Katalog

Lizi Behmoaras'ın kitabında 25 Türk ayâınıyla yapılmış söyleşiler yer alıyor Aydınlar ve Yahudiler daha eskidirler (tıpkı Türkiye'nin ilkmatbaasını da onların kurmuş olduğu gibi).Helenistikdönemekadargerigiden Yahudi yerleşimleri bilinmektedir. Ülkemiz Yahudi cemaatinin büyük kitlesini meydana getiren Sefaradlar (1492'de îspanya'dan kovularak, göç etmek zorunda kalanlar) da birçok îstanbullunun hayal bile edemeyeceği bir süreden beri bu kentte oturmaktadırlar. Bu eskiliklerine rağmen, Türkler Yahudileri azınlık ve farklı, Yahudiler de Türkleri çoğunluk ve farklı saymayı sürdürmüş, iki topluluk ne karışmış, ne de birbirini tanımıştır. Eğer Osmanlı geçmişimiz hatırlanacak olur da, modern Türkiye toplumunun çeşitli etniklere mensup unsurların bir harmanı olarak ortaya çıktığı farkedilecek olursa, bu kaynaşamamanın nedenleri üzerinde düşünmek gerekecektir. TURKİYE'OE AVDINLARIN CÖZCV YAHUDİLER JLizi Behmoaras'ın yaptığı ve "Türkiye'de Aydınların Gözüyle Yahudiler" kitabında yayimladığı söyleşiler, Türk aydınlarının Yahudilere bakışını merak etmenin ardında, aslında örtülü bir söylem olarak, Yahudilerin Türk aydınına bakışını da ortaya çıkarıyor. MEHMET ALİ KILIÇBÂY | er yerde olduğu gibi bizde de okunma daha doğ| * kitapların alınma miktarlarıyrusu satın la, önemleri arasında pek bir »«» »M« j j a g j a n t l yOjc Kj t a p n e J e n alınır veya hangi kitap neden tercih edilir sorusunun cevabını başka bir yazıya bırakarak, geniş kitlelere ulaşamayan (aslında hiçbir kitap geniş kitlelere ulaşamıyor, bu sözü nisbi anlamda alınız), fakat Türkiye aydınlarının belli birkonudaki zihin hallerini gösterdiği için oldukça önemli olan bir söyleşiler derlemesi, 1993 yılının son aylannda yayımlandı. Kitap, Şalom gazetesi yazarlarından Lizi Behmoaras'ın, aydınlarla yaptığı söyleşilerden bazılannı içeriyor. Bu yazıyı okuyanların çoğu, Şalom gazetesinin adıyla ilk kez karşılaşmış olmaktadır. Türkiye Yahudi cemaatine mensup gazeteciler tarafından çıkartılan bu yayın organı, esas olarak Türkçedir ve bir veya iki sahifesi Judeoespanyol dilindendir. Gazete, oldukça uzun bir süre, Yahudi cemaatinin iç naberleşme organı olarak kaldıktan sonra, son yıllarda genç gazetecilerin gayretleriyle, Türkiye ve dünya sorunlarına açılmaktadır, ama esas ilgi alanı hâlâ Yahudi cemaatinin kendi olarak kalmaya devam etmektedir. Yahudiler Türkiye'de Türklerden SAYFA 4 Kültür larkı İlk neden dinsel düzlemde yer alıyor gibi gözükmektedir. Ancak, Fransa ve ABD gibi ülkelerdeki deney, din farklılığının kaynaşmayı engelleyici bir faktör olmadığını göstermiştir. Dil farkını da bir yana bırakmak gerekir, çünkü bu neden değil, sonuçtur. O zaman geriye kültür farkı kalmakta ve soru, kültürler neden paralel kılınamamıştır, haline dönüşmektedir. Bunun da cevabı, çok uzun süren Osmanlı geçmişi ve Sefaradlann örgütlenme biçimindedir. Osmanlı devleti, her cemaati olduğu haliyle korumuş ve kaynaşmış bir ulusun oluşması için hiçbir gayret sarfetmemiştir. Bütün antik imparatorluklar gibi, tüm yerelliklerin üstüne çöken siyasal bir örtü olduğu için, bu yerellikleri, kendi varlığını sürdürebilmek için teşvik