Katalog

Shakespeare'in 6.Henry Oyunları ilk kez Türkçe'de "Gtiller Savaşı" ve politik ahlak Çevirmen her üç oyun için birer önsöz yazmış. Bu önsözlerde, Shakespeare'in tarihsel oyunları ve oyunların kapsadığı dönemler hakkında genel bir bilgi vermiş. Shekespare, oyunlarındaki dramatik yapıyı ve bütünlüğü korumak için, bazı olay ve kişileri eklemiş veya çıkartmış, onlar hakkında kendi yorumlarını yapmış, zamanı yaymış, sıkıştırmış veya sırasını değiştirmiştir. Önsözlerde gerçeklerle oyunun çakıştığı veya ayrıldığı noktalar da belirtilmiş. Çalışkan; her oyun için, perde ve sahnelere göre özetle olayların akışını ve kişilerin ilişkilerini vermiş, oyunlar hakkında kendi özlü yorum ve eleştirilerini de eklemiştir. Gerek sahnelendiginde gerekse okunduğunda, zengin bir oyuncu kadrosu ve olaylar dizisine sahip olan her bir oyunu daha iyi kavrayabilmek ve özümseyebilmek için, önsözlerine baş vurmak çok yararlı olacaktır. Hamit Çalışkan, her zaman olduğu gibi, bu çevirisinde de büyük bir titizlikle çalışmış. Hem Ingilizceye hem Shakespeare'in Ingilizce kullanımına, hem de Türkçeyeçokhakim.Türkçesiduru.akıcı, kolay anlaşılır, özentiden uzak; özellikle, henüz due yerleşmemiş ve rahatlıkla kullanılmayan, seyircinin veya okuyucunun anlam çıkarmakta veya çağrışımla anlamakta zorlanacağı sözcük ve deyimleri kullanmaktan kaçınmış. Oyunların ruhuna, yapısına ve ritmine elden geldikçe sadık kalabilmek için, özgün metni; çeviri diline benzetme, yakıştırma, birleştirme ve bağdaştırma yoluyla aktarmıştır. Shakespeare oyunlannı başka bir dile çevirirken çekilen sıkıntıların başında, oyunların şiir türü biçiminde yazılmış olmaları gelir. Çevirmenin sorunu, ölçü, dize uzunluğu, dize sayısı, vurgu ve uyak gibi öğeleri bir dilden diğerine ne dereceye kadar harfi harfine aktaracağına, kendisine ne kadar özgürlük tanıyacağına karar vermek zorunda olmasıdır. Çalışkan; özgün metnin ölçü, vurgu ve uyak düzenini Türkçeye uygulamaya kalkmamış;bölece çeviri metninigereksiz bir cendereye sokmaktan kaçınmış. Türkçesinin bu denli akıcı olnıasının baş nedeni çevirinin ölçü ve uyak kaygısından arınmış olmasıdır. Buna karşın, dize sayısı ve her dizenin kendi içinde anlamlı olması büyük ölçüde özgün metin ile denkleştirilmeye çalışılmıştır. tngilizce ve Türkçe metinler nemen hemen aynı uzunluktadır. Dizeanlam ilişkisinde özgün ve çeviri metinlerin birbirini karşılaması çevirmenin büyük başarısıdır. Bu uygulamanın en güzel örneklerinden, Richard'ın doğumunun anlatıldığı bölümde (s. 370) dize sayısı ve dizeanlam ilişkisi Ingilizce metnin aynısıdır: Kapak konusunun devamı. ^0. nelerimizdedehiçsergilenmemiş. Shakespeare'in bütün tarihsel oyunlannda üzerinde durduğu nokta, krallıkta, politikada, toplumda ve kişinin yaşamında düzenin ve toplumu oluşturan bütün öğelerde her şeyin ve herkesin yerini bilmesinin ne kadar önemli olduğudur. Bu düzenin bozulması ve kişinin yerini bilmemesi ile ortaya çıkan kargaşa, bu kargaşanın doğurduğu geniş kapsamlı felaketler dizisi bu oyunların belkcmiğini oluşturur. Bozgunculuk, ayaklanma, bölücülük, zorla elde etme ve bu cylcmlerin insanoğlunun, düşüncelerini, duygularını, etki ve tepkilerini şekillendirmesi oyunların baş temalarıdır. Shakespeare bir türlü uzlaşamayan tarihsel olayları, politika ahlakını ve bu çerçeve içinde kişinin dramını bir bütün olarak sunmayı amaçlamıştır. Bu oyunlar iyi insanların kötü lider olabileceğini, iyi politikacdarın kötülük yapabileceğihi, fider olmanın dayanılmaz yükünü, savaşın anlamsızlığını ve sonuçta önü alıSAYFA 4 namaz ıstırabını anlatır. 