Katalog

(jrüneyli Bayan'ın özel Defteri" adıyla yayımlanan anı kitabının özgün başlığı olan 'Bitmemiş Bir Kadın' (An Unfinished Woman), kolayca öfkelenen, sosyal haksızlıklara asla katlanamayan ve güçlü ahlak prensipleriyle uzun bir yaşam süren Lillian Hellman'ın ta kendisi. BUKETUZUNER illian Hellman'ı ülkemiz tiyatroseveri 'Güneyli Bayan'( 1) adıyla, edebiyatseveri polisiye yazar Dashiel Hammet'in dik başlı vazar sevgilisi • ve Amerikan tarihindeki kara lekelerden biri olan McCarthy döneminin onurlu sanatçısı olarak bilirler. Sinemaseverlere gelince; akıllara durgunluk veren güzel Julia'nın (2) yazar arkadaşı Lillian Hellman'ı unutmalan mümkün mü? Sonuçta sanatla ilgili birinin Lillian Hellman'ı tanımamak için Türkiye'de bile saklanacak bir köşe bulması pek olası görünmüyor. Hellman, bir tiyatro yazarı olarak sahip olduğu edebi üne, yaşamının ikinci yarısında yazdığı zengin anılarıyla geniş bir popülerfik kazandırmıştır. O kadar ki, amlarından bir bölüm çok 'iş yapan' bir filme çekilmiş, anı kitapları pek çok baskı yapıp, yabancı dillere çevriimiştir. Yaşamının son onbeş yılını hasta, son yıllannıysa hemen hemen kör geçircn Hellman bu dönemini ekonomik açıdan sağlığı kadar yoksul geçirmedi. Amerikalıların deyimiyle 'varlıklı öldü.' Hatta ünlii kadınların modellik ettiği ve 'en çok efsaneleşen nedir?' sloganıyla sunulan bir kürk manto reklam dizisinde mankenlik yaptı. Lillian Hellman'tn anılan yayımlandt: Güneyli Bayan tn Özel Defteri Bitmemiş Bir Kadın'ın özel defteri lığını öneren dostlan (5) aslında onun: "Yaşamımınbüyükbirkısmırıı 'gerçek' ve 'anlam' diye adlandırdığım şeyleri aramakla geçirdiğim için pişmanım" deyişinde saklanan ve aynı arayışın hiç bitmeyeceğine dair verdiği ipucunun farkında olanlardı, sanıyorum. Çünkü Hellman, altmış iki yaşındayken; "Ama geçmişi, şu andan daha çok sevecek kadar yaşlanmadım henüz" diyebilen bir kadındı. Lillian Hellman'ın yarı efsanekarakteri Julh'nın gerçekten yaşamamış olduğuna dair kamtlar getirmektedir. "McCracken, 1930'ların tren tarifelerini, buharlı gemi yolcu lıstelerini ve bunun gibi güçlükle ulaşılan kaynakları araştırarak, Bayan Hellman'ın kendi Julia'sını, tamamen uydurduğu koşullara göre yolculuk ettirdiği gerçeğini ortaya koymuştur. 'Psikiyatrist Dr. Gardiner'in 1983'te 'Kod Adı Mary' adıyla yayımladığı anılarında, ÎO'lann yeraltı antifaşist hareketinde bizzat kendisinin başından geçenleri Lillian Hellman'ın Julia'sına fena hahde benzeyen biçimde anlatmıştır. Bayan doktor Gardiner, Julia'nın aksine Naziler tarafından öldürülmemiş, anılarını anlatmak için hayatta kalabilmiştir. Konuyu yumuşatmak için, iki Amerikalı ajan kız olduğunu düşünsek bile bu çok düşük bir olasılıktır. Hayatta kalanlarsa, yalnız bir tane olduğunda ısrar ediyorlar. (Yani bir tane Julia var, ama hangisi gerçek? Lillian Hellman'ın arkadaşı ve annesinin adaşı olan mı, yoksa 1983'de hâlâ hayatta olan Jcadın doktor Murjel Gardiner mi?) "Öyle görünüyor ki, Dr. Gardiner'in anıları, arkadaşı ve sonradan Hellman'ın avukatı olan Wols Schwabacher tarafından yazara aktarılmış olmalı. "Lillian Hellman bu konudaki kuşku ve gizemler üzerine sorulan bütün soruları; İcanuni nedenlerle Julia'nın kimliğini açıklayamayacağını söyleyerek, ısrarla yanıtsız