Katalog

Sartre'la, ölümünden beş yılönce yapılan söyleşiler... Sartre Sartre'ı Anlatıvor Jartre Sartre'ı Anlatıyor " önemli bir kitap. Michel Contat'ın, Sartre'ın ölümünden beş yıl önce yaptığı bu konuşma, gözleri yüzünden yazamaz duruma gelen, dolaysız yazma eylemini durdurmak zorunda kalan yazarın dürıya ve kendisiyle bir tür hesaplaşması. Bu özelliğiyle Sartre'la yeni tanışanlar ve onu bir kez daha okumak isteyenler için tam bir giriş kapısı. ve çağdaş bir rönesans yaşaiğdiş edildi. Edebiyat Nedir'i mamış toplumların kaçınılBertan Onaran özenle çevirdi, maz yazgısı bu. Bizim topluama Situations, Il'yi oluşturan mumuz birçok önemli yazarı "Qu'estce que la litteratuokumadan gelmiş ya da okure"ün son ve IV bölümü olan duğunu sanmıştır; ama "1947 yılında yazarın konumu Imam Gazali'yi yazı ve dil (durumu)" yani Situation de devrimi yüzünden okuyamal'ecrivain en 1947 başlıklı bömak iddiaları ile Sartre ve bir lüm eksiktirbu çeviride. başkasını okuyamamak aynı Sartre'ın felsefe yapıtının tükefeye, ya da temünün çevrilmerazinin öteki kesinin getirdiği fesine konulagüçlükleri biliyomaz. Böylesine rum; ancak toplumlarda her 1'Etre et le Neşey acil'dir; devant'ın çevrilmerimci, devrimci mesi büyük bir halkaya ekleneksiklik. mek istemez eyTurhan Illemiyle, son halgaz'ın Önsöz'de kakendisiolmak belirttiği gibi, ister; "hemen" "tnsanlıktarihinve"şimdi"der. de, Sokrates'ten Bunları biz de sonra ve günüTurhan Ilgaz'ın müze değin, Jekuşağıyla birlikanPaul Sartre te yaşadık. Ama kadarpopülerolbizim kuşak bimuş başka bir fîraz daha şanslılozof yoktur." dır. Yirmili ve Doğrudur, ikisiotuzlu yıljarda ni de olumlu andoğanlar lamda popüler 1950'lerde yiryapan özellikler mili ve otuzlu birbirine çok yayaşlarındayken kındır: Felsefeci, tarihokadarhızpoetikacı, politilı değildi. Bizler kacı, toplubilimCumnuriyet'in ci, vb. vebuözelrönesans ve ayliklere eklenen dınlanma deneçağının vatandayimini olduğu şı olma kimliği. kadanyla yaşaVaroluşçuluk'un dık, İdasiklerin bir düşünce biçiyanı sıra Sartre, minden bazılaCamus, Rilke, nnca yanlış yoîonesco, Ada Sartre sartreı Anlatıyor'u dilimize çeviren Tur rumlanan bir yamov ve benzerle han ılgaz, şama biçimine rini okuduk; politikayla ilgilenmeye dönüşmesinde Sartre'a yüklenecek bir başladığımız 60'h ydlarda epeyce edesorumluluk payı olacağını sanmıyobiyat donanımız vardı, aramızda felserum. Sartre, I'Etre et le Neant'da insafeye bulaşmış olanlar az değildi. nı şöyle konumlandınr: "ÖzgürolmaAma Sartre gerçekten okundu mu? ya mahkum olan insan bütün dünyaBundan kuşku duymaktayım. Sartnın yükünü sırtında taşır: Bir varoluş re'ın romanları ve öyküleri iyikötü çe(varlık) biçimi olarak insan dünyadan virildi dilimize okuduk; oyunları da ve kendisinden sorumludur." Sartçevrildi ve sahnelendi. Varoluşçuluk'u re'ın savaş sonunda insana yüklediği açıkladığı küçük el kitabı da çevrildi. bu politik tavır zorunluluğu aydın çevAma ve gene ama, çoğunluğu Situatirelerde itirazlarla karşılaştı; bu yüzden ons dizisinde yer alan düşüncelerinin Sartre ile Camus ve MerleauPonty kınntüan Türkçe'ye çevrilirken çevirarasında unutulmaz siyasal tartışmalar menler tarafından sansüre uğradı, kuL çıktı. Sartre'ın cümlesi içerik ve mesalandığı kavramlar ve teknik deyimler jıyla günümüzde hala tazelik ve sıcaklıdeğiştirildi, Çağımızın Gerçekleri de ğını koruyor. Türkiye'de, özellikle 27 artre'ın ölümünün (15.4. 