Katalog

yön veren birliği arayışındaki aynı güzergâhın etaplarından biridir ve diğer metinler gibi, o da bir yapboz parçası değildir: Pessoa eserlerinin belli başlı niteliklerini küçültülmüş olarak içeren bir bütündür. Bu bütünlük, hem içerik hem de biçem olarak söz konusudur. Pessoa'nın tüm eserlcri gibi, edebi türleri tartışma konusu yapan ve hiçbir dıırumda aynı cinsten olmayan tüm türlere öykülemeci tür, dramatik tiir, lirik tür benzeyen bu metin, aynızamanda, sırrın ve bilginin bu gezgini tarafından gerçekleştirilen erişilmez hakikati arama yolculuğu olması bakımından da tüm türlerle arasında yakınlık kurar. Pessoa'nın belli başlı tüm konu ve saplantılannın, ezoterizmin bütün türlerinin, "aldatmaca"nn şiirsel mantığına karışan çelişkinin şiirsel mantığının Şeytanın Saati'nde seçki biçiminde bulunduğu söylenebilir ve varlıkla varlıkolmayanın varlık bilimsel takınağına da metnin her yerinde rastlanır. Dinsel, felsefi ve edebi sayısız düşsellikle dolu olan Şeytanın Saati, kökteş şairlerin eserlerine benzer bir tür sonsuz çokkişili söyleşiyle bizi karşı karşıya bırakır. Bu kökteş şairler Ceiro, Reis, Caınpos, Soares... kendilerinden imaların yapıldığı nazireler içinde, incelikli biçemlerle, metnin orasına burasına hafifçe dokunurlar. Şeytanın Saati, esas olarak, kendini ortaya koymaya (ve tanıtmaya) çalışan Şeytan'ın Pessoanın; çüııkü "...miş gibi yapmak, kendini tanımaktır"uzun monoloğundan oluşıır (önenıli olan, kıssadan hisse ya da düğüm değil, "ruhların ifşası"dır). Metinde iki ayrı senaryonun varlığı sezinlenir. Birincisi, genellikle boş törenselliklerle pekiştirilen sıradan bir evlilikten oluşan bayağılığın senaryosudıır. Ama bu, artık yaşanan bir yer olmayan, ama buradan yola çıkarak uzamın ve zamanın dışında yolculuk yapılan sınırsız ve fantastik ikinci senaryoya açılacaktır. Hamileliğinin haşlangıcında bir maskeli baloya giden ve orada, Pessoa'nın bu hikâye için tasarladığı sonlardan birine göre Mefistofeles, diğerine göre Doktor Faııst olarak adlandırdığı ve balonun sonunda kendisini arabayla evine bırakacak olan kırmızılar giymiş tuhaf bir kişiye rastlayan Maria'nın, yani sıradan hir eşin, uzam ve zaman dışındaki yolculuğu. Maria'nın, sorularıyla monolog yap masına olanak tanıdığı Şeytan, kadına değil, (gelecekteki) çocuğa hitap etmektedir. Ve kadının rahmindeki meyveyi söz yolııyla dölleyen, onun herhangi biri olmasını engelleyip onu şair olarak ilan eden Şeytan'dır ve Maria, sadece onu dünyaya doğru taşıyacak bir bavul görevi görmektedir. Metin, çocukşaire yazgısını belirleC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 7 6 miş yolculuğu gösteren düşün kaydıdır: Aynı yerde başlayıp bittiği için başlangıç ve sonlar özdeştir değirmi olan bu "garip yolculuğun" nıonolıı ğun, ölümlü annesinin rahminde, "gezgin"i olduğunu öne sürdiiğü bu sırra ve bu bilgiye vakıt olan Şeytan'ın (adeta) oğlu bu şair taralından "neredeyse düşte yazılmış bir şiir"e dayanır. Bu metinmimari yapı Pessoa'nın felsefi evrenininözetidir. Başka bir eserinde, "Tanrı, daha büyükbirTann'nmkuludur," (Faııst) diyen Pessoa, Şeytan dolayımıyla, "insanların ulaşabileceği yerde olmayan, erişilmez ve mutlak hakikati" çocukşaire öğretirken bütün şairler Şeytan'ın çocuğudur kendisi de bir şair olarak konuştıığundan hiçbir yere cıkSENNURSEZER mayan değirmi bir merdivene tırmanmış olurıız: "Asla vanlamayacak yere her zaman dosdoğru gidildiği için mi, yoksa varışı olmayan yere doğru döniip durulduğu için mi hiçbir şeyin sonunun olmadığını kimse bilmez." (Tanrılar