Katalog

nenin ölümünü anlattıgı bu masalında şöylc der: "Olü bir insan, yaşayan bütün insanlardan daha çok şey bilir." Ve sonra, masallarıııın birçoğu, hüzün lüdiir, çok hüzünlüdür Andersen'in. Bence, onun kimi masalları, belki cn iazla da, insanın içini derin bir hüzünle dolduranlar, masal degildirler, öyküdürler. Orneğin, bana sorarsanız, "Almsho use'un Penccresinden", "Arkadaşlık Ba ğı", "Onurun Dikenli Yolıı", masal sayılmamalıdır. Bence, onlar birer öyküdür. Adı gibi, içerigi de çok hüzünfü olan, "Bir Büyük Hüzün" de öylcdir. Biraz da ha söz cdcyim btı öyküden: Nedir bu hüzün? Bu büyük hüzün nedcndir? Şundandır: Minik bir buldog köpeği ölür. Bir avlunun içinde, ona çok güzel bir nıezar yaparlar. Çocuklar, o mezarı çok scverler, o mczarın çevresinde dans cderler. Derken, aralarından birı, en büyüklcri, yedi yaşındaki bir çocuk, bundan nöyle, isteyenlerin, KÜçük köpeğin mezarını, bir pantolon dügmesi karşılıgında görebileceklerini söyler. Oglan çocukların pjnrolanlarında bir dügmc nasıl olsa vardır. Onlar, kız arkadasları için dc, pantolonLırmın bir diiğ mcsinı, nasıl olsa veıebilirler. Böylcce birçok çocuk ziyarct ctlcr mezarı. Yalnızca bir tancsi, mınik bir kız giremez bahçeye, çünkü çok V'oksuldur, gıysileri yırtık pırtıktır, lıiç kimseden, bir pantolon du£mcsi bulamamışur. Onun için de, agiar aglar. Iştc, bu öykiiye adını vcren büyük hüzün bııdıır. Andersen'in bir nıasalcı oldugunıı, onun musallarını bilenlcrin birçoğu, bu yazarın şiirlermi bil mezler, bu yazarın avnı zamanda bir ozan nldııg~unıı birme/.ler. Oysa Andersen, yaşaını boyunca, şiiri lıep çok sevmiştir, birçok şiir yazmıstıı ve bunları yayıınlaımştır l*': nıileri mizah öğesi içeren bıı şıırlcr çok begenilmiştir. Henı de o kad.ır ki, onun kimi şiirlerini, bugün bizde pek tanınına yan, ama zamanınd.ı, Danimarka'nın cn ünlü yazaıLııınd.ın, en ünlü ozanlarından biri olan 1 leiberg'in yazdıgını, çünkü öy lesine başarılı şiirlcri, ancak onun yazabi leccgini düşünmüştiir kinıileri. Bir zamanlar gözyaşlarıvla yazdı£ı kimi şiiılere, daha sonraları, "İKiiçük Kedinin Şikâyeti ' gibi, biraz gülünç başlıklar koy dugunu söyleyen Andersen'in yayınıladıjîı siir kiraplanndan biriniıı adı, "Yılın Oniki Ayı"dır. Ve ozana görc, bu kitap, onun en güzel lirik şiirlerini içcrır. Ândersen ayrıca, Dnnimarka'nın ünlü ozanlarını, onfarın ba^arılarını anlatan bir kitap yayımlanıi!}, masallarında şiırdcn bol bol söz etmiş ve bir masal gibi anlattı gı yaşamöyküsünün bir yerinde şöylc demiştir: "Ozan, bir ku^ gibidir; neyi varsa onu verir şarkısım verir". Birçok kişinın, nıasalcı, yalnızca masaleı olarak bildigı Han.s (>hristi<uı Andcrsen, masallarm, şiirlerin yaııı sıra, daha başka şeyler de yazmıştır. Örncöin, tiyatro oyunlan. O, tiyatroya tutkunclur. O kadar ki, Kopenhag'a geldiöindc, henıen tiyatroya giuniştir. Nc var ki, parası olnıadığmdarı, içine girememişCUMHURİYET KİTAP