Katalog

Cevdet Kudret'in oyun yazarlığı... Yasavan Oliiler ii •• "Yaşayan Ölülcr", bir aydın sanatçı duyarlılığında Cevdet Kudret'in, tiyatro anlatım olanaklarıyla yaşadığı dünyadaki, ülkesindeki gelişmelere bakışını ortaya koyduğu, değerlendirdiği, bir sahne metninden çok, okuma metnine yakın bir çalışması. HİLMİ ZAFER ŞAHİN na yapılacak heykelin konulacafiı altlıgın üstüne çıkıp, oradakileri savaş konusutı da uyarsa da, kimseyi inandıramaz. Açlıktan, yorgunluktan ötürü altlığın üzerinden düşen Ozan'ı insanlar anlamsızca sey retmektedir... Yazar, uyununun başında savaşa ve sonuçlarına gcncl olarak yaklaşirken, gi dcrek Ozan'ı anlatmaya yönclir Bu da is ter istcmez, oyıınu iki ana böliimc ayırır. Birinci perdcnin ilk sahnesinde yer alan oyun kişilcrindcn yalnızca Ozan'ı ve Heykelci'yi taştan sona izleyebiliriz. Savaştan savaş sonrasına, bu iki oyun kişisinin ve çevresınin nasıl "yaşayan ölüler'e dönüş tüğii anlatıiıyor. Ancak oyun kişilerinin, kurgu içinde çok hızlı yer alınaları, sözle rini söylemenin ötesinde dramatik anlatıma lazlaca katkılarının olmaması, onları bir türlü karakter boyutuna çıkartamıyor. Bunda Kudret'in savaş sonrası gözlemlerini aktarma çabasının, savaşlar Tkonusun da insanları uyarma kaygusunun, Avrupa'daki gclişmelcri bir sanatçı duyarlılıgı Y azınımızın ürctken adlarından Cevdet Kudrct'uı 1934 yılında yazdığı Yaşayan Oliiler adlı oyu ııunun bir bölümü, 1936 yılında Ağaç dergisinde tefrika edilmişti. Oyun ilk kez tiyatroseverlerin ve okıırların karsısında. Cevdet Kudret'in oyun yazarîığı, ilgilendiği, ürünler verdiği yazın alanlarının içinde en az tanınanıdır. Oysaki, Şehir Tiyarroları'nda sahnelenen Tersine Akan Nehir, Küya içinde Riiya, Kurtlar ile Danyal ve Sara nunlardan bazıları... Ayrıca, Ortaoyunu (2 cilt) ve Karagöz (3 cilt) adlı çalışmaları da düşünülürsc, Cevdet Kudrct tiyatromuza önemli, kalıcı katkı da bulunanla.r arasındadır. Yaşayan Olüler'in konıısu 1920'lerde geçer. Birinci Dünya Savaşı sonrasının acılı, bunalımlı, zorlu yıllarına bakmamızı sağlayan oyun, Kudret'in insansavaş ilişkisindeki gözlemlerini, izlenimlerini ortaya koyar. Yazar, çahşmasında belli bir ül ke belirtmediğinaen, konuyıı ele alışta evrensel bir yaklaşım vardır, Olay örgüsü ve karaktcrler, savaş sonrasının koşulları karşısında dcğişcn insanı/insanlan, toplumsal ilişkilerini anlatıyor. Birinci Dünya Savaşı'nın son aylarında, savaşan iki tarafın askerlerinin savaş üzerine konuşmalanyla başlayan oyun, onların geçmişlerini tanımanıızı sağlarken, konuşmalar ortaya çikan tek sonuç: Umutsuzluk... Çünkü, bu savaş sonunda birileri yaşamlarınt, değerlerini, umutlarını yitirirken, birileri de, yaptıklan spekiilasyonlarla zenginleşmişlerdir. Artık, düşüncclerc, insanlara, yaşamı belirloyen ner şeye alınırsatılır gözüyle bakılmaya başlanmıştır. Işte böylesi bir ortamda, sa vaştan tek kazançlı cıkan Patron, Namuslu Adam'ı gazetesine alarak, Ozan'a seyredcni tonlumsal sorunlardan uzaklaştıracak oyunlar yazdırarak toplumu kendi çı karları doğruitui>unda yönlcndirmeye çalışmaktadır. Ozan o kadar ünlenir ki, Patron onun hcykclini diktirmeye karar verir. Ancak heykeltıraşların istcdikleri parayı çok bulur. Ozan'ın eski arkadaşı Heykelci, bu işe para almaksızın talip olur. Heykclci yapıtını, bir köşeyc atılan Meçluıl Âsker Anıtrnın altlığının iizerine konulacak başsız bir heyke! olarak tasarımlar. Bu sırada savaş yanlısı oyun yaz mayi kabııl etmeyen Ozan'ın Patron'la arası bozıılur. Patron, Ozan'ın işine son vermekle kalnıaz, gazeteden dc onu suçlar. tnsanlar da, Ozan'ı su(,'lamaya başlar. lyi koşullarını kaybeden Ozan, kcndi adı Savaş sonrası göztamler ve sezcisiyle değerlendirmesinin payı var sanırını. Çünkü, oyunda sahnesel eylemden daha çok yer tutan konuşmalar, onun toplunıa gönderdiği uyarılar gibidir. Belki de yazar bu yolla, tiyatronun anlatım biçemiyle uyarılarını daha somut aktaracagını düşünmcktedir. Ancak, söylenmck istenen dramatik anlatımın önüne geçmiştir. Ayrıca, o yılların dünya tiyatrosunda etkin olan değişik anlatım biçimlerini de bir arada oyunun kurgusunun içine alması da, onun anlatacağı şeyi, anlatma biçeminin önüne koymasından olsa gcrck... Oyunda