1980) ertesi günü Paris'teyim (bu yazıyı on dört yıl sonra bir başka 16 nisan günü yazıyorum). Paris'te gerçek bir matemvardı. Sartre gazetelerin birinci sayfalarındaydı, birkaç gün sonra haftalık dergilerin kapaklarında onun fotoğrafını görecektik. Radyo ve televizyonlar özel programlar hazırlamıştı, gençlerle röportajlaryayınlanıyordu. Yanıtlar arasında bir lise son sınıf öğrencisinin (erkek miydi, kız mıydı, unuttum şimdi) yanıtı çarptı beni. Albert Camus artık öldü, demişti, şimdiöldü. JeanPaul Sartre ile Albert Camus Ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra, özellikle yazarın bağlanması konusunda anlaşamıyorlardı. Aralarındaki tartışma insan zekasının doruklannda geziniyordu. "AlbertCamusartıkşimdiöldü", diyen genç insan bunu farketmişti. Çok soylu bir övgü. Sartre Sartre'ı Anlatıyor'u dilimize çeviren Turhan Ilgaz, "bizim kuşağın ' varoluşçulukla' tanışıp allak bullak olduğu dönem, ülkemizde, 'sol'un da hızla yükselişe geçtiği, marksist literatürün, eksikartık, kitapçı vitrinlerini lebalep doldurduğu zaman kesitiyle içiçedir. Türkiye'nin bilinen koşuflarında, insanlar, en başta da gençlik, Sartre'ı okumaksızın Marx'ı seçti (tıpkı Hegel'i, Nietzsche'yi, Kant'ı okumadan, okuyamadan Marx'ı seçtiği gibi)" diyor, kitaba yazdığı önsözde. "Yazı" toplumuolamamış.düşünsel CUM HURİYET KİTAP SAYI 218 s ÖZDEMİR İNCE mart seçimlerinden sonra, özgür bir insan kendisinden ve dünyadan sorumlu değilse onun özgürlüğü neye yaramaktadır? Köşe dönmekten başka. Görüyorsunuz köşeye sıkıştırıyor insanı Sartre. "Eylemden başka bir yerdegerçeklik yoktur..." diyor. Sartre, "insan kendi tasarısından (proje) başka bir şey değildir, kendini gerçekleştirdikçe varolur. Demek ki insan eylenılerinin toplamından başka bir şey değildir." Sartre'ın sözünü ettiği eylem hiç kuşkusuz resmi zabıta difindeki "anarşist eylem" değil. 17 nisan 1980 tarihli Le Monde gazetesinden bazı sayılar aktarmak istiyorum: 1948 yılında yayınlanan "Kirli Eller" 1978 yılına kadar, otuz yılda, 1.892.000 adet satmış; "Bulantı" (1938) 1.670.800 satmış ve "Duvar" yirmi sekiz dile çevrilmiş. Aradan geçen on dört yıl içinde Sartre hiç azalmadı, tersine çoğaldı. 1990'dan itibaren dünya 1938'deki konumunda dönüş yaptı. 1945 yılıntn yazan ve insanı, kendi kendine, "Ben kimim, konumum ne, ne yapmalıyım, dünya yaşamaya değer mi, gelecekte umut var mı, umutta gelecek var mı?" gibi sorular soruyordu. Üç dört yıldır aynı soruyu tekrar soruyor ve bir başka soruyu sormaktan da geri kalmıyor: "Neyapmalı?" Yüzyüze geldiğimizde gençler aynı soruyu soruyorlar bana, aynı soruyu telefonla soranlar, mektup yazarak soranlar var. Bu soruyu soranlara iki şey önereceğim: I. "Resmi" tanımlamasına kulak asmadan Tanzimat'tan bu yana tarihimizi okumak; 2. Turhan Ilgaz'ın çevirdiği kitaptan başlayarak Türkçeye çevrilmiş bütün Sartre kitaplarını okumak, ardından Albert Camus'ye başlamak. Sartre Sartre'ı Anlatıyor önemli bir kitap. Michel Contat'ın, Sartre'ın ölümünden beş yıl önce yaptığı bu konuşma, gözleri yüzünden yazamaz duruma gelen, dolaysız yazma eylemini durdurmak zorunda kalan yazarın dünya ve kendisiyle bir tür hesaplaşması. Bu özelliğiyle Sartre'la yeni tanışanlar ve onu bir kez daha okumak isteyenler için tam bir giriş kapısı. JeanPaul Sartre L'Etre ct le Neant'ı 1943 yılında, savaş içinde, yayınlamıştı. Henri Lefebvre 1944 yılının sonunda onu varoluşcuolarak tanımlamıştı. Demek ki 1994 Varoluşçuluk'un de el linci yılı. Sartre'ı yeniden keşfedeceğiz. Roland Barthes, Sartre'ı yeniden keşfedeceğimizi ve bunun yakın zamanda ve doğallıkla olacağını ilerisürüyordu. Son dörtbeş yıldır içinde bulunduğumuz tarihsel süre bu keşfı hızlandırmış, hızlandıracak gibi. Sartre okuyarak kendimizi, çağımızı yeniden keşfedeceğiz. • Sartre Sartre'ı Anlatiyot/JeanPaul Sartre/Çevtren: Turhan llgaz/Yapı KrediYaymlan/T)s. SAYFA S