Katalog

Orhan Asena, Güngör Dümen'le hazırladığı ortak kitabını anlattı Adalet nasıl cinayet işler? İBRAHİM KAMOAUI ME Ç E V İ R İ Y O R L A R ? Yıldız Yargılaması / Orhan AsenaDevlet ve tnsan / Güngör Dilmen / Cem Yayınevi, Ist. 1991 / 214 s. 12.000 TL. Bııgünü anlamak vc geleceği değiştirmek kaygısından uzak, geleneksel tarihçiliğin geçerli olduğu ülkemizde geçmişe, yaşadığımız değişimlere, dönüşümlere toplumsal tarihçilerin diyalektikyöntemiylebakan.duyarlılıklıırını güncel ve tarihsel olaylarayöncltırken geçmişle bugün arasındaki süreçte insanı arayan, iki tiyatro yazaıımızdır Orhan Asena ve (Jiingör Dilmen. Ele aldıkları konuları işleyiş tavırları ve yönelimleri açısından aynı paydada buluşan bu iki yetkin tiyatro yazarımız ortak bir kitap yayınladılar: "Yıldız Yargılanıası" ve "Devlet ve İnsan." Projektörlerini yakın tarihimizin karanlık bir donemine çeviren yazarlarımız, bu karanlığın içindeki aydınlık bir lekeyi, Mithat Paşa'yı anlatıyorlar ortak yapıtlarında. Ortak kitabın önsözünü yazan Orhan Asena'yla bir konuşmayaptık. Sunuyoruz. Birçok güncel konulu oyununuz olduğu halde, daha çok tarihscl konulu oyunlarınızla tanınıyorsunuz. Sizi tarihsel konulara çeken ne ve nasıl bir yöntemle yazıyorsunuz? Tiyatro bence tarihin sustuğu yerdebaşlar. Tarih peteğini balla doldurur. Bala petek ne kadar az karışmışsa o kadar makbuldür. Tarihsel konulu oyunlarda da büyledir bu. Seyirci tarıhi değil, insanı gömıelidir karşısında. Tarih, olayların çerçevesini çizsin, günümüzle bir çağrışım uyandırsın, biraz da diişlem katsın oyuna, yeter. Bizim işimiz insanlarla. Ogünün insanıyla, bugünün insanının birbiriyle kesişen ortak yazgısında. Tarihsel perspektifi böyle belirley ince sorunuzun yanıtı da çıkıyor ortay a. Ben tarihi olaydan değil insandan çıkarım yola. Günüınüz insanının geçmişteki izdüşümünü ararım. Yani geçmişte bir olayın, bir kişinin, bir sorunun günümüzde de bir benzeri söz konusu ise, o olay o kişi, o sorun ilgimi çeker. Örneğin bir Kanuni Sultan Süleyman'ı ben 46 yıl saltanat sürmüş, Osmanlının sınırlarını alabildiğine genişletmiş, zaferden zafere koşmuş, Avrupa'yı titretmiş, çağına damgasını vurmuş bir büyük cihangir olduğu için değil, yaşamındaki üç büyük trajiği sezdiğim için ilginç bulıırum. Kanuni'nin büyük kişiliği tarihte yerini bulmuştur, ama devlet ve evlat, devlet ve dost arasında kalmış, evlat ve dost değeri bilen, üstelik duygulu bir ozan olan Süleyman'ın bu dramı ne kadar korkunç yaşadığını duyumsadığım için ilginçtir. tşte bu dramın korkunçluğunu tarih bize veremez. Beni Kanuni'nin yaşamıyla ilgili bir dürt leme (Tatraliji) yazmaya iteıı işte bu sezgidir. Yeni kitabınız Yıldız Yargılaması'nda daha yakın tarihimizi, Abdülaziz'in ölümü ve Mithat Paşa'nın yargılanmasını ele alıyorsunuz. Bu olayda sizi çekcn neydi? Yalnız