Katalog

Bileycisinden terzisine, lokantasından avukatına htanbul Çarşı pazar tarihinden bir yaprak ıı\sr*\Ti\»nııını\ GUI0C CDIKRCIIL L'indiçateur Constantinopolitain İstanbul Kılavuzu, Ticari Rehber R. Ce'rvatiN.C. Sargologo / 18681869 Lnııcmıi~| AHMET EKEN Zamanla sınırlı kıtaplardır rehberlcr Somut bir amaca yönelik olarak hazrrlanırlar, ayrıntılı bdgiler içerirler, yaşamı kolaylaştırmak için hazırlanırlar. Bundan dolayı, çoğunun üsIııbu lıuyli basittir, başka rnetınlerde rahatsıtzlık varatan rakam bolluğu, tamtcrbincuıılardaverdiklerigüveni pekıştırır.yazınınyetersizkaldığıyerde bdgiler, desenle, planla haritayla, fotoğrafla "lakviye" edilir I Iatta hıı kitaha .ıyrı bir "güzellik' verir. Ancak yukarıda da dediğımu gibı yaşamı kolaylaştırmak için hazırlanan bu kitaplar, ya^am değiştikçe ylpranır, verdikleri bilgıler yetersiz kalmaya başlar ve sonuçta iyice geçersız hale gelirler. Rehber gürevini tamamlamıştır Zamanla, belki rehber, görevini tamamlamış ve artık okunmayan kitaplar arasında yerini almıştır, aına bu onun "belgesel" değerıni azaltmaz, belki biraz çelişkdi, ama "bugün" için yazılmış iken, zamanla "dün"e ait bir belge haline gelir, yolcu çantasından, tarihçinin kitaplığına doğru bir yolculuktur bu. Bir zamanlar havaalanlarında satdırken, şimdi artık sadece sahaf dükkânlarında bulunabilir. Aşağıda tanıtnıaya çalışacağım "tstanbul Kılavuzu "nu ilk gördüğüm zaman biraz bunları düşünmedim değil. Acaba kımler bu kitabı aldı? Ne kadar işlerine yaradı? Kimlerin kimlerle tanışmasına vesile oldu vs . Günümüzde tabii bu işlevlerdenhiçbirini görmesi muınkun değil. Sözünü ettiği kişilerin, mağazaların hiçbıri yok, adlannı verdiği cadde ve sokakların büyük bir bölümu, isimleri dahil hayli değişti, bizzat erbabının ismıni verdiği mesleklerin bazıları artık tarihte kaldı. Ancak yukarıda da rehberlerleilgili olarak belirttiğim gibi, bir dönemin (19. yüzydın ikinci yarısı) yaşımanı tanımaya yardımcı olması açısından hayli ilginç bir kitap. R. Cervati ve N.C. Sargologo 1868yılı içinhazırladıklan "tstanbul Kılavuzu"nun önsö/.ünde böylesi zengin bir şehir için ticari bir rehberin önemlı ve gereklı olduğunu belirttikten sonra, ancak gerekenzamanıbulamadıklarından dolayı rehberde bazı eksiklıklerin olduğunu, bunu zaman içerisinde telafi edeceklerini soylüyorlar. Bu yüzden ya/arlara göre rehberi sadece bir "başlangıç' olarak görmek gerekiyor. Rehberin önsözü dört dilde /(Fransızca, Türkçe, Rumca ve Ermenice) kaleme alınmış. Daha sonraki bölümler ise Türkçe ve Fransızca. "tstanbul Kılavuzu" önce ülkeyi yönetenleri tanıtıyor. üönemin padişahı Abdülaziz, oğulları, kızları, diğer yakınları haremağasından başlayarak sarayın ileri gelenleri, isim ve rütbeleriyle tek tek tanıtılmış. Bu bölümden sonra hükümet üyeleri ve diğer ileri gelen yöneticilerden söz ediliyor. Sadrazam AJi Paşa, kabinesinde görev yapan bazı üyeler: Midhat Paşa, Cevdet Paşa, Mahmut Nedim Pa Cervati ve Sargologo'nun yazdıkları "İstanbul Kılavuzu", 19. yüzyılın ikıncı yarısındaki İstanbul yaşammı tanımaya yardımcı olması bakımından hayli İlginç bir kitap. Bir rehber kitap olarak hazırlanan "İstanbul Kılavuzu" şimdi bize şetırin esnaf ve zanaatkar tarihinden bir yaprak olarak ulasıyor. C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 54 5a. Kısaca "Kdavuz"un ilk sayfaları dönemin üst düzey bürokratlarma ayrılmış. Bunu tstanbul'daki kilise vc sinagoglann isim ve