Katalog

İzmip Panos'a gömülii bir tranedva... lik Euterpe Tiyatrosu." (s. 14) Bu tiyatronun yanında, Cammarano, Kivatos, Sporting Clup, Eksaristeron, Neo Skene, Kramer, Olimpia, Paradisos, Elhamra, Concordia kapalı ve daha birçok açıkhava ve kabare tiyatrolan.. Bugün yeri dahi bilinmeyen bu tiyatro sahneleri, Tanzimat ve daha sonra da Meşrutiyet coşkulanna, Osmanlı'nın yaşadığı değişimlere, çelişkilere, hayal kırıklıklarına tanıklık ederler. "Tanzimat dönemi tiyatromuzda etkin olan Osmanlı Tiyatrosu'ndan (18701882) ayrılan oyuncuların Izmir'e yaptıkları cılız tumelerin dışında, Izmir'in tiyatro yaşamı özellikle 1890'larda Mınakyan'ın öncülüğünde, Osmanlı Dram Kumyanyası'nın, Ahmet Fehim Efendi'nin dan sonra adları "Jön Türk, tstibdat Faciaları, Abdülhamidi Sani, 10 Temmuz, Yıldız'da Bir Vaka", vb. olan oyunlar sahnelenir. "Nitelikten çok niceliğin öne geçtiği Meşrutiyet dönemi tiyatromuzun kimliğini birbiri ardına kurulup kapanan, yeniden açılan tiyatro toplulukları çok güzel bir biçimde yansıtırlar: (...) Osmanlı Dram Kumpanyası, Milli Osmanlı Tiyatrosu, Heveskârân Kumpanyası, Sahneyi Milliyeyi Osmaniyye, Milli Osmanlı Dram Komedi ve Öperet Kumpanyası, Sahneyi Bedâyi, Osmanlı Donanma Cemiyeti, vb." (s. 25) 1909 yılında Ittihat Ve Terakki Cemiyeti üyesi subaylann eşleriyle birlikte izlemeyi düşündükleri bir gösterinin tutucu çevrelerce engellenmesi, Sahneyi Bedâyi Milli Tiyatro Heyeti adıyla yerleşik bir tiyatronun kurulması, tzmir yazarların bir oyunyazarlığı geleneği olıışturmaya başlamaları, Hasan Tahsin'in olumsuz tepkiler toplayan düşünceleri, tiyatro yaşantısının Kurtuluş Savaşı sırasında bile varlığını sürdürmesi gibi, Cumhuriyet'in ilanına kadar îzmir'de karşımıza çıkan çok ilginç bir dizi olayı gerilimli bir romanı okur gibi okuyoruz. Cumhuriyet'ten sonra adları dışında tuluâta dayalı anlayışlarını koruyan tiyatrolar, Adana çıkışlı bir yasaklama kararıyla birer birer ortadan kaybolurlar. Daha sonra ortaya çıkan tzmirli tiyatro grupların serüveni 1955 yılında sona erer. Ve nihayet Bugün Devlet Tiyatrolan veDokuzeylülOniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'yle sınırlı bir tiyatro yaşantısınavanlır. Efdal Sevinçli'nin bu bir solukta okunan çalışması her ne kadar tzmir'de Tiyatro adını taşıyorsa da yalnızca tiyatroyla sınırlı bir araştırma değil, kapsamı satır aralarını okumaya göre genişleyen, tarihin o pek bilinmeyen zevkli aianlarını bize duyumsatan keyifli bir anlatı. Semih Çelenk'in kitaba eklenen yazısında bir alıntıyla bitirelim.. "Bu kahrolası tarihi yaşayan ve büyük bir bölümü de Pagos tepesinin karanhklarına gömülen Izmir Antik Tiyatrosu, bugün, Dionysos'un ve delişmen keçi tayfasının çığlıklarıyla kendini duyurmaya çalışıyor insanlara. Oysa kimsenin bu çığlıklan duyduğu yok. Çünkü bu