güncel de değil, giderek evrensel diyeceğim bir etken buldum bu konuda. Oyunu 1983'lerde yaz dım. O yıl Mithat Paşa'nın ölümünün yüzüncü yıldönümüydü. Neyazık ki, tiyatrolarunız bu koşutluğa dikkat et mediler. Kimbilir belki de dikkat ettiler de oyunu oynamaya cesaret edemediler. Çünkü oyun, 12 Eylul yönetiminin henüz etkinliğini sürdürdüğü bir dönemde devlet ve şehir tiyatrolarına verilmişti. Tarihsel fonda dediğiniz gibi, Abdülaziz'in intiharı vc bu intihardan beş yıl sonra Abdülhamit'in Mithat Paşa'dan kurtulmak için başlattığı ve Yıldız Mahkemesi'nde sona bağladığı Abdülaziz'in katli davasını ele alıyor, ama bu görüntüyü aşıyor. Zorba bir yönetimde işlenmemiş bir cinayet bahane edilerek, adalet mekanizmasına nasıl cinayet işletilir gibi, hem güncel, hem evrensel bir görüntüyü getiriyor. Bugün bu oyun kabul edildiği halde oynamıyorsa, bunun bir anlamı vardır. (31ay, yakın da olsa, artık tarihc karışmıştır. Ama günümüzde bu olaydan gocunabilecek olanlar vardır demek. Bu da benim, tarihsel konulu oyunlarıma günceli nasıl yedirdiğimigösterir. Acaba bu çekingenlik, Abdülaziz öldürüldü mü? İntihar mı etti? sorusunun henüz kcsinlik kazanmamış olınasından da ilcri gelemez mi? Ben bu sorunuza konuyu büyük bir dikkatle ve yetkinlikJe inceleyip, birçok makalenin yanı sıra, Yıldız Mahkemesi ve Taif Mahkumları adlı iki değerli kitap yazmış olan Ord. Prof. tsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın Yıldız Mahkemesi adlı kitabına yazdığı önsözle yanıt vermek ist i • yorum. Diyor ki: "Ben bu eseri hazırlamadan beş altı sene evvel Abdülazizin vefatına dair istintak fezlekesiyle iddianame ve itham mazbataları ve nihayet bütün mahkeme ilamlaruıı okumuş ve bunun neticesine bakarak Abdülazizin öldürülmüş olduğuna ihtimal vermiştim. Bundan dolayı bazı yazılarımda bilmünasebe bu şüphemi ima etmiştim. Filhakika bunları okuyaııların Abdülaziz'in katledümesineinanması icapediyordu. Sofı Dolanoğlu, Cezayirli yazar Kateb Yacine'in " Necba" adlı yapıtınıFransızcaaslındandilimizeçeviriyor.Asumanİlkiz, Alexis Parnis'in yapıtını " Düzeltmen" adıyla tngilizceden çeviriyor.Herikikitupda Mitos Yayınları arasındaönümüzdeki ay piyasaya çıkacak. Tayfun Alacakaptan.Vladimir Voyloviç'in yapıtını " Er Ivan Çon Kin'in Yaşamı ve OlağanüstU Serüvenleri" adıyla çeviriyor.Nihal Cieylan Koldaş, Alman yazar Walter Abish'in bir yapıtını" Nc Kadar Alman?" adıyla çeviriyor.Her iki kitap da Adam Yayınları arasında piyasaya çıkacak. Scniha Akar, "Kapanda Üç Kaplan"ı çeviı iyor. Yazan Cabrera Infante. Levent Kökcr ise John Keane'in " Avrupa'da Yeni Perspektifler" adlı kitabını yayıiüi hazırlıyoı. Bu kitaplar da Ayrıntı Yayınları arasında çıkacak. Canan Baysan, seks ve evlilik konusunda klinik araştırmalar yapan Elena J. Kahn ve David Rudnistky'nin ortaklaşa hazırladıkları