okurun izleyebileceği en önemli şey, Cevdet Kudret gibi yetkin bir araştırmacının gözleminden o yıllar adına bize kalanlardır. Bunlardan aklıınıza gelivcren bir örnek, tiyatroda ve tiyatromuzda o yıllarda yaygınlık kazanan müzikli oyunlara yaklaşımıdır. Yazar (ki birçok araştırmacının saptamasıdır), müzikli oyunların yaygınlık kazanmasıyla, ckonomik ve siyasal bozukluğun paralel ligi konusunu eleştirel bir anlayışla ele al masıdır. Bunların yanı sıra, ekonomik ve siyasal ilişktler karşısında sanatçının konumu, sanatçı toplum ilişkisi, sistemin kişiyi olumsuz yönde dönüştürmesindc bireyin durumu vb. konulara oyunda deöinilmektedir. Kısacası Yaşayan Oliiler, bir aydın sanatçı duyarlıfığında Cevdet Kudret'in, tiyatro anlatım olanaklarıyla yaşadıgı dünyadaki, ülkesindeki gelişmelere bakışını ortaya koyduğu, değerlendirdiği, bir sahnc metninden çok, okuma metnine yakın bir çalışması. • Yaşayan Ölüler/ Cevdet Kudret/ Mitos Boyut Yaymkrt/ tstanbul, 1994 kalemiyle ve güzel Türkçe'siylc, akıcı bir biçimde yeniden söylcmiş Keloğlan masaÛarıııı. Masal konularının ve Keloğlan motifinin özgünlüğünü korumakla birlikte; yazarın Keloğlan masallarına çağdaş bir yorum gctirdiğini; eski dönemlerde kullanılmayan sözciik ve mekanlann masallarda yer aldığını görüyoruz. örneğin, Keloğlan ile Padişahın Kızı masalında; Keloğlan'ın ağabevi çalışmak için dış ülkelere gider, Keloğlan isc, girdiği otclde komilik yapmaya başlar. Ora da, bir düğün sırasında, konukları eğlcndirmck için gösteri yapar. Böylccc padişahın kızıyla tanışır vb. Bu tür anlatımlara öteki masallarda da rastlamak olası. Böylccc yazar, Keloğlan tipiyle günüınüz çocukları arasında bir bağ kurmaya çalışır. Keloğlan masallarının bu tür çağdaş yorumlanışına ve söylenişine, Adnan özyalçıner'in usta kalemi ve akıcı biçemi de eklcnincc çocukların keyifle okuyacakları kitaplar çıkmış ortaya. 1. hamur kâğıda dört renkli basılan kitaplan, Ender Dan dul resimlemiş. Aynı çağdaş yorum resimlerde de kendini göstcriyor. Otcl, otomobil vb. günümüz mekan vc araçları da çizilmiş, eslti mekân, araç ve giyim biçim lerinin yanı sıra. Keloğlan'dan Masallar Dizisi, 79 yaş grubıı çocııklarına yönelik olarak hazır lanmiş. Okul önccsi çocuklara da büyükleri tarafından okunabilir. • CUMHURİYET KİTAP SAYI 271 Nannıskı Adsm Keloğlan Masalları'na çağdaş vorum GULSUM CENGİZ AKYUZ "cloglan, bir masal kahramanı. Özellikle Anadolu kaynaklı Türk .nıasallarında çokça çıkar karşımıza Keloğlan tipi. Keloğlan, biraz satça bir köy delikanliM olarak karakterize edilir. Sarlığına karşın, hcr nasüsa oldııkça kur naz, açıkgözdür aynı zamanda. Masalla rın kurgusu da onun üzerincdir. Bir bakarız, anasının söylcdiği bir sözii unuttu ğu için, yanlış yerde yanlış söz söyler ve karşılaştığı herkesten dayak yer. Bir de bakarız, bir söz oyunuyla, kendini güçlü ya da kahraman göstcrip insanları etkilemesini becerir; devi alteder, padişahı dize getirir. lyi yürekli ve kötülere karşı bir kişi olarak karşımıza çıkan Keloğlan birçok serüven yaşar. Keloğlana bu serüvenleri sırasıııda bazı sihirli sofralar, silıirli altın keseleri ya da doğa üstü güçleri olan taş ya da sopalar da eşlik eder. Bu taş ya da sopalarla, kötüler cezalandırılır, sihirli Adnan Özyalçıner'in kaleminden... K: sofralar altın keseleri Keloğlan'a bolluk ve zenginlik getirir. MasaJların sonunda da, gcnclliklc padişahın kızıyla evlenip mutiu bir yaşam sürer. Sözlü masal geleneğimizde, oldukça yaygın kııllanılan Keloğlan motifi, çocuk kitaplarında da, çocuklara yönclik yazılı edcbiyat ürünlcrinde de sıkça karşımıza çıkmaktadır. Pek çok yayınevi; öteki ulusal masal, fıkra kanramanlarımızdan olan Nasrcttin 1 loca tipinde olduğu gibi, Keloğlan tipini ele alan, onun serüvenlerini anlatan birçok kitap yayımlamıştır, yayımlamaktadır. Özer Yayınları da, geçtiğimiz günlcrdc beş kitaptan olıışan bir Kcloğlan'dan Masallar Dizisi yayımladı. DizicTe, Keloğlan'ın Masalları, Keloğlan ilc Padişahın Kızı, Keloğlan Devler Âğasına Karşı, Keloğlan'ın Altınları, Keloğlan'ın Kırk Kuşu adlı masallara yer verilmiş. Özcr Yayınlan'nın yayımladığı Keloğlan'dan MasaJlar Dizisi'nin yazarı Adnan Özyalçıner. Adnan Özyalçıner, usta SAYFA 14