bıraktı. Resmen mektup yollandığında, bunlan görmezden geldi. "Doktor Gardiner'in gerçek yaşamda başından geçenler dışında, McCracken'in reddedilemez kanıtları Bayan Hellman'ın Julia'sının sadece yaratılmış bir kurgu karakter olduğunu göstermiştir. Solcular tarafından pek ragbet gören Lillian Hellman'ın öbür epizodlarının ne derece kurmaca olduğunu zaman gösterecektir." Yaşarken de benzeri naklı/haksız (?) birçok eleştiri ve saldırıyla karşılaşan Lillian Hellman belki içindeki haşarı, serüvenci kız çocuğunu tamamen gizleyen Güneyli hanımefendi maskesine sinen gerçek Güneyli mizacı nedeniyle susmayı seçti. Kendini 'amaçsız bir asi' ve 'saf bir idealist' olarak tanımîadı.'tnsan bir çelişkidir'dedi. Belki de suçlamalarda gerçek payı vardı? Bilmiyoruz, bilemeviz... Peki bilmek istiyor muyuz? Bir edebiyatçıdan beklenen 'sadece ve sadece gcrçeği söylemesi' midir? Bir edebiyat metnini okurken başka hazlar, estetik tadlar ve gizemli kokular duymayacaksak, neden gazete, ansiklopcdi ve teknik kitaplarla yetinemiyoruz? (Üstelik, çok daha ciddi ve bilgilK!) sayılacakken...) Bizim edebiyatımızda iki üç istisna dışında (Tezer Özlü, Cemal Süreya, Tomris Uyar, Sevgi Soysal...) pek rastlanmayan bir özgür ifade cesareti, açıklık ve edebiyat lezzeti taşıyan bu anı kitabı, yazarı hakkında yaşarken önünden, öldükten sonra arkasından konuşan herkese yeterince güçlü bir yanıt oluşturacak nitelikte. Güneyli Bayan'ın Özel Defteri'ni okuduktan sonra ona yapılan saldırılar oncmini yitiriyor. Lillian Hellman ın sıradışı bir kadın olduğu, önüne çıkan kolay ve ucuz kadın tuzaklarına düşmeden, kendi tercihlerine uygun bir yaşam çizmeyc çalıştığı apaçık ortadadır. Tercihler ve bedclleri konusunda da pek safdil ve/ya bihaber olmadığı anlaşılıyor. Bundan ötesi de kendi yaşamıyla yüzleşmesidir ki, ister Julia'yı yaratmış, ister bizzat arkadaşı olarak o günleri yaşamış olsun, bu onun cesaretini ve gözüpekliğini yok etmeye yetmeyecektir. Yaşam bir DÜtündür! Son günlerini ünlü ve saygın bir yazar yerine toplumsal bir baskıyla sıkışmış ve bunalmış olarak geçiren Lillian Hellman öldüğünde yakın dostu yazar John Hersey Chillmark mezarlığında şöyle diyordu: "Sevgili Lillian, sen artık tamamlanmıs, bitmiş bir kadınsın." Hellman'ın artan fıziksel ağrıları veilerleyen hastalıklarıyla büyüyen öfkesinin en çok kendini incittiğini düşünen arkadaşlan, tıpkı W.B. Yeats'in, Jonathan Swifth'in ölümü ardından "O artık huzura yelken açtı" deyişi gibi, Güneyli Bayan'ın arkasından, 'edebiyatın bir başka öfkeli, atak ve açıksözlü kalemi daha rahata erdi' diye avundular. Lillian Hellman'ın ardından söylenen en beğendiğim sözleri, bir kadın sanatçı olarak onun cesareti ve açık sözlülüğünden etkilenen genç kuşak Amerikan tiyatro yazarlanndan Marsha Norman söylemiş: "Yazarlar için edebi gerçeklik, bütün hikâyenin yalnızca yarısıdır!" Lillian Hellman'ı önceden tanıyan ve/ya ilk kez tanışacaklar için son derece keyifli, serüven dolu, hayranlık uyandıran bir yolculuk!! Güneyli Bayan'ın Özel Defteri/ Lillian Hellman/Çev.:DilekYazıcı/Remzi Kitabevi: AntBıyografiDizisi (1)/ 261 s. DİPNOTLAR: 1 Güneyli Bayan: Bilgesu Erenus'un yazdtg"ı, Lillian Hellman'ın yaşam hikâyesı konulu tiyatro eserı. AST tarafından 198} 'te oynandı. 