Katalog

Altı yüz sayfayı aşan dev bir çalışma: Türk Bomamna Eleştirel Bir Bakış jDerna Moran'ın geçtiğimiz günlerde üçüncü cildi de yayımlanan "Türk Romanına Eleştirel BirBakış"ı,Türkçe edebiyat eleştirisi geleneğinin en önemli eserlerinden biri sayılabilir. Moran, Türk romanının başlangıcından günümüze kadar olan serüvenini sergiliyor bir iki eksiğine karşın tamamladığı eserinde. MEMET FUAT BrtJNA M<~,frj i Bir Bakış'm birinci cildi yayımlandı: "Ahmet Mithat'tan Ahmet Hamdı Tanpınar'a". Yazar, çalışmasını Sabahattin Ali ile başlayacak ikinci bir ciltle tamamlayacağını bildıriyor, 1950'lere kadar süren ilk dönemde DoğuBatı sorunsalının egemen olduğu görüşünü savunuyor, bu çerçevede sekiz romancımızın yapıtlarını inceliyordu: Ahmet Mithat, Recaizade Ekrem, Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Peyami Safa, Ahmet HamdiTanpınar. AnadoluRomam Yedi yıl sonra yayımlanan ikinci cildin alt başlığı ıseşöyleydı: "Sabahattin Ali'den Yusuf Atılgan'a". Bu kitapta 1950'Terdebaşlayan Anadolu romanı ele alınıyor," Cumhuriyet yıllannda gelışen sınıflaşma, sömürü ve bunun sonucunda ortaya çıkan haksız düzen nedeniyle sınıfsal bir sorunsala" yönelindiği belirtilerek şu yazarların romanları ıncelenıyordu: Sabahattin Ali, Orhan Kemal, Yaşar Kemal, Kemal Tahir, Fakir Baykurt, OğuzAtay, Yusuf Atılgan. Bu son iki yazarı Anadolu romancılarını incelediği cilde almasını şöyle açıklıyor Berna Moran: "Anadolu romanının karşı kutbunda yer alan Tutunamayanlar ile Anayurt Otetinı bu cilde aldım, çünkü bu dönemin incelenmesi gereken çok başka türden iki yapıtı bunlar. Ayrıca çok ayrı türden olmalarına karşın bunlar da bir anlamda başkaldırı comanıdırlar ve bu bakımdan Anadolu romanlarının sorunsalıyla ortak bir yönlerivardır."(TREBB,Cilt2,s.7) Başka bir yerde: "Anadolu romanı halk edebiyatından yararlanmıştı; Atılgan ve Atay tam tersi doğrultuda iki yazar. (...) Tanzimat'ta ilk romancılarımız âşık hikâyelerini, meddah hikâyelerini küçümsemiş, çocukça bulmuş ve Batı romanına öykünmüşlerdi. (...) Atay ve Atılgan, bir kez daha, masallara, destanlara, tüm halk edebiyatına sırt çevirir ve açıkça Batı romanına yazarlannı örnek alırlar kendilerine. (...) Atay ve Atılgan Anadolu romanından çok farkîı özellikleri olan yapıtlar vermişlerdir, ama ortak yanları da vardır. Onun için, tehlikesini göze alıp son bir genelleme yaparsak diyebiliriz ki, ikinci dönem romanı, genelde düzenle uzlaşmayan, isyan ederek toplumun dışına kaçan, ezilmiş insanların romanı . CUMHURİYET KİTAP SAYI 212 I letişim Yayınları Berna Moran'ın Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış adlı yapıtının üçüncü cüdini de yayımladı. Böylece yazann arkasında bıraktığı, bir iki eksiğine karşın yayımlanabilecek duruma getirdiği son kitabı da okurlara ulaştınlmış oldu, Üç cilt bir arada düşünülürse, elimizde altı yüz sayfayı aşan dev bir çalışma var. Bir roman tarihi değil, ama bütünü gözden kaçırmayan bir anlayış çerçevesinde, belli yazarlara dönük eleştirel yaklaşımlarla, Ahmet Mithat'tan Orhan Pamuk'a Türk romanının gelişmelerini sergileyen üst düzeyde bir yapıt. Berna Moran'ın eleştiri alanındaki başarısı yalnızca kişiliğinin bu işe yatkınlığından kaynaklanmıyor. Uzun yıllar Istanbul Üniversitesi îngiliz Düi ve Edebiyatı Bölümü'nde "Eleştiri" dersleri vermiş olması, sonra o derslerin notlannı bir kitapta toplaması, kitabın eleştirinin gelişmelerine koşut olarak sürekli gözden geçirip yenilemesi, bence, eleştirmenliğinin biçimlenişi bakımından çok önemli dayanaklar. Ydlarca çeşitli yazın kuramlarıyla, eleştiri yöntemleriyle içli dışlı olmak, uygulama alanına geçtiğinde bir eleştirmene çok şey kazandınr. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri adlı yapıtınının sekizinci basımına yazdığı 12 Tıirk romanına eleştirel bir bakış Türk romanma eleştirel bir bakış Türk. roman ına eleştireî bir bakı Türk Romanına Eleştirel Bakış 3 Cilt / Berna Moran /lletişım Yayınlart / 256+ 248+140s önsözde şöyle diyor Berna Moran: On dokuz ytf sonra saUdnci baskı "Kitabın bu sekizinci baskısı santnm bir dördüncü önsözü gerektiriyor, çünkü edebiyat kuramlan ve eleştiri yöntemlerine durmadan yenilerinin eklendiğini görüyoruz. Bu olguyu gözönüne alarak kitaba iki bölüm eklemenin yerinde olacağını düşündüm." (CemYayınevi,1991,s.8) Bu yapıtın birinci basımı 1972'deyapılmıştı. On dokuz yıl sonraki sekizinci baskıya iki yeni bölüm eklenmiş, ama yalnız o iki bölümü eklemekle kalmamışyazar: "Kitabın eskimesini önlemek için, geçmiş yülarda yazılmış bölümleri gözden geçirerek bazı kısımlannı kısaltmak, bazı yerlerini yeniden yazmak ve bazılarına yine eklemeler yapmak zorunluluğunuduydum." (A.g.y.,s.8). Yazın dünyasına gürültülerle gelip her şeyi arkaya itecekmiş gibi görünen, sonra bir köşede kuzu kuzu yerini alan onca kuramı, yöntemi böylesine yakından izleyen t i r kimse, ister istemez, ağırbaşlı, çok yönlü, yetkin bir eleştirmenoluyor. Berna Moran Edebiyat Kuramlan ve £/ff/m'«/«sonuçbölümünüşusözlerlekapatmış: "Bugün edebiyat tartışmalarında estetik ve estetikdışı ölçütler çatışması süregelmektedir. Edebiyat eserlerinin çoğunda bu iki çeşit değer de yer alır. Gelgelelim eseri değerlendirmek için elimizde hazır bir cetvel, bir terazi yok. Hayatla sarmaş dolaş edebiyat eserlerinin sadece yapısını dikkate almak ve hayat değerlerine gözümüzü kapamak kısır bir yöntemle yetinmek olur. Ne ki yan etkilere önem verenler eserin yapısı üzerinde biçimciler kadar titizlikle durmadıkça onların da ölçütleri bir sanat eserinin hakkını vermekte yetersiz kalacaktır." (A.g.y.,ss. 306307) Eleştiri kitaplığımızın baş köşesine koymamız gereken bu yapıttan tam on bir yıl sonra, Türk Romanına Eleştirel SAYFA