Katalog

'Değerli yaşanf uğruna... ve Ceza'nın kahramanı Raskolnikov'a göre 'büyük insan', insanlığın ilerlemesi uğruna ve 'değerli yaşam'ı ayakta tutmak amacıyla, 'deeersiz yaşam'ı ortadan kaldırmak hakkına sahiptir. AHMET CEMAL ostoyevskı'nın 1866 yılında yayımlanan romanı Suç ve C e z a , olay örgusu bakımından bır cı nayetın romanıdır Yoksul duşmuş bır bur)uva aılcsınden gelen, yırmı uç yaşındakı unıversıte oğreriLisı Raskolnıkov, oturdugu daracık, neredeysc tabut bı çmunde tavanarası nedenıyle Dostoyevskı'nın her zaman ınsanoglu icın sağlıklı bır gu<, kaynagı saydıgı topraktan kopuktur, Rus aydın kesımının bır uyesı olarak da bıı başka sağlıklı gu<, kaynagından, Rus halkından uzaklaşnuştır Zaten adı da b u t u n bunların gosıergesı sayılabılır, Rusça'da raskol, k o p m u ş , bolunmuş anlamını taşımaktadır Son olarak Raskolnıkov, b a ğ n a z bır akılcılık dogrul tusunda, ınsan r u h u n u n , ınsanoglunun kışılığının daha derınde yatan butun kesıtlerıyle dc baglarım koparmıştır Bır yararlılık duşunccMne saplantı derccesınde tuıulan Raskolnikov'a g o u " b u y u k ınsan", insanlığın ılerlemeM uğıun.1 ve "degerlı yışanı"ı ayakla ıutmak amacıyla, "degetsı/ vaştm "ı ortadan kaldırmak hakkına sahiptir Raskolnıkov'un d u r u m u n d a ıse bıı, " b ı r bıtten daha de ğeılı o l m a y a n " yaşlı tetecı kadını o l d u ı u p , ondan çalaca gı parayla umversıte oğrenımını tamamlamakta haklı olnıak dcıııektıı Berdaev, Dosluyevskı uzcrıne kaleme aldıgı ıncelemt de, Dostoyevskı'nın y o r u m u n u soyle yansıtır "Suç ışle m e k sorunu, neyın n ı u b ı h oldugu sorusuna yol açmaktadır H e r şey mubah m ı d ı r ' Bu, Dostoyevskı'yı kaygılandıran bıı konu olmuştur Suç ve Ceza'nın ar Dostoyevski'nin "Suç ve Ceza"sımn sonrasızgüncclliği D dında bu yatar Raskolnıkov'un saplantısı, kendı yarad/lı şıni, gencl olarak da insanlığın yaradılışını bır tur tecrube tahtası gıbı kullannıaktır Kcndısını bır seçkın, ınsanlıga yarar sağlamak uzere gelmış ustun bır kısı gıbı goruyor Bunca seçkın ve ustun bır kışının, hemeınslerıne yardım amacıyla, başkalanna kotuluk etmekten başka bır şey yapmayan, ığrenç bır tefecı kadını, sırf insanlığın gelecektekı 5 ıvılıgı uğruna oldurmeye hakkı var mıydı Suç ve Ceza'da boyle bır şeyın bi7e yasak olduğunu, bunu yapacak ınsanın r u h u n u n yıkıma uğrarruş olacağını buyuk bır guçle ortaya koymuştur Dostoyevskı " Anna Seghers, P r e n s A n d r e y ve R a s k o l n ı k o v başlıklı 2 unlu dcnemesınde, Raskolnıkov'un kışılığınde sımgeleşen " u s t u n ınsan" tasarımının tarıhsel kokenlcrıne ıner ve bu temelı, Napoleon'da bulur " Ç o k ı a n efsaneleşmış, ama zafer parıltıları kafaların ıçınde hâlâ hortlak gıbı dolaşan Napolcon savasları olmaksı^ın Raskolnıkov'u duşuncbılnıek, olanaksudıı H e r şcyını yıtırmış bır