Katalog

MUZAFFER UYGUNER BD'nin Ankara eski Büyükelçisi George McGhee'nin, uzun ydlar boyunca saptadığı hilgi ve göriişlerin ışığında Ortadoğu ülkelerinin Türkiye'ye bakışlarını, Türkiye'nin durumumı irdeleyen ABDTürkiyeNATOOrtadoğu adlı kitabuıı okurken birçok gerçekle karşılaşıyor insan. Gerçi, burada belirtilen bazı konular ga/.etelerimizde her gün sergilenmektedir. Bunları hcr zaman düşünüp anımsamanuz elbette söz kutıusu olamaz. ITcrkesin günlük yaşamda kendine özgü sorunlan vardır. Siyasetçilerin veözelliklebelirli bir yüksek yönetici kesiminin, Dışişleri Bakanlığı'nın üst aşamalarında görev yapanların bunları yakından bildiği, bilmesigerektiğidüşünülebilir. Ortadoğu, Osmanltdevleüninçöküşü öncesi ve sonrası her zaman güncel olmuştur. İngilizlerin buraları ele geçirmcsi, egemenliği altına alması çalışmalarını, Arapları kışkırttıklarını, ca A George McGhee, uzun yıllar Türkiye'de ABD Büyükelçiliği görevinde bulundu, ülkesinin politikasını uygulamakta öncmli bir işlevin sahibi oldu. "ABDTürkiye' NATO ve Ortadoğu" McGhee'nin Türkiye ile ilgüi anılarını içeriyor. Bu anılarda DP döneminin önde gelen kişilerinden yakıngeçmişckadar birçok ünlü politikacı ve yöneticilerimiz bir tür geçit resminde bulunuyorlar. Türkiye ve Ortadoğuya Amerikan bakışı ve... ABD Türkiye NATO Ortadoğu alınmıştır. Görülüyor ki, burada da Sovyetlerin davranı^ı söz konusudur. Ortadoğu'daki bu düşünce, yukarıda da belirttiğim gibi, hep gündemde olmuştur. Memduh Şevket Esendal'ın Tahran Büyükelçisi olarak görev yaptığı 1925 yılında tuttuğu Günlük'ünde dehep sözkonusu edilmiştir. McGhee, kitabının giriş bölümünün ba^ında, "Son yıllarda dünyanın ilgisi, Basra Körfezi'nde sekiz yıl süren İranIrak savaşının da katkısıyla, yine Ortadoğu'nun savunmasi üzerinde yoğunlasjiııayı sürdürmektedir. Bu savaşla ilgili olarak, ABD'nin ve bazı NATO müttefiklerinin deniz kuvvetlerini büyük çapta ilgilendiren kaygılar, yalnızca İran'ın zaferi kazanması halinde Körfez ülkelerinin karjı kar^ıya kalacağı sorunlardan değil, aynı zamanda SSCB'nin bu durumdan yararlanmaya kalkıp Ortadoğu'da ve Basra Körfezi yöresinde gücünü arttırması korkularından da kaynaklanıyordu. Bu kitap, böyle bir Sovyet tehdidinin neden gerçekleşmediğini de açıklamaktadır." (s.17). Çıkarcılığın ve sömürgeciliğin temelinde yatan görüşleri hep biliyoruz. McGhee, kendi zamanında gündemde olan sorunlan ele ahp gerçeklere uygun olarak belirtmiştir. Kitapta, Ortadoğu Savunma Örgütü diye bir örgüt kurulması yolundaki çalışmalar, bölge devletlerinin bu görüş ile ilgüi olarak ortaya attıkları görüsjer de irdelenmiştir. Çeşitli Arap devletlerinin ne kadar başka şeyler düşündüğü, zıt görüşler içinde bulundukları ortaya serilmiştir. Bu arada o devletlerin Türkiye ile ilgüi ters görüşleri ayrıntıları ve belgeleri üe yer almıştır bu kitapta. McGhee, Arap ülkelerinde görevyapan ABD Büyükelçüerine birer mektup yazarak, o ülkelerin Türkiye konusundaki görüşlerini sormuştur. Alınan ve kitaba eklenen yanıtlar, birçok