Katalog

Doğan Aksan "Şiir Dili ve Türk Şiir Dili"ne dilbilim açısından bakıyor Siirin dili, dilin müziği Dil adı verilen dizgeyi her yönüyle inceleyen şllK Oll.l \l. dilbilim II KK sltK 1>İI 1 açısından şiir, belirli bir bildiri'yi aktaran bir metin'dir. TiirkiyeMe dilbilimin kurucularından Prof. Dr. Doğan Aksan, yeni çalışmasını şiirin dilbilimsel açıdan incelenmesine özgülemiş SAYFA 16 YUSUFÇOTUKSÖKEN iir nedir?" sorusu yüzyıllardan beri şairlerin, duşünürlerin ve bilim adamlarının gündeminden düş^ memiştir. Yetkin bir şiir lanımı yapabilmek için, ozanından eleştirmenine, düşünüründen şiirseverine dcğin, pekçok insan kafa patlatmıştır. Orıaya konulan yıizlerce, binlerce şiir tanımında hep özncllik ağır basmıştır. Başka türlü de olamazdı zaten. Kiınileri de, bclki şiirin sürekli değişüğinden, belkı tanımın yetersiz ka İacağından, şürin tanımlanamayacağınıilerisürmüşlerdir. Şiir, her şeydcn ıincc bir dil iirünüdıır. Mallarme'nin rcssam Degas'ya ıfcıliği gibi "(Şiir) sö/cıiklcrlc ya/ılır " Şiir, ınsan diliyle, bu dilin giıcü, scs ve anlatım olanaklan, sınırları zorlanarak yaratılan bir sanattır. Diğer dtyişle ya "S ratıcılıközelliğinincngüzelgöstergelerinden biridir, belki de birincisidir. Sanat(,ı şiirini ulu^tururken doğal dilin hemen bütün öğelerini, olanaklarını kullanır; yarattığı yeni, özgiin imgeler, simgcler, anlamlar, bağdaştırmalar, sessel ve bic.ims,el değişiklikler... ile okuyucu/dinleyicide zengin tasarımlar, çağrışımlar olu^turur, değişik duygulanınılar uyandırır. Sanatçı, bunu "kendineozgübirdilkullanimı"ilebaŞiirın yaratım süreci, biçimi ve içeriği (düşünce ve dııyguları yansıtan imgcler, tasarımlar ), olu^ kaynakları... 51 1 incelenıelerinin başlıca konularını .1oluşturmu^iur. Şiirele^tirisitarihinde, !}iir bütününe deği^ik eleştiri akımları, vöniemleri açısından bakılıp bir değerk'ndirıne yapıldığı bilinmektedir. Kitaplıklarda bunun bolca örnekleriyle kai!jilaşıyoruz. Şiir aynı zamanda dilbilimin de konusudur. Dil adı veri len dizgeyi her yönüyle inceleyen dilbilim açısından şiir, belirli bir bildiri'yi aktaran bir metin'dir. Türkiyç de dil bilimin kurucularından Prof. Dr. Doğan Aksan, yeni çalışmasını şiirin dilbilimsel açıdan incelennıesine özgülemiş: Şiir Dili ve Türk Şiir Dili (Dilbilim Açısından Bakış), Ankara 1993, 29ü sayfa. Dilbilim şiırle niçin, şiirin < hangi yönleriyle ilgileniyor? "Şiir, dilbilimin birçok alanını yakından ilgılendiren ve konusunu ohışturan bir olgudur. Ses yönüyle sesbilim ve görevsel sesbilirnin inceleme alanına girer. Sözcuklerin seçimi, ses uygunluklarının oluşturulmasi, söz sanatları açısından anlambilimin ve ruhbilimin ana konulan içindedir. tleüşimin bir türu olarak iletişim ve göstergebilim alanlarıyla ilgili olaıak yıne dilbilimin kapsa nıına gırer. Dizelerle verilen bildirinin niteliği, doğurduğu etki açısından söz eylem ve pragmatik konusuvla sikı sıkıya bağlanulıdır. Kişisel bir dil kulln nımı, bir pcrformanee iiriıniı olarak stilistlik ve dnlayısıvla sö/.cükbılım alanının konularıyla iç içedir." (s. 1920) Ya/.ar avnca "Bugün birçok ıılkede şiir bilimi (Fr. poetique, İng poetics, Alm, Poetık) adında ayrı bir alanı'nın oluştuğunu söyliiyor. Dr. Aksan, bu yapıtında "şiir denen insan yaraıısinın çö/ülenıeyen, kestirilemeyen kimi yonlerinin dılhilimle aydınlaıılabıleceğini" ileri sürüp, bunu Türk şiirinin değişik dönemlerinden seçtigi örneklerle kanıtlamaya çalışıyor. Dr. Aksan, şiir dilini "iletişim ", "insan", "içerik", "sLinuluş" ve "kalıcılık" ayrı ayrı ele alıpinceliyorveörneklendiriyor. Şiir bir bildiri taşıyor, şair bunu şiiriyle okuyucu/dinleyiciye iletiyor. An cak okuyucu dinleyicinin bu bildiriyi çözebilmesi için şairle aralarında kültür birikimi, esteıik zevk vd. konularda kimi dengeleyici, diğer deyişle iletişimi kolaylaştıncı öğelerin bulunması gerekmektedir. Bu tür bir ortaklığın bulunmaması, şiirin alımlanmasını doğal olarak zorlaştırmakta, dahası olanaksızlaştırabilnıektedir. Bir de şu var. Şiirin ne/neyi söylediğinden çok, bildirisini nasıl ilettiği önemlidir. Bu iletim süresinde, şair imgelere ve sinv gelere başvurur, sözcüklere özel anlamlar yükler (ki bunları ölçünlü dilin sözlüğünde bulamazsınız)... "Sanatçının çeşitli duyularıyla algıladığı özel, özgiin bir görüntünün dile aktarılışı" (s. 32) demek olan imge değişik, etkileyici ve özgün oluşuyla şiirin içerisinde yer etmektedir. Türk şiiri özgiin im geler yaratma yönünden de oldukça zengindir. Şiirin özündeki duygu, düşünce, imge ve tasarımlar dille nasıl aktarılacaktır? îşte bu sorun (kitabın temelini oluşturmaktadır), "Sunuluş açısınC U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 176