Katalog

Uzun ince bir çizgide 45 yıl Paramani / Ferruh Doğan / Cem Yayınevi / 80 s. / 10.000 TL / CKK Kod No: 022.502 REFİK DURBAŞ Ferruh Doğan 3dan çizerlik yaşamı ve 'Paramani' Gülen düşüncenin birikimi Ferruh Doğan 1932 İstanbul doğumlü. On yaşlarından beri karikatüre gönül düşürmüş. İlk karikatürü 1945 yılında, yani 13 yaşındayken "Şaka" dergisinde çıkmış. 45 yıldır çizgiyle haşır neşir, çizginin içinde olan Doğan'ın "Paramani", altıncı kitabı, bir anlamda 45 yıllık birikiminin bir özeti. Doğan, 1950 kuşağı karikatürcülerinin çizgiyle gülmece yapma anlayışını paylaşmış. Kendisi de karikatürü "gülen düşünce" olarak algılıyor. Onun çizgi anlayışını şöyle tammlamak daha doğru: "Resimsel ayrıntılardan arındığı, yalın bir çizgisi vardır. İnsanın çevresiyle yabancılaşmasını durağan bir anlatım içinde veren bir gülmecesi bulunuyor. Bunu toplumsal eleştiri amacıyla aa kullanmıştır." Geçen 45 yıl içinde Doğan "41 Buçuk, Dolmuş, Tef, Taş, Akbaba, Ant" gibi dergilerde, "Cumhuriyet, Vatan, Dünya, Akşam, Ulus, Halkçı, Politika" gibi gazetelerde çizmiş. Çizgilerini meslek örgütlerinin yayın organlarında yayımlamış, çocuk kitaplan resimlemiş tabii çizgiye dayalı olarak. Kitap kapakları yapmış, çizgi film alanında çalışmış. Yayımlanmış altı kitabı var; Asrileşen Köy, Çizgili Dünya, Scrgi, Politika, Bir Çizgide ve son olarak Paramani. Bunlara albüm demiyor Doğan. Çünkü albüm başka bir olay. Albümün başka türlü bir düzeni, başka türlü çizgileri var. Ve güncelin dışında daha çağdaş, daha ileriye dönük, çizerin kendi yeteneğine, dünyayı algılamasına, başka türlü nasıl gördüğüne bağlı bir olay albüm hazırlamak. 45 yıl içinde Ferruh Doğan, bütün çalışmalarını belli bir anlayış içinde, belli kitaplarda toplamaya özen göstermiş. Örneğin ilk kitabı Asrileşen Köy'de köykent sorununu yabancılaşma açısından ele almış, ikinci kitabı Çizgili Dünya'da dünyanın enlem ve boylam çizgilerinden vararlanarak görsel bir anlatımin içine birtakım mesajlar koyarak yine bir dizi karikatür çizmiş. Daha sonra Sergi'de kendeşme sorunları ön plana çıkar olmuş. Politika'da, adı üstünde politik sorunlar. Bütün bunlarda değişmeyen ana tema ise Türkiye'nin gündeminden ınmeyen fikir ve düşünce özgürlüklerine konan kısıtlamalar, kitap toplatmalan... Son kitabı Paramani dc öyle. Paramani'de de paranın insan, toplum ve doğayla ilişkileri, çelişkileri, birbirlerine yabancılaşmaları çizgiye dökülmüş. Ferruh Doğan'ın karikatürünün bir özellıği de günlük konuları güncel çağrışımlarla zenginleştirerek ileri ve çağdaş boyutlara taşıması. Konudan çok bir çizgi tadına ulaşmaya çalışması. Bu anlamda da eskimeyen, yaşamın gündeminden inmeyen konuları çizgiye dökmüş olması. Türkiye'nin ve dünyanın gündeminde ne varsa, barış, demokrasi, toplumsal çelişkiler, kadın sorunu, insanın yabancılaşması, paranın eeemenliği, bütün bunlar onun çizgisinin malzemesi olabilmiş: Bunları yaparken de ince bir humorun yanında insanı düşündürebilmesi. Onun 45 yıllık birikimlerine "gülen düşünce" demesi de bu yüzden değil mi? "1950 kuşağının, yani bizim kuşağın Türk karikatürüne getirdiği asıl yenilik, nitelik değişikliği oldu. Derdini salt çizgiye dökerek anlatmanın yolu açıldı. Salt çizgiyle anlatma derken şunu amaçlıyorum: Eski karikatürde alta fıkra yazmak, üstüne de o fıkrayı resimlemek olayı vardı. Biz, mümkün olduğu kadar çizgiyle anlatılan şeyin birbirinin içine girmesine, öz ve biçimi bîrlikte yaratmaya çalıştık. İkincisi biz, toplumun ekonomik ve siyasal temel çelişkilerini, insanın toplumla, doğa ile çelişkisini yakalamaya çalıştık. Karikatürün güncel olmaktan çok, daha çağdaş bir yola girmesine çalıştık. Yani günlük yerine günceli çağdaş bir anlayışla vermeye çaba gösterdik." Türk karikatüründe 1950 kuşağının usta çizerlerinden Ferrah Doğan, yeni kitabı "Paramani" ile 45. çizgi yılına ulaşmış bulunuyor. İlk karikatürü 1945 yılında "Şaka" dergisinde yayımlanmış Doğan'ın. Bu larih, ilk karikatürünün yazılı basında çıkmasının başlangıcı. Bunu bırkaç yıl geriye çekmek mümkün. Çünkü Doğan, eve giren mizah dergılerinden, gazetelerden çizgiye karşı biı merak duyuyor ve gazetecı olmak istiyor. Okulda kendisinin yazıp çizdiği bir dergi de çıkarıyor. Ve 1945'te bütün bu yazıp çizdiklerini, bu birikimin sonucunu kimi dergilere götürüyor. İlhami Bekir Tez, "Bilmece" dergisıni çıkarmaktadır, Yusuf Ziya Ortaç "Akbaba"yı, Cemal Erksan "Şaka"yı, Vedat Nedi:n Tör "Doğan Kardeş"i... Cemal Nadir, çizdiklerini Doğan Kardeş'e götürmesini öneriyor örneğin. Doğan da bütün bu dergilere çizdiklerini götürüyor, ama ilk karikatürü "Şaka"da çıkıyor, birkaç hafta ya da ay sonra da birbiri ardına öteki dergilerde. 