kuşak, dolaylı yullardan kendını hâlâ bır efsanenın, bır zaman lar yetcneklı olanın en ku(,uk rutbeden gcnerallığe yuksclebıldıgı efsanesının buyusune kaptırmaktadır Sonrakı kuşaklarda yetışen Raskolnıkovlar, dahı ıçın yasak dıye bır şeyın olamayacağına ınandırmışlardır kendılerını Ras kolnıkov, anlamsız ve bır dahıje yakışmayan vıcdan azaplarını duymaksızın yaşlı tefecı kadını, bu setıl, ıgren^ ve kımseye yararı d o k u n m a y a n varlıgı oldurduğu takdırde, kendısının de servet ve guce ulasabılctegıne ınanmıştır Bu gıın Hıtler gcnı,lıgınden bırı ıçın 'asagı u k t a n ' , nefret edııcsı bır yaratık neyst, Raskolnıkov 1 , 1 de yaşlı tefecı kadın 11 1 ışagı yukaıı odur, bır b u t u yalnızca Ama pıs bır fahıjı olarak kara ya/gısının ve deaersızlıgının vuku altında, kcn dısıyle 'aşagı ırk' arasında tenlıkelı bıı yakınlık bulan Son ya, Raskolnikov'a dersını verır Hıcbır ınsan, bıt degıldır " Scghers'e gore Raskolnıkov, sonunda pışmanlık duyduğu ıçın yıkılır; cunku "pışmanlık, otıun ustun ınsan degıl, salı ınsan olduğunu, hak ve haksızlık kavramını tanıyan ın sanlardan bırı olduğunu kınıilar " Anna Segheıs'ın Dostoyevskı ve Suç vc C e z a uzerıne yazdıkları, bıze Raskolnıkov'un laııhsel temellcrının ya nı sıra bır baska olguyu, bır klasıgın guncılhgını ) a/ıldıktan bır yuzyıl sonraya kadar nasıl koruyabıluıgını \e VIIK nasıl suıeklı yenı yorunılara kaynaklık edebıldıgını scrgı lemektcdır So/unu ettığımız denenıesını I Iıtlcr'ın ıktıdarı donemınde kalcme alan Seghers'ın son (.unılckıı, Suç vc Ce/a'nın sonrasız guncellıgının bır belgesı nıtclıgındedıı "Ulkcler ve uluslar, gunumuzde Hıtleı'ın sucuna gırtlak larına dek bauıııs durumdalar Kefartiın nasıl gerçekle^c ctcı ıse henuz karanlık Mman gençlıgınc suç ve ceza bilincinin nasıl kazandırılabılecegı, belkı dt kubagımı/tn en guç sorusudur " LJ 1. N A Bcrdyacv Dostoycvski / Çevıren Endu Cıurol / Adam Yayınclık / İMAiıbul 1984 / s 72 71 2. Anna Stthcrs Gerçekçiliğin Evrcnstl Mirası / Çevıren Ah mct C cmal / De Yayınlırı / Istatılml 1984 / s 51 vd K L A S İ K L E R İ M G Ü N C E L L İ Ğ İ O O S T O Y E V S K İ Ü Z E R İ N E Bır gunlük gazetenın, daha çok son yayınlara yonelık ve haftalık bır Kitap ekınde, 'ilasiklerden de soz ctmeye başlamanın nedenı ne olabılır' Gerek var mıdır artık "yerını bulmuj" ya da bır başka deyımle "ununu elemış, eleeını duvara asmış" boyle yapıtlar üzerinde durmanın? Onlar, "vardır" artık, o halde... Hemıngway, klasıklen genelde "insanların bol bol dvüp sozunu ettıklerı, ama pek az kışının okuduğu yapıtlar" dıye tammlamış. Boyle bır lutumu onayladığı ıçın deeü hıç kuşkusuz; ama büyuk bır olasılıkla klasıkler ı<,ın yeneştk bazı yargıların yanhşlığına dıkkatı çekmek DO8TOYIVSKİ ıçın Yıllar önce, YAZKO SUÇ VE CEZA Çevın'yı yonettığım sıralarda, çalıjma arkadaşlarını