultur felsefesi boş, kultur felsefesınden yoksun kultur bılımlerı kordur" Doğan ()7İem'e gore gunumu/de po/ı tıvızm yalnt/ca bu bılgı vc bılım anlayışı değıldıı Artık bır "pozıtıvıst kultur" dc oluşmuştur Bu kultur Batı'nın bır bolu munde ve "a7gelışmış" tılkclcrdc, top lumsal sorunlara bakış tar/ında yaygın bıı "yanlı algılanıaya" yol açmaktadır tşte butun bunları anlamamızı sağlayan, an cak "tarihselci" yaklaşım olmaktadır Max Weber'de Bilim ve Sosyoloji (3) adlı eserı, Doğan Ozlem'ın aslında dokto ra tezının ycnıdcn gozden geçırılmış bır şcklıdır Bazı kısaltmalar ya da genışlet mclcrlc yayınlandığı belırtılen bu cscıde, Max Weher'm bılım anlayışı ele alınmak tadır Doğan O/lem'e gore, kultur bılım lcrındc bılgının nıtelığı vc dcğerı, bu bı Iımlcrdc cmpırı kuram ılışkısı sorunıı vc buna bağlı olarak aynı bılımlcrdc yontcm sorunıı, guncellığını koruyan tcmcl so runlardır Doğan O/Icm, bu sorunlaıuı Webcı 'de duşunscl kaygılarla clc alınma ıp, "varoluşsal" bır nıtclık de ka/andık arını belırtır "Nesnc ve ncsnellık" kavramlarının, no7itıvıst bılım anlayışında olduğu şeklıy le tammlanamayacağını belırten Wcbeı'c gore, tum gcçmış vc toplumun nesnel bır bılımı olama/ Ancak o/ncl bır scçımden harckctlc, parçalı bır ncsncllığc tılaşılahı lır Weber'e gore, tarıhı tumuyle açıkla dıklarını ılcrı suren tum kuramlaı, aslın da, kendılerı tarafından basat kılmmış bır etkenı ya da ctkenlcr topluluğunıı, tum tarıhın taşıyıcılaıı durumuna gctıren spc kulasyonlat olmaklan otı yc fıçemcvleı l Doğan O7İcm Webcı ın "ıdeal tıp kavraııılarıvla kultur bllımlerı vc sosyolojı kuramının temclını oluşturduğurıu vc Onun, po/ıtıvıstlerın yaptığı gıbı "olgula rın tanrılaştırılması"ndan olduğu gıbı, Rıckcrt'ın yaptığı şekılde "değerlerın tan rılaştırılması "ndan da kendısını uzak tu tan clcştırcl bır tutuma sahıp bulunduğu nu ıfade cder O/lcm'ın Mantık (1991, 2 baskı 1994) (4) adlı cserı, ulkemı/de bu konuda bu gııne kadar yavunlanınış eıı genış kap samlı cscrdır Ozlem bu cscıınde tcknık bır mantık cscrındcn çok, "fclscfı man tık" ıçınde ycr alan, bızde orneğı bulun mayan bır çalışma sergılcmektcdır Doğan O/lcm'ın 1993 yılında yayınla nan, Felsefe Yazıları (5) adlı kıtabı, " M J CUMHURİYET KİTAP SAYI 284 (Nguların tannlaştuibnası SAYFA 12