Konsülü adlı yapıttan). Görünüşte baştan çıkaran, ama bunu aydınlatmak için yapan "ruh kışkırtıcısı" ve "alaycı" ŞeytanPessoa, Alvaro de Campos'un ağzından ustası Caeiro'ya, "beni uyandırdın, ama insan olmanın anlamı uyumaktadır," diye umutsuzca seslenir. Pessoa'nın mutsuzluğu "şimdiki zaman nostaljisi"dir. Bir uyku olan uyanışta (yadatersi), şair, "yaşadığımla yaşam arasına / varoluşumla varhğım arasına" girdiğini hisseder. Bu uyumsuzluk bir iç mesafc, bir sis, bir bilinç donması, kendinin ve dünyanın tam gerçeksizliği duygusu yaratır. Ve aranan sır ne bizde, ne de Tanrf dadır. O, "Tann'nın ötesinde", "Tanrı ötesi"dir. Öliim, bir uyanışa götüren bir uyku da olan bir uyanışa uykudan geçiştir. Dolayısıyla, "bilgi, bilmemeninbilincidir." (Faust) ŞeytanŞair Pessoa, söz'ün Olmayan Ülkesi'nde yaşayan Pessoa, hem dölleyen hem de döllenen olarak hem kendisi hem de başkasıdır (başkalarıdır). Şeytan (Pessoa), boşluğun üzerinde dans eden boşluğun o başdöndürücü dipsiz çukurunda saatinin gelmesini sabırsızlıkla beklerken, Şeytan Saatj de, okuru, uçurumun kıyısındaki her zaman boşlukta kalınacak o yere götürecek bir metin dansıdır. • ir insanın kaç "kişiliği" vardır? Bilinçaltına sıkişmış, gelenek, görenek etkisiyle görünmezleştirilmiş, mantıkla bastırılan kaç değişik insan barınır bir kişide? Ya bir yazarda? Sanatın değerleri ya da yayıncıların, eleştirmenlerin, okurların istekleri doğrultusunda (ya da bu isterlere karşıt) boy atan anlatım biçem onun tek anlatımı ve biçemi midir? Sık sık kendini "yenileyen" yazarlar, içlerindeki "öteki" insanlarj özgür bırakmıyorlar mı? Bu sorulan, Fernando Pessoa'nın Şeytanın Saati adlı kitabını ve yazarla ügili "Çoğul Şair": Fernando Pessoa (yazanlar: Işık ErgüdenHür Yıımer) makaleyi okurken soracaksınız kendi kendinize. Pessoa, şair kişilikleri tasarlayıp, o kişiliklere uygun şiir kitapları yazmış. Kendisi bunu "dönüşmek", "o kişi olmak "," şairlerin şiirlerini, bir solukta, ayakta yazıvermek" gibi yarı mistik biçinıde de anlatsa, sizde hep bir sorıı işareti kalacak. Çünkü, özellikle söz sanatlarının doğal bir büyü ortamı var. Fernando Pessoa (18881935), sağlığında çok az tanınan Portekizli bir şair. Dört kitabından üçü eğitim gör1 düğii İngilizce dilivle yazılmış. Yaşamını Fransızca ve İngilizce iş mektupları yazarak kazanmış. Portekiz dilini de vatanı saymiş. Onu, birden iazla şair kişiliğiyle yazmaya yönelten belki de bu çok dilliliği, ya da çocukluğunun geçtiği Güney Afrika'nın "çok kültürlülüğü". Elyazısı olarak kalmış çalışmaları yirmi beşbinin üzerinde. Bu ça, lışmalardan düzenlenen kitapların cilt sayısı 26'ya ulaşmış. Şeytanın Saati, Pessoa'nın ölümünden sonra bulu' nan elyazmalarından Teresa Rita Lopez'in düzenlediği bir metin. Lopes, Pessoa'nın çeşitlemelerinden yaptığı | seçme ve sıralamayla oluşturmuş bu metni. Bir başka yazar, bir başka metin oluşturabilir bu sıralamayı değişt,ire , rek.Okurda. ' B Fernando Pessoa Kendini Arayan Şair: Şeytanın Saati, hamile bir kadının kendini "şeytan" olarak tanıtan biriyle karşılaşışını vebu karşılaşmadan sonra doğan olağanüstü çocuğu anlatıyor. Tüm alışılmış şeytan anlatımı kalıplarından uzak olan bu şeytan, bir anlamda kadınlann imgelem gücüdür. Masallardaki yakışıklı prenstir. I lem baba, hem koca, hem oğul olarak sevilebilecek biri, Şeytanın Saali, bir yazarın, daha doğrusu bir insanın yasakdüşlerineaçılanbirpencerecik. • Şeytanın Saati / Vcmando Pessoa I Portekızce'den karşılaştırarak Fransızca 'dan çeviren: Isık Ergüdcr I Metis Yayınları / 5 j sayfa. S AYF A