Katalog

Sam Shepard'ın benzersiz tiyatro evreni Aç Sınıfın Laneti / Sam Shepard/ Çeviren: Pınar Kür/Remzi Kitabevi, İst. 1990 /l 10 s. 7.500 TL./CKKKodNo: 097.576 SUAT KARANTAY Oyun, senaryo, kısa öykü yazan, («an, aktör Sam Shepard (d. 1943) günümüz Amerikan tiyatrosunun en özgün, en üretken adlarından biridir. Bir bölümü tek perdelik 40tan fazla oyunu Shepard'a on bir Obie, bir Pulitzer, bir New York F.leştirmenler Ödülü kazandırmıştır. Jack Gelber ile Sam Shepard, Fransa ve İngiltere'de filizlenen yenilikçı tiyatro hareketınin Birleşik Devletler'deki en önemli oyun yazarlarıdır. Nietzsche, Strindberg, O'Neill ve Pinter'dan esintiler taşıyan Sam Shepard, oyunlarında kovboy filmlerinın, rock liriklerinin, bilimkurgunun, 1950'lerde başlayan karşı akımlann izleri açıkça görülür. Ne var ki Shepard tıyatrosunu bclli birgeleneğeoturt• mak bir yana, kendi içinde dönemlere bölmek, belirgın gelişme çizgileri aramak dahi giiçtür. Gerçeküstüciı, bü yülü gerçekçi (gerçekçi kişi ve durumlarla başlayıp duş vc tantezi dünyasına kayan), gotik gibi sıtatlar Shepard tiyat rosunu tanımlamakta yetersiz kalır. Başı sonu belli olmayan, klasik dramatik yapıya yer vermeyen, olay örgüsünün önem taşımadığı, davranışları manttksal nedenlere dayanmayan oyun kişilerinin bulunduğu, kaosa varan bir disiplinsizlik, dengesizlik, rasgeleliğin egemeri olduğu çoğu Shepard oyunu "kolaj'a, caz doğaçlamasına yaklaşır. Gene de Shepard tivatrosunu kabaca üç doneme ayırahiliriz 6ü'lı vılların ortalarından 70li yılların ortalarına kadar Shepard, Amerıka'nın "off ofîBroadway" diye nitelendirilen "en venilikçi' tiyatro hareketinin içinde yer alır ve genelde tek perdelik, gerçeküstücü ' tantastik, şıddet ögelerine genişçe yer veren, bir kızgınlığın dışavurumı ı sayılabilecek oyunlar vazar Gerçekçılığe bır olçude yakJaşan "ikinci dönem" ovunlarında. kımlik arayışı ıçındeki sanatçının yozlaşmasın. konu alıı Aç Sınıfın Laneti (Curse ot the Starving Oass, !976>, Gömiilü Çocuk 'Buried Child, 1978) ve Vahşi Batı'dan 'True West, 1980) oluşan "aile üçlemesı gerçekçdığe bıraz daha vaklaşan "üçüncii dönem urunlerıdıt 1989'da Utanhuı Şehır Tiyatmları nda da sahnele nen AçSınıhn Laneti, Shepard oyunlarmın ııpık mekânlarından Guney Kalitomıva da küçük ıssıx bır çıttlıkte geçer (süreklı kırsal kesımı anlatır Sheparti kent va/arı de ğildir) Hayvanların lıastalıktar. telet nldugu, toprağı verims.i/ bıı yoksuı çıftlikt' va^avan dört kı^ılik bıı ailenirı trajikomik uykusunıı ızlerı/ ovunda Yabanıl aldırışsız, hiçbir jevı cıddive almavan, varoluşçııluğun kuvtularında ge/ınen bu dört insandan en <.ok baba Weston varalar aıle\ı oyunun sonlarında olumlu bır değışıme uğrar gibidır, ,ım,i uzun sürmez bu Çıitligi gızliıe salmava çalışan F.lla cia kocasıgıbi yıkıtı bıridit Kendine tantastık roller yakı^tıran kızları Emma, sessiz sakın gorunen ama ne zaman patlayatagı belli olmavan cığuları Weslev de uçuk tıplerdir. Herhangı bır' konuda uzıın bovlu duşunme/ler, bir ara Wesley,şoylegerekçelendiııı hıınıı "Herdakkadıdindiklerı halde hiçbir yere varamayan ınsanlar düşunmezler ki. Vakitleri olmaz bı kere. Aırıa yaptıkları ı^lerın de pek va•arh oldugu sovlenemez; orneğın Emına, panavırda vereı i'ğı uvgulanıalı konteransta kı/.armış tavuğıın nasıl parçalanacağım anlatacaktır. VCeslev de kızıp onuu hazırladığı (,'izımlerın iistünc ışer. "Böyle apıalca şeylere vakit harcanmaz '.diyerek Çağda^ Amerikan toplumundan gerçeküstücü görünümler sıınan bu oyununda Shepard, birçok şeyi sorgular Oyunun başlığındaki "açlık', oyun kişilerinin sik sık açıp baktıkları boş buzdolabıyla sımgelenır • oyun çıttliğin ınuttağında geçer). Emma,' Açlarsınıh diye bir sınıt yok!" savını ortaya attığında, annesi "Tabii var! Açlıktan kıvranan Kendine ÖZMU bır r)yun yazart insanların oluşturduğu bir sınıt