adresleri izliyor. Daha çok yabancılara yönelik bir rehber olduğundan lstanbul camıleri hakkında herhangi bir bilgi yok Sonraki bölümde şehirde bıılunan elçiliklerin adı, adresleri ve görevlilerınin isimlerınin listebi verilmiş. Bebek'teki lran elçiliği hariç, elçiliklerin tümii Pera'da bulunuyor. Rehberde genı$ bir bölüm posta hizmetlerine ayrılmış. Dönemin en modern haberleşme aracı telgraf için, îstanbul'da dört tane büro var. 90 Piastr ödedikten sonra Bağdat'a, 290 Frank ödedikten sonrada Havana'ya telgraf çekmek nıümkün. Ancak atlı posta ile mektubun Bağdat'a kadar 9 Piastra gıttıği gözönüne alınırsa, anlaşılan o zamanlarda telgraf pek ucuz değilmiş. Ayrıca at sırtında mektup Ankara'ya 87 saatte, Diyarbakır'a 280 saatte, Bağdat'a ise 464 saatte gidiyormuş,. Haberle^me alanında (aaliyet gösteren tek kunıluş, Osmanlı postası değil. îngiliz, Fransız, Mısır, Yunan ve Avusturya posta kuruluşları da dünyanın dört bir yanıyla haberleşmeyi sağlıyorlar. Kitapta daha sonra, faaliyet gösteren denizcilik ve sigorta şirketlerinin, okulların, hastanelerin, sosyal dayanışma derneklerinin adları ve adresleri verilmiş. Gayrimüslim mezarlık adreslerinin altında ilginç bir not var: Cenaze arabası fiyatları; buna göre, birinci sınıf 120, ikinci sınıi 60, üçüncü sınıf ise 30 Piastr. "tstanbul Kdavuzu"ndan öğrendiğimi/e göre, dönemin lstanbulu'nda 20den çok gazete yayımlanıyor. Gazetelerin isimleri ve yayımlandıkları diller şöyle. Anatolie Karamanlıca, Anatolicos Astır (Doğu Yddızı) Rumca, Byzantis Rumca, Commercio Orientale (Doğu Ticareti) İtalyanca, Fransızca Le Courrier d'Orient (Doğu Mektubu) Fransızca, Ceridei Askeriye, El Cevaib Arapça, EftalofosRumca, Israelite Ladino (?) Levant Herald İngilizce, Mckadonia Bulgarca, Manzumei Efkâr Ermeni harfleriyle Türkçe, Mecmuai Havadis, Ermeni harfleriyle Türkçe, Mecmuai Maarif Muhib, Ruznamei Ceridei Havadis, Neologos, Rumca, İstanbul Takvimi Vekayi, Terakki, La Turquie Fransızca, Tourtzia (Türkiye) Bulgarca, Zornitza (Doğu Yıltiızı) Bulgarca. Kitabın son bölümünde belli başlı serbest meslek sahipIerinin, bankerlerin, tüccarların ve zanaatkârların, isim ve adresleri belirtilmiş. Alfabetik olarak yapılmış sıralamada kaydedilen meslekler şöyle: Demirci, bakırcı, sdahçı, bileyici, bakkal, ekmekçi, lokantacı, otelci, komisyoncu, doktor, dişçi, fotoğrafçı, müzik hocası, piyano tamircisi, müzık aleti satanlar, antikacı, terzı, manifaturacı, çizmecı, ayakkabıcı.'ayakkabı tamircisi, ebe, cütçi, kitapçı, kırtasiyecı, tütüncü, şarapçı, saatçi, kahveci, reçelci, pastacı, mermerci, cerrah, berber, arabacı. bankacı, döviz alımsatımı yapanlar, takkeci, mücevhercı, kaşıkçı, matbaacı, avukat, kasap, marango, lambacı... Listeye göre îstanbul'da yok yok. O dönemin Batı dünyasında ortaya çıkan birçok mesleğın uzantdarını Istanbul'da da görmek mümkün. Kitapta ver alan adreslere baktığımız zaman, ışyerlerinin önemli bir bölümünün Pera ve Galata de Eminönü. Sirkeci tarafındaki hanlarda yer aldığını görüyoruz. Yakın sayılabilecek bir döneme kadar devam eden bu yapı, o ydlarda belirmış durumda. özetlersek, R. Cervati ve N.C. Sargologo'nun "tstanbul Kılavuzu", eski tstanbulluların bir bölümünün nerede, ne işler yaptıklarını merak edenler için, dginç bir kitap. Nasd bulunacağına gelince, kitabın en son sayfasında yazdığına göre tstanbul' un bütün kitapçılarında satılıyor.fiyatı ise sadece bir mecidiye. D S A Y F A 5