2Jane Fonda, Vanessa Redgrave ve Jason Robards Jr.'tn oynadığı, iki oyuncusunun Oscar kazandığı Julia Filmi. 3 John Hersey, (Newsweek: 9 Temmuz '84 DavtdAnsen) 4. Brusteın. (yukartdakiaynı kaynak.) 5DavtdAnsen. CUMHURİYET KİTAP SAYI 235 JUh çdunif StaUnd Ölüm düşünccsinden nefret ettiği için, ölüme şpnuna dek direndiğini söylüyor yakınla rı. öyle ki, hemen bütün biyolojik sistemleri iflas etmiş, yürüyemez ve göremez olduğu sırada, son ameliyatım geçirmeden bir gün önce hâlâ dostlarını davet etmek, onlara kendi eliyle kaz pişirmek ve biraz makyaj yapmak konusunda ısrar ediyordu. Lillian Hellman yazdığı dört cilt anı kitabıyla sanat ve politika çevrelerinde gürültüler kopartmıştı. Yaşarken ve ölümünden sonra bu nedenle pek çok saldırıya uğradı. Onu ya lancı ve zorba olarak suçlayanlar içinde eski arkadaşları da vardı. Ölümünden iki hafta sonra, 14 Temmuz 1984'te The Spectator'de Paul Johnson şöyleyazıyordu: "(...) Hellman adı çıkmış bir Stalinciydi ve komünist partiyi savunmak üzere sık sık RusyaVa davet edilir, bütün masrafları parti taratından karşılanırdı. Onun için Moskova'daki yok edici temizlik duruşmaları birer adalet örneğiydi ve o ünlü davaların şeytan savcısı Vishinsky bir adalet kahramanıydı. Hellman, yalnızca o göstermelik duruşmaları savunmakla kalmamış, bunların haklılığını sorgulamaya cesaret edebilen Avrupalı ve Amerikalı yazarlara da düşmanca saldırmıştır. "Çok sonraları, Stalinciliğinden vazgeçtiğini açıkladığında ki, bunu çok baştan savma yapmıştır: 'yanlışhk yaparak inkar ettiğim şeyler ve pek çok günah var eskilerde'demiştir.(...) "McCarthy döneminde gösterdiği yüreklilikle çok övünmcsine karşın, Bayan Hellman, McCarthy tarafından mahkemeye hiçbir zaman çağrılmamıştır. Tanıklık için çıktığı kurulda bir saat kadar kalmış, asla yeniden çağrılmamış ve hiçbir aşağılayıcı suçlamayla karşılaşmamıştır. "(...) Pentimento adlı kıtabında yaratttğı ve oyuncuları Vanessa Redgrave ile Jason RobardsJr.'aOscarödülü kazandıran ünlü filme de konu olan Julia karakterinin gerçekliği konusunda çeşitli kuşkular vardır. Boston Üniversitcsi'nden Samuel McCracken bu konuda uzun bir makale yazarak Sıradifi Ur kadın Aımrika'mn tk kadn tiyatro yızan Lillian Hellman'ın Amerikan tiyatro tarihinde su götürmez biçimde önemli bir yer edinişi, Amerika'nın ilk kadın tiyatro yazarlarından oluşu kadar ve kesin biçimde "oyunları günümüz tiyatrosunun gerçek klasikleri" (3) gösterildiği içindir. Oyunlarında kötülüğün ytkıcı doğası ve ahlaksal çöküntüye uğramış karakterler çoğunluktadır. En çok işlenen izlekse, para ve paranın insanı çürütmeye, baştan çıkartmaya, satın almaya yeten gücüdür. Çehovvari olmaktan çok Ibsence yazdığı söylenir.(4) AlmanYahudi kökenli bir Amerikalı olmasına karşın Lillian Hellman'ı belirleycn asıl kültürel altyapı Güncy'dir. O, yazdıklarına ve yaşamına sinen keskin çizgilcrle hep bir 'Güneyli Bayan' olmuştur. Güneyli Bayan'tn Özel Defteri adıyla Türkçe olarak yayımlanan ilk anı kitabının özgün başlığı olan 'Bitmemiş Bir Kadın' (An Unfİnisned Woman), kolayca öfkelenen, sosyal haksızlıklara asla katlanamayan ve güçlü ahlak prensipleriyle uzun bir yaşam süren Lillian Hellman'ın ta kendisidir. Kitabına 'Bitmemiş Bir Kadın' yerine, henüz olmamış, olgunlaşmamış kadın başS A YFA GÜNyl lunmlMdl