var, ama biz onlardan değiliz!" yanıtını venr Oğlıı Wesley y«* de "Senin karnın hepaç. Nasıl oıııyor anlamıyorum. Yoksuldeğiliz. Zengin değiliz, ama yoksul da dcğiliz", diye çıkışır Oyunda gerçekte anlatılan fiziki degil, duygusal açlıktır, aile bıreyleri •ırasında sevgı, sıcak insan ilişkilerı yoktur Weston'ın bir gım boij buzdolabını enginarla tıkabasa doldurması ve "Mecbıır de^ildim ki. Yolumu uzattım. Otoyolda gidcrken tabclayı gördüm, sırl sizlere enginar almak için saptıın, volumu iki mil uzattım", dıyevaptığıylaövunmeM.bu açlığı gıderme konusunda gıri^ıleıı çabaların ne denlı gülunç kaldığına işaret eder Uçüncü perdede Weston ülkeyı terk etmek üzere çiftlikten ayrılınca, Wesley, yere saçılan yemekleri vemeye kovulur; aç değildir ovsa; parlak bır baba olmasa da Weston artlk oj^lunun havatından bütuniıyle çıkmı^tır. Başlıktaki "lanet" Ella'nın sözlerıvle "Gözle görülmiivor, ama var var. Hep var.... engcllemek için elinden geicnı yapsan da geliyor... Soluduğumuz havada var... Kalıtım yoluyla bize geçiyor, biz de btzdcn sonrakilere geçiriyoruz. Böylece, irademiz dışında, sanki biz yokmu$uz gibi ürüyor, sürüp gidiyor." Başka devışle, açlık bır "lanet gibi kuşaktan ku^ağa geçecek, onu gidermek içınverüençabalarboşaçıkacaktır. Aç Sınıfın Laneti'nde birçok ızlek içıçedir. Kımlik aravışı ızleğı, yeni Batı'nın eski Batı'vıı (Vahşi Batı) onıın başı dik yürüyen kahramanlarına, vok olup gıden bır söylence/mıt dünvasına duyulan ozlem biçiminde sergilenir Olay orgüsünü l)ölen uzun monologlardan ilkınde Wesley, ınsanlara "aıt olduklarını" duvumsatan boyle bir dünyayı duvurur bize: "Sırtüstü uz.ınmış yatıyordum. Avokado çiçeklerinin kokusu odaya dolmuştu ÇakaUann sesini duyuyordum... Yatağınıda, odamda, bu evde, bıı kasabada, bıı eyalette, bu ülkede var olduğumu hisediyordum." Amerikan Du^u'nuıı tükenmesi izieği, tıpkı Arthur Mıller ın Satıcının Ölümü'ndekı kahramanı gıbı çalışıp da bır verlere varamavan, umutlan vok olan Weston'ın şu sozkrinde somutlaşır. "Gelecekten iimidim vardı, annadın mı? Gelecege güvendim. Her şeyin düzcleceğine inanıyordum... Hiçbir şeyin değişnıediğini, değişmeyeceğini gürdükçe bunalıyordum. Her sabah, her şey, hep aynı." Amerikan Düşu'nün ekonomik imlerıne, uiketim toplumunun açmazlarına da değinır Shepard aynı replikte: "Durmadan bir şeylcr satıyorlar, demek ki işler diizelecek Buzdolabı alın. Araba alın. Ev alın. Arsa alın, yatırım vapın. Ergeç ödeneceğini hesaba katmasalar, bu kadar cömert ulurlar mı? Bir gün mutlaka ödenecek. Ben de katıldım kervana. Madem işler böyle yürüyor, neden borçlanmayayım'" İnsan yaşamındaki çoraklık, makineleşen yajamla, "zombi"lerin ı arsa spekülatörlerı, emlakçdar) istilasıyla pekişir. Konut ihtiyacınm karşılannıası için tarlalar parsellenır; avukat Taylor'a göre zombiler ülkeyi yıkmayı değil, ımar etmeyi amaçlayan, vatanlarını çok seven insanlardır Wesley geleceği görür gibıdir "Bııldozerler gelip avokadoağaçiarını yerle bir edecek... Dönümlerce araziyi çelikten çatı tabanları kaplayacak. Çiınento yığınları. Prefabrike duvarlar. Zombi mimarisi... Bir zombi kenti kurulacak. Burada hem de." Aile kurumunun kutsallığı, aile bağlarının gücü oyunun bir başka izlegını oluşturur. Üçüncu perdede Weston'un kısa süren degişiminde bu değerler vurgulanır. Ancak oyunun bütiinii bambaşka bir ileti sunarokura: Aile kutsal bır kavram falan değildir; temelinde yalnızlık, iletışimsızlik, acımasızlık yatar Aile bireyleri avavcı, kurbancellat ilişkilerı içındedir ve tüm umııt kapıları kapanmıştır. Weston'ın anlatıp durduğu, kediyle kartal öykiisu Aç Sınıfın Laneti'nin çarpıcı bir eğretilemesi olup çıkaı. D Ac Sınıfın Laneti ıstdnbul Sehıı Tıyatroları'ınca sahnelpndı Ustre Cunevt Turel ve Arıf Akkava ovunun bır sahnesındp IITtfJ C U M H U R İ Y E T K I T A P S A Y I 5 8 S A Y F A 5