SAYI 274 tir, dışında dolaşmıştır. Ama sonfa bir gün, bir yılbaşı giinii, tiyatro kapalıykcn, bir yolunu bulup, gözleri iyi görmeyen kapıcıyı atlatıp, sızmıştır içeri ve o uünkü bütün isteklcrin Tanrı tarafından lcabul edileccöine inandıgından, bos sahneye çıkmış, bomboş salona dönerck, o Tanrı'nın, kendisini gelecek yıl tiyatıocu yap ması için dualar ctmıştir. Bu tiyatro tutkununun yazdıiJı ilk oyun, "Abor vc Elvira" adını taşır. Bu oyunıın reması ve şeması, eski bir şarkıdan, Pyra mus ve Tnisbe'den alınmıştır. Ama Andersen, konııyu, işin içine, her ikisi de Thisbe'ye âsık olan bir ermişlc oglunu da sokarak geliştirmiştir. Bu oyunda, tncil diliyle konuşan ermiş, Thisbe ölünce intihar eder. 1840 yılında yazdığı "Mul<uten"de Vc bir de, gezi anıları, Osmanlı topraklarına, Izmir'c, Istanbul'a yaptığı gezileri anlatan yazıları, önemli yapıtlarının ilklerinden sayılan, "Fodrejse fra Holmens Kanal til Ostpynten af Ârmager i aarene 1828 og 1829" "1828 vc 1829 Yıllarında I lolmen Kanalı'ndan Armager Adası'nın Doğu Ueuna Bir Yürüyüş"). Bir ke/ cfah.ı yineleyeliııf: Bugün bizde, hemen hemen yalnızca ınasallarıyla bilinmektedir ama, Andersen'in öteki yapıtiarı da, henı saglıgında, çok scvilmiş,, çok okunmu^tur. Hem dc yalnızca kendi ülkesinde dcgil, daha başkn ülkelerde de, Amerika'da bile. Bu kitaplar, ona iyi paralar da kazandırmıştır. Orne^in, hiçnir yayıncmın yayımlamak istemediğı icin kendi hesabına yayımladı^ı bir kitabı, KI BeştirHer ve eleştfrfleı* Ândersen ve şHr sa bir sürede tükenmiş ve } baskı yapmı^ tır. 18281839 yılları arasında, hemen hemen yalnızca yazılarıyla geçinen yazar, v.ıpıtlarmdan kazaııdı^ı paranın gitrikçe art tıjSını, en çok kazandıran kıtabının i>t. gezi aıularını içeren "Bir Ozanın Pa/.aıı" oldujSunu söylemiştir. Ama öte yandan da, Ândersen, yjşaını boyunca, en lazla olunısuz eleştıri al.ın yazarlardan biri olmuşrur. llginçrir, yöneltilen bu clcştirilcrin en baijinda. onun doöru dürüst bir e^itinı görmemis, olması nedeniyle, yapıllarında rastlanan dil yan lışları, gelınektedir Ve yine çok ilginçtir, Ândersen, bu sorunun üstesinden gelebilmek için, özel düzclriciler tutnuıştııı. Orne^in, "O.Z adlı yapıtı, yayımlanmadan önce, biri ünivcrsıtc profcsörü olnıak üzere, üç tızman tarafından, sayfa sayfa el dcn geçirilıni^tir ama, bu onleın de işe yaramamıştır, ıns.ınlaı bu kitabın da, Andersen'e özgü yanlışlarla dolu olduğunu ileri sur mekten geri durmamışlardır. Bir bayan, onu, vctcrince kitap oku maınış olm.ıkla, şiirleriıule nıitolı> |inin, tanrılarm bulunmamasıvla suçlamış, ona, Racinc'i, Gorneille'i okumasını önermiştir. O kadar üzerine gitmi^lerdiı ki 7,ıvallı yazar, yaşamövkiısüınlo. herkesin ona vcrccek bir oğüılii ııün buluntlu^unu söylemiştır ve bu yapıtmın bir yerinde de, "Şiirlerimi. y.ılnızca yanlı^larımı bulmak anıacıyla okuyan ınsaııLır r.