6. Henry oyunları onbeşinci yüzyıl Ingilteresi'nde iki soylu ailenin krallık tahtını ele geçirmek uğruna neden olduklan Güller Savaşı sırasında geçer. Oyunlar 6. Henry "nin yaşam süresini kapsamakla beraber, devamlı geriye dönüp ülkeyi bu iç çatışmaya sokan başlangıç olaylara göndermeyapar. Zaman ve yer açısından geniş bir yelpazesi olan, karmaşık saray entrikaları ve iç çatışmalarla dolu, çok çeşitli kişisel ilişkileri içeren 6. Henry, çağının seyircisinin yakından tanıdığı bir devre aittir. Doğal olarak, günümüzün Ingiliz seyircisi bu tarih diliminden çok uzakta kalmıştır. Hele Türk seyircisi genelde bu olayların yabancısıdır. Ama, Shekespeare'in diğer tarihsel oyunlarında olduğu gibi, bu üçlü oyunda da, olaylar ve kişiier insansavaş ilişkisindeki evrensel sorulara ve yargılara yalnızca bir bağlam görevi yaparlar. Bu nedenle, günümüzde hâlâ merak ve heyecanla, soluk soluğa izlenir. Genelde üç bölüm, yer yer kesilerek iki veya tek oyuna dönüştürülerek sahnele Baykuş çığlık attı sen doğduğundakötüye alamet bu; Karga çığlığı ile lanetli günlerin geleceğiniduyurdu; Köpekler uludu, korkunç fırtınalar ağaçları kökünden söktii; Kuzgun bacanın tepesine yaptı yuvasını; Saksağanlar çığlık çığlığa kaldılar; Annen dayanılmaz doğum sancıları çekti Ancak bir ananın hiç ummadığı bir şey dünyaya getirdi; Çünkü biçimsiz bir et parçasıydın, Hiç de o güzel ağacın meyvesine benzemiyordun, Ağzında dişlerin vardı doğduğunda, Dünyaya insanları ısırmaya geldiğini göstermek için. Shakespeare dize boylarını, yaratmak istediği anlamla bütünleştirir. Clifford'un babasının cesedi başında öç almak için yemin cttiği kısa ve sıkıştırılmış dizelcr, sanki onun hızlı kalp atışlarını, yoğun duygularını kestiği soluğunu yansıtır. (s. 244). Bu yansıma aynı biçimde kısa dizelerle çeviride de yer alır: Batsın bu iğrenç dünya, Kıyamet gününün alevleri Biribirine katsm yerle gökyüzünü; Çalsın artık kıyamet borazanı, Âyrıntılar, önemsiz sesler sussun! Shakespeare'in oyunlarının bir özelliği de anlamın, birbiri arkasından eklenen van tümcelerle, dizeden dizeye geçerek yavaş yavaş açılması ve berraklaşmasıdır. îngilizcede önce ana tümceyi kurup sonra yan tümeeleri eklemek dilin yapısına uygun düşmektedir. Shakespeare de bu yapı özelliginin sınırlarını zorlayarak dizeden dizeye aka aka, anlatmak istediğine ulaşır. Türkçede ana ve yan tümcelerin kurgusu Ingilizce kurguya uymadığı için çeviride Shakespeare'in "akan tümceler" sistemini kurmak çok zordur. Bu zorluk yenilerek Shakespeare'in akıcılığı Türkçede de sağlanmış. Örneğin, Richard'ın kadınlara çekici gelmemesinin nedenlerini anlattığı ünlü dizeler (s. 320) çeviride de özgün dilin doğallığında: Sevgi, beni daha annemin rahminde terk etti Aşkla zaman harcamayayım diye; Tabiat anayı rüşvetle ayarttı Kolumu kurumuş bir fidan gibi çarpıtması, Sırtıma, dalga geçilecek iğrenç bir kambur y üklemesi, Birbacağimı uzun,diğerini kısayaratması, Bedenimi bir karmaşa, anasını hiç andırmayan biçimsiz bir et yığını haline sokması için. Kim sever benim gibi adamı? Ingilizce, çoğunlukla tek veya çift heceli sözcüklerden oluşur; sözcükler hal, edat veya kip takısı almadıkları için kullanımda hece sayılarını arttırmazlar. Ikiden fazla heceli sözcükler bu dile genellikle başka dillerden gelmişlerdir. Türkçede ise sözcükler, kullanımda çeşitli takılar aldıklan için, göreceli olarak daha fazla hecelidir. Çalışkan, iki dildeki hece sayısınıolabildiğincebirbirineyakıntutC U M H U R İ YET K İ T A P SAYI J 238