45 yıl sürecek bir uğraşın başlangıcına ilk nokta böylece konulmuş oluyor işte... Bu 45 yıllık birikim içinde çizgi neyi anlatır? Ferruh Doğan yanıtlıyor: "Karikatürde, bütün sanatlarda olduğu gibi kesin tanımlamalara karşıyım. Tanımlamalar bir şeyi ayırmak, yol göstermek için konabilir ancak. Yani şiir şöyledir, roman şudur, tiyatro, sinema böyledir gibi... Karikatür için söylersek, özünün özü karikatür, çizgide mizah yapmaktır. Ama şunu da söylemek istemiyorum: Mutlak herkes böyle yapsın... Bir tanımı koyarsanız, tanım konduğu anda eskimeye başlar. Karıkatürün içinde resim de olabilir, yazı da, fotoğraf da, kolaj da... Yani çizei sanatı olduğuna göre çizgiyi zenginleştiren her şey karikatüre girebilir." Doğan'ın ilk kitabı "Asrileşen Köy" karikatür dizisi 1953'ten sonra yayımlanmaya başlanır. Gazete ve dergilerde süren bu çalışmalara yenileri de eklenerek 1956'da kitap olarak çıkar. Ama kitap "...milli hissiyatı rencide edecek ve milli menfaatlere zarar verecek şekilde suiniyetle maksadı mahsuia müstenıt neşriyatta bulunmak..." gerekçesiyle Istanbul 5. Sulh Ceza Yargıçlığı'nın 11.3.1957 tarihli kararıyla toplatılır. 1. Sorgu Yargıçlığı 31.7.1957'de Doğan'ın savunmasını alır ve 10.10.1957'de menı muhakemc kararı verilir. "Asrileşen Köy"ün öyküsünü bir de Doğan'dan dınleyelım: "Türkiye'de 1950'de yenı bir donem başladı. Marshall yardımı geldi, bu yardımla traktör, transistörlü radyo gibi şeyler de geldi. Ama bu yeni gelen teknoloji topluma göre değıldi. Bir komik durum, daha doğrusu bir çelişki çıktı ortaya. 53'te 'Asrileşen Köy'deki karikatürlerı yayımlamaya başladım. Bunun öyküsü şöyle: Melıh Cevdet Anday 'Akşam' 'gazetesinde sanat sayfası yapıyordu. O zamanlar sanat sayfalarına karikatür değil de desen konurdu. Melih Cevdet karikatür koymayı önerdi. Ben de bir ikı tane sanat sayfasına uygun sanatsal karikatür çizdim, fakat baktım olmuyor. Bunun birdüzeni olsun, bir seri halinde olsun dedim ve Asrileşen Köy'deki karikatürleri çizmeye başladım. Bunların Akşam gazetesine giriş yazısını da Melih Cevdet yazmıştır. Bunlar Tef gibi dergilerde de sürdü. Kitap olarak 1956'da Naim Tirali'nin 'Yenilik' Yayınları arasında çıktı." Sözü dünden bugüne mizah dergiciliğimize getiriyorum. Doğan 1950'li yıllarda iki mizah dergisinin yöneticiliğinı yapmış. Anlatıyor: "Türkiye, dünyadan ayrı bir yerde değil. Dünyada nasıl bir değişme oluyorsa Türkiye'de de yaşanıyor. Ama biraz önce, ama biraz sonra. Mizah dergiciliğimiz de Batı'ya dönük. Avrupa'daki mizah dergilerinin örnekleridır bizim çıkarttıklarımız da. Yerli yazar ve çizerlerimiz yanında onlardan örnekler de koyardık dergiye, Bir de teknik yönü var işin. İşte kapak beş renk olacak, başka türlü bir mizampaj yapılacak, dergi bir hafta önceden hazırlanacak. Yani daha donuk ve duruk. Şimdi bütün dünyada olduğu gibi bizde de 'comiks' türü öne çık tı. Bant roman, çizgili öykü yani... Genç çizerler de dergilerini böyle görüyor. Fakat bunun içine bizim toplumun öğelerini de katıyorlar. Bu, karşılıklı bir iletişim olayı. Bugün eskisi gibi dergi çıkarırsak geride kalmış oluruz." Son kitabı "Paramani" için söyleyeceği neler olabilir Doğan'ın? "Paramani" demesinin nedeni toplumdaki "para tutkusu"nun altını çizmek. Burada bir sözcük oyunu da r: var: " M a n i " İngilizcede para demek, paramani ise para tknsu. tutkusu. Ama Türkçeyi kötü kullanan biri ıçın ubu "mabırı için u ...»ni", yani "paraya mâni olmak" anlamına da gelebilir. 45 yıllık bir birikimin özeti diyebileceğimiz son kitabı için sözü yine Ferruh Doğan'a bırakmalı: CUMHURİYET KİTAP SAYI 42 Ferruh Doflan: Paramanı'de, para tutkusunjn altını çizmeye çalıştım. S A Y F A 4