gerçeği, ülkemiz konusundaki olumsuz görüşleri açıklamaktadır. TürkArap ilişküeri konusundaki 12 Kasun 1952 tarihli raporda özet olarak karşı tutum şöylece belirtilmişür: "Bütün cevaplar, Türkiye'ye dönük çağdaş Arap (ve îran) tutumunun dargınlık ve güvensizlik dolu olduğu konusunda görüş birliği içindedir, bunun nedeni de, a) Çoktan beri var olan tarihsel, ırksal ve dinsel etkenler; b) Türkiye'nin Araplara karşı Batılı güçleri desteklemesi özellikle Filistin sorununda ve c) Bazı ülkelerde (Irakİran) Türkiye'nin yeniden toprak taleplerine kal suslar gönderdiklerini biliyoruz. Nedense, bu gibi çalışmalarda buraların Rusların eline geçmemesi için girişimler yapüdığı söylenip durur. Kıbrıs Adası'nın bile İngüizlerin elinc geçici olarak verümesindeki neden de budur. Aına, İngilizlerin asıl amacı, bu bölgedeki egenıenlüderi yanında bazı doğal kaynakları da sömürüdür. Herhangi bir birlik kurulmaması için bu bölgede birçok devlct kurulmasının nedeni de gene çıkara dayanmaktadır. Araplar arasında Türk düşmanlığının yaratılnıasında da tenıelde bu görüş vardır. McGhee, kitabının önsözünde şunları yazmıştır: "îki ıılke arasında gelişmiş olan güçlü bağların ve işbirliğinin tek önemli day anağı, berhangi bir Sovyet saldırısı karşısında ortak güvenliğe katkı konusuydu. Bu tehdidin ortadan kalkmış olması, do^al olarak, ABDTürkiye üişküeri üzerinde birtakım etkileri gündenıe getirmekteydi. Pek çok gözlemci bu ilişkilerde bir bozulma olacağını öngörmüş, ABD'nin Türkiye'ye as>keri ve siyasal destek sunma konusuna ilginin söneceğini tahnıin etmişlerdir. Şaşırtıcı olan, henüz tam olarak anlaşılamayan birtakım nedenler sonucu, bunun gerçekJeşmemiş olmasıdır." McGhee'nin kitabı 1990 yılında basılmı^tır; bu satırlar ise Türkçe basımı için yazdığı önsözden C U M HU R IY E T K İ T A P S A Y I kışabüeceği kuşkusuduı." (s.315). Daha sonra ise gelen cevaplardan bazı parçalar alınmıştır bu rapora. McGhee'nin böylebir girişiııulı.' bulunması, bu görüşlerin ortaya çıknnlması Uginç bir çalışma olarak degerkndirüebüir. Arap olmayan Türkiye'n ı n bölge liderliğini yapamayacağı da bu yanıtlarda ycr almıştır. İşte, aynı dindc olduğumuz için Araplarla işbiıüjV yapılması istekJeri karşısında, onların bu görüşleri gözden ırak tutulmanuılıdır. Ama kendi çıkarları için dini kullananların vebazı Arap ülkelerinden yardım aldığı söylenen bazı kişi ve kurumların davranışlarını anlamak kolav değil. McCîhee, ülkemizde görev yaptığı ydlardaki durumu böylece, genişliğine ve derinliğine ortaya koyrmıştur. Arap ülkelerinin görüşlerini sorması ve yanıtlar alarak değerlendinncye yönelişi de konuya bakışı ve değerlendirmeM bakımından çok önemli lıiı davranıştır.McGhee'nin bu kitahı Türkiye, Ortadoğu konusunda ABD ve NATO'nıın görüşlerini bütün açıklığı üe ortaya koyan bir kitaptır Ortadoğu'da ülkemizin konunıunu ve durumunu büınek isteyenler için önemli bir kaynaktır. • George McGhee / (Çcv Mkis Çorakçı),ABDTürkıycNATOörtado$,u, BilgiYayınevi, Ankara 1993, Î59sayfa. SAYFA 1»