yapıtı" Aşk Şifrelcri" adıyla çeviriyor.Ncşet Kocabıyıkoğlu, Stephen F, Cohen'in " Buharin ve Bolşevik Devrim" adhyapıtını,Celal A, Kanat daTom Bottomore ve Patrick Goode'nin " Avusturya Marksizmi" adlı yapıtını Türkçeyeçeviriyor. Bu kitaplar önümüzdeki ay içinde Kavram Yayınları arasında çıkacJc, dükleri idi. Padişahın kapısı önündc bekJeyen hazinedar kalfalarla cariyeler ve hatta validesi hu faciayı nasıl görmemişjer ve yapılan ameliyatı nasü işitmeınişlerdi? Bu tereddüdümden dolayı Mithat ve Rüştü paşaların tevkiflerine dair vesikaları havi escrimi neşrettikten sonra, ikinci cilt olarak şimdi neşrettiğim bu cildi bastırmak icap ederken, bunu yapamayıp Mithat Paşa vc Taif Mahkumları ismi altındaki bu üçüncü cildini neşrederek bu ikinci cildin neşrini geri bırakmıştım. Eserimi tamamlamak için Abdülaziz'in intiharı ve Yıldız'daki mahkeme dolayısıyla elde bulunan Yıldız evrakını okumak Zarureti hasd oldu. Evvela fezleke ve itham mazbatalarına inanarak iyice tetkik etmediğim maznunların istintak kâğıtlarını tetkik ettim. Sonra bunlarla ilgili olarak Abdülhamit'e verüen jumalleri ve diğer bazı vesikaları okuyıınca gözüm faltaşı gibi açıldı. Bazı maznunların istintaklarının biri gayriresmi, diğeri resmi iki şekilde yapıldığını anladım. Fakat bu gayrıresmi istintakların asıl katil ile maznun olan Pthlivan Mustafa Çavuş'la Boyabatlı Mehmet, Cezayirli Mustahı ile Fahri Bey'e tatbik edildiğini görtlüm. Ciayriresmi istintaklardan arzu edilen şekilde maluınat elde edilir edilmez ya maznunun verdiği cevabın altı, parmak yahut mühür veyahut imza ile tasdik ettirilıııiş, yahut da ifade ehemmiyetine göre resmi olarak yazılıp her sahifenin sonuna sualcevap kısımları istintak heyeıi ve maznun tarafından imzalanmak veya parmak basmak suretiyletastikolunmuştur. Yapılan tahkikatın mutlak suıette katil işi arandığı için buna aykırı sözler, inkârlar ne kadar makul olurlarsa olsunlar nazari dikkate alınmayarak ta/yik ve işkence ile istenilen noktalara getirtilmeye çalışıldığına dikkat ettim." Ord. Prof. tsmail Hakkı Uzunçarşılı gibi bir büyük tarihçinin, bir gerçek yetkilinin bu sözleri dc inandırıcı olmazsa aksini ileri sürenleri artık önyargılı saymak gerek. D CUMHURİYET K İ T A P SAYI 54 Bir arada yayımlanan, Asena 'nın (üstte) "Yıldız Yargılaması" ve Dılmen'in Devlet ve Insan'ı, yakın tarihimizden unemlı bir kişiliğin yaşamına ışık tutuyor: Mithat Paşa'nın. (Fotoğraf: Çerkes Karadağ) Tereddüdümü mucipolan noktaşu idi: Birpazargünü, kuşlıık vakti, herkesin ayakta bulunduğu bir zamanda Fer'iye Sarayı'ında, Mabeynci I'ahri Bey'den başka erkek olmadığı ve saray kadınlarla dolu olduğu halde bu üç şahsın, yani Pehlivan Mustafa ile Boyabatlı Mehmet veCczayirli Mustafa'nın içeriye girip güçlü kuvvetli Abdülaziz'i hiç sesi çıkmadan mücadele etmeden nasıl öldür S A Y F A 4