dergıde bır "Dostoyevskı Özel Boliımu" hazırlamaya başladığımızda, "Dostoyevskı'dc bugün anık ozel bolum hazırlanmasını gerektırccek ne olabılır'" dıye soranlann hemen hepiı okur, dahası va/ar katındandı Bızımkısı gıbı bugununde kııabın etkinliğinin sıfıra yakın derecelerdt dolandığı bır ulkede boyle bır soru normaldır, deyıp geçılebılır. Ama yıne bı/ım, bır de geçmıjımız var. 1940 lardakı "Tercüme Burosu" şahlanışını ırleyen o dev gırışımlenn ardından bugünümuze baktığımızda, ortaya gerçekten duşundurucu bır manzara çıkıyor Klasıklerın, ıyi bır kıtaplığın "olmazsa olmaz"ları arasına gırmelerının tek nedenı, oulunmazlarsa, ele gune ayıp olur" duşuncesı degıldır; klasıkler dıye adlandınlanlar, insanlığın duşunce mırası arasında en değerli kalemlerden bırını oluştururlar Modalarımn hıç gevmemesı, geçerlıklerının hıçbır zaman ortadan kalkmaması, bunların ınsanoglunun sonrasız yazgısını butun zaman içınde geçerh bır soylemle dıle getırebılmış olmalarından kaynaklanır Macbeth'in ağzından. "Kımseler uyumasın artık' Macbeth uykuyu oldurdu!" dıye seslenen Shakespeare, Niteliksiz Adam'a "Bır gerçekhk duyumu varsa eğer, o zaman hıç kuşkusuz bır olasılık duyumu da vardır", dıye başlayan Musıl, Karamazov Kardeşler'de. "Yaşanun kendısını, yaşamın anlamından daha çok sevnıek zorundayız 1 " dıyen Dostoyevskı, Platon'un ıdealarını kendı zaman'ının potasında erıten Proust bunlar vc yuzlercesı, hıçbır yorumun tuketemeyeceğı, ınsanoglu tukenmedığı surece her çağa o çag doğrultusunda yenı ıçerıkler arnıagan edebılecek tenıellerdır. "Dostoyevskı'nın ınsanları, yetkınlıkten sonrasız uzak tırlar ve bundan oturu de katmerlı canlıdırlar Ç unku yetkınlığıne ulasan ınsan, aynı zamanda artık tamamlanıp sona ermış ınsandır, oysa Dostoyevskı'de her şey, zorunlu ola rak sonsuzluğa yonelıktır O, ınsanları ancak kendı ıçlerınde parçalanmış ve sorunlu oldukları surece bır ronıan kahramanı ve sanatsal açıdan ışlenmeye deger olarak gorur Yetkınlerı, olgunluga ulaşmışları ıse bır agacın yenııs lerını atması gıbı, sılkıp atar Dostoyevskı ınsanlannı ancak acı çektıklerı yazgıya donuşmek ısteyen bır kaos olarak kaldıkları surece sever." Stelan Zwılg "Dostoyevskı'yı ancak acı çekebılme yeteneğımızın son sınırına kadar acı çektığımızde, yaşamı cayır cayır yanan tek bır yara gıbı algıladığımızda, soluklarımı/ salı çaresı/ lıge donuştugunde ve ıımutsuzlugun olumlennı olmuşsek egcr, ışte o /aman okumamı/ gerekır Çunku ancak aııla1 ın yalnızlıgında ve onlardan K'lce ugramıs olarak b.ıkışlarımı/ı yaşanıa dıktıgımızde, o yasamı vahşı, ama gu/el acıması/İığı ıçerısınde artık anlar olmaktan çıktığımızda vc artık ondan hıçbır şey beklemedığımızde, ancak o zaman bu korkunç ve gorkemlı yazarın muzıgını duvabılı C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 7 S A Y F A B