ı nıyorum " dive va/mıştır Ve öteki yapıtiarı ("Melez ") , onun, dikkati çekmi^ olan bir oyunudur. Bunlara ck olarak, "Wıssenberg I (a>dutlan"ııı ve "Alrsol'u da sayabiliriz. Masalcımız, biraz da ekonomik nedenlerle, yani geçimini sa^lamak amacıyla, birkaç tane de oyun çevirmiştir ki, bunlara ömek olarak, "Karantına"yı ve "Oııaltı Yasındakı Kraliçe"vi gösterebiliriz. Ândersen, yazdıgı yaşamöyküsünde, çocukken sesinin cok giizel olduğunıı, lıer yerde şarkı söyledığini, bir seferinde de, onu dinleyen birinin, "Bu oğlan degil, kız yahu" dediuini anlatır. Aynı Ândersen, belki yine biraz para kazanmak için, belki biraz da bu yerenegi nedenıyle, lib rcttolar ıla kalenıe almıştır. Örnegin, D<ı nimarkalı genç besteci 1 lartmann'ın istegı üzerine yazdı^ı "Kuzgun", bunlardan bı ridir. Aynı türdeki bir başka yapıtı da, en sevdiği yazarlardan biri olan Sir Walter Scott'tan aldı^ı, "Lammermoor Gelini"dir. Bu yapıtların her ikisi de sahne lenmiştir. işte Hans Christian Andersen'in, masal dışı yapıtlarına birkaç ömek daha: Kent sel yaşanıın özelliklerini anlatan "O.Z." I837'dc yayımlanan "Kun en Spille mand" ("Yalnızca Bir Kemancı") ve en tanınmı^ romanlarından biri olan "|,mprovisato1"1*"" ("Dofiaçtan Söyleyenler ). I lans (Ihıistiau Ândersen, 1805 \ı lının 2 Nisan günıı do^du. Denıek Kopenhag'da. Andersenın masallarından ki bugün tjnı 190 ya^ında ve en cıkagelmlş Denizkızı heykeiı ve çocuklar. 0 ünlü masalcıların en ba^ındu. D J masalı mt dlnllyorlar? (Soldat. Ândersen nımarka'nın başkenti Kopenhag'a Istanbulda (Üstte) giderseniz, eğer benim gıni trenle \arırsanız bu kente, gard.ın çıkın, sola s.ıpın ve yürüyün. Çok değil, a/ soma, Radnuspladsen'c, yanı lieledive Meyd.mı n,ı varacaksını/ Buıası, kenlin en öneııılı, uı kalabalık merkc/ıdır. İşte bu meydanın a/. ötcMiKİc, oldukç.ı geniş bir bııkar göreceksini/. İşte bu bulvar, Daniınarkalı buyiik masalcı Hans Gıristıan Aıuleısen'ın iidını taşır. Ve bulvarın bu başııula, bu ma.salcının, peleriniyle, bvastonuyla, löıı şapkasıyla, bir masalcıdan cok, bir dıplo mata benzeyeı> bir lıevkeli ver alır Bu lıeykel. dünyadakı eııder mas.ılcı lıevkel lerinden bırıdir. Ancak Kopenhag'tla, da ha da önemlisi var. Onun için yurüsuo deniz kıyısına varın, orada, kıyının çok yakınmda, ama denizin ıçınde, bir k.ı\u nın üzerinde otur.ın, Danimaıka dilinde "Den Lille Havfrue" diye adlandırılan Küçük Deniz Kızı'ııııı hevkelini görün Bu yariM insan, yarısı balık ki7, bir deni/ kızı olduğuna göre, deni/den çıkınıştu. doğrudıır, ama daha doğrusu şııdur: Onun asıl çıktıjîı yer, Andersen'in bir ııusalıdıı. Ve bu minik heykel, Kopenlı.ıg'ın siııı gesidır. KojKnhag ılevince, biıçoklarınııı aklına, benim de aklıma, o masal kahr.ı manı heykel gclir. O mınicik hcykel olm.ı saydı, yani Ândersen olmasavdı, yani An derscn'in o m.ısalı olmasavdı, Kopenruf; eksik kalacaktı. • SAYFA 15 Heykeli dikilen masalcı Andersen'ln Kendi adın taşıyan buivarın glrlşlndekl heykeli