bile etmiştir. Osmanlı devletinde sadece Yahudiler değil, her etnik ve dinsel topluluk, diğerlerinden kopuk ve adeta yerel bir belirlenme içinde olmuştur. Osmanlılann bu tutumu, Sefaradların Ispanya'da Roma döneminden beri alışık olduklan, antik cemaat örgütlenmesiyle tam bir çakışma göstermiş ve kanşmama Cumhuriyete lfadar sürmüştür. Cumhuriyet uluslaşma programını Türklük tabanı üzerinde inşa ettiğinden, Yahudiler Türk olmanın kendi dinsel ve cemaatsal özelliklerini kaybetme sonucunu doğuracağı düşüncesiyle, azınlık statüsünü korumayı yeğlemişler ve Türklerin yanmda farklı bir cemaat olarak kalmışlardır. Varlık vergisi uygulaması, Aşkale sür 16. yüzyılda Osmanlı ImparatorluOunda yahudiler. H günü veya 67 Eylül gibi dramatik olaylar, Türkiye Yahudi cemaatinin büyük bölümünün Israil'e göç etmesine neden olmuştur ve bu gibi durumlar, bütünleşmeyi günümüze kadar ertelemişlerdir. Türk aydmlarmın Yahudilere bakışı Yahudi cemaatinin entelektüelleri, son yıllarda entegrasyon, assimilasyon gibi sorunları tartışmaya başladılar. Artık kendilerini bir azınlık değil, Türk toplumunun ayrılmaz ve tam haklı bir parçası olarak görmeye başladılar ve bu konuda Türklerden çok daha ileri olduklan rahatlıkla söylenebilir, çünkü Türklerin büyük çoğunluğu için ya Yahudi sorunu yok, ya da varsa bile, bu sorun azınlık, hatta yabancılık terimleri içinde dile getiriliyor. Yahudi entelektüellerinin Türk toplumuna entegrasyon sorununu cemaatin gündemine sokmasıyla, modern bir ulusun, farklı kimlikler içeren, ama üst bir uyum olan yapısına doğru Türkiye de yol almaya başlamış oluyor. Değerli gazeteci Lizi Behmoaras'ın yaptığı ve yayımladığı bu söyleşiler, Türk aydınlarının Yahudilere bakışını merak etmenin ardında, aslında örtülü bir söylem olarak, Yahudilerin Türk aydınına bakışını da ortaya çıkartıyor. Bunlar entegrasyon sancılan. Taraflar birbirlerini tanımaya çalışıyorlarvedi ğer nedenlerin yanı sıra, kitabı mutlaka okunması gereken bir belge haline getiren, bu özelliği olmaktadır. Ben bu söyleşileri Şalom gazetesinde yayımladıkları zaman izlemiştim. Bunlara Yahudi cemaatinden bazı tepkiler de gelmişti. Kitabı gördükten sonra, keşke Lizi hanım bunları da yayımlasaydı diye düşündüm. Umarım ikinci baskıya. Lizi hanım, Şalom'da yayımladığı söyleşilerin hepsini kitaba almamış, özellikle Abdurrahman Dilipak'la olanını almalıydı diye düşünüyorum, çünkü kitap, artık Lizi hanımı da aşan bir belge niteliği taşıyor. Kitapta, 25 aydınla yapılan söyleşiler yer alıyor. Belirtmeliyim ki, bunlar söyieşiyi aşan ve Lizi Behmoaras'ın gösterdiği yüksek performansla, bir kültür sorgulaması haline dönüşen, adeta sosyokültürel örnek olaylar. Kitapta dile getirilen önerme, tez, izlenimlerin hepsini veya hatta küçük bir kısmını bile, bu kadar dar bir mekanda irdelemenin olanağı yoktur. Bu nedenle Ismet özel'le yapılan söyleşide, şairin söylediği ve Lizi hanımın da o söyleşinin alt başlığı olarak koyduğu sözü zikretmekle yetiniyorum: " Hepimiz bir enlamda Yahudiyiz. " • Türkiye'de Aydınların Gözüyle Yahudiler/L/'z/' Behmoaras/Gözlem Yaytnları/1993. C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 218