kentin belleğinin kalan paçaları da bezirganlarca her gün yavaş yavaş yok edıliyor." (s. 88)" Efdal Sevinçli'den tiyatro tarihimize bir katkı: Izmirde Tiyatro • Cuntıuriyet sonrası tlyatrolar •fcıfdal Sevinçli, neredeyse on beş yıla varan çalışmasının bu ilk adımında, Tanzimat'tan Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar uzarmn bir sürede îzmir'deki tiyatro yaşamını aktarıyor. NİYAZİ ZORLU j ayıt geleneğinin zayıf olduğu, kışisel tanıklıkların yaI zıya dökülmediği, belgeciliğin dar bir alanda ehliyet1 siz kişilerce yürütüldüğü, hatta bu belgelerin araştırmacılardan fersah fersah ötelere kaçınldığı bir toplumda araştırma yapmaya çalışmak iğneyle kuyu kazmaya benzer. Araştırma alanınız tzmir gibi bir şehir ise, onun işgaller, deprem ve yangınlarla dolu tarihi ikinci grup zorluk olarak karşınıza dikiliverir. Bütün bu zorluklara karşın Efdal Sevinçli, Izmir'in oyitik çokuluslu kimliğini eşeleyip Helenistik dönemden günümüze uzanan tiyatroların seriivenini tzmir'de Tiyatro adlı bir kitapta toplamış, yani yoktan yaratmış! Kitabın ilk bölümü, Atina'da 1954 S A Y F A IzmlrSlneması (Ostte. soldaı.Pathe Slneması ve Kramer Tlyatrosu (Yukanda). yılında yayımlanan tzmir'de Tiyatro adlı Yunanca yapıta ayrılmış. "Ve tstanbul'a oranla deniz volundan Batı'ya en yakın ticaret merkezimiz olan fzmir.gerekdışarıdan gelen topluluklar, gerelc konsolosluklarda düzenlenen gösterilerle tiyatro sanatıyla tanışıyordu. Ozellikle, XVIII. yüzyıldan sonra büyük bir kitle olarak Izmir'e gelen Yahudilerin, dinsel gösterilerinin zamanla amatörce de olsa sanatsallaşma.ya başladığını, Aman'ın Olümii adlı dinsel gösterinin daha düzenli oynanır olduğunu" (s. 14) yine Solomonides'ten öğreniyoruz. 1657 yılından başlayarak îzmir'de dinsel olmayan oyunların oynanmaya başlandığını ve daha sonra da birçok sokak gösterilerinin gerçekleştiğini görüyoruz. "Izmir'in bilinen ilk tiyatrosu ise 1841 yılında kurulan 300 kişi gösterileriyle Türkler'e yönelik ve Türkçe oynanan oyunlarla daha bir canlanır."(s. 19) Bu tiyatrolarda eğılıp bükülen, mimikleri ve jestleriyle seyredenleri ağlatıp güldiiren oyuncuların farklı kimlikieri bize yakın tarihimize ait kimi ipuçları da vermektedir. Ahmet Fehim Efendi anılarında şöyle demektedir: "Lakin, 13111312'lerdeki (18951896) Ermeni olaylan dolayısı ile bütün Eımeniler gibi sahneciler de bir köşeye çekilmiş, korku ve kuruntu içinde kalmışlardı. Binemeciyan, mütemadiyen bu konuyu açar, bana dert yanardı. Nihayet günün birinde Izmir'e gideceklerini söyledi.." (s. 2223) Izmir'e turneye gelen bu tiyatroların dışında îzmir'de kurulan mahalli birçok tiyatroda, II. Meşrutiyet'in ilanın Yakm tarihbnize ait Ipuçları tzmir'ln ilk Uyatrolan EgeYaymalık/nOs. tzmir'de Tiyatro / Efdal Sevinçli / K İ T A P S A Y I 2 3 1 C U M H U R İ Y E T