Katalog

Cerrahiler örneğinde tarikat olgusunun tarihsel ve sosyolojik incelemesi Kentli üst tabakanın dinle ilişkisi İBRAHİM KİRAS Tarikatlar, İslam Sufizminin örgütselleşmesi veya kurumsallaşması sonucunda ortaya çıkmış olan geleneksel yapılardır. İslam'ın ilk birkaç yüzyılı boyunca Sufilik hareketleri ortodoks anlayışla çatışma içinde olmasına rağmen XI. ve XII. yüzyıllardan itibaren tarikat yapısı içinde kurumlaşan Sufiliğin aykırılıkları da yavaş yavaş ortadan kalkmış, ancak ortodoks eğilimli medrese çevreleriyle çatışması bugüne kadar süregelmiştir. Sufiliği siyasal bir güç olarak gören CIMtAHİLIK Sosyal Değişme ve Tarikat Cerrahiler / Fulya Atacan / Hil Yayın / 182 s. / 12.000 TL / CKK Kod No: 061.060 Çilekli kitaplar Remzi Kitabevi, Murathan Mungan yönetiminde "çilek" amblemli özel bir dizinin yayımına başladı. Çağdaş edebiyat, oyun, suç ve gerilim türünde üç ayrı koleksiyon içeren dizinin ilk kitapları geçen hafta piyasaya çıktı. Yayınevi logosunun yanı stra "çilek" ambleminin de kullanıldığı kitaplar, özel kapak düzenleri ve titiz bir "editör" çalışmasıyla dikkat çekiyor. 1 Çilek amblemli kitapların ilk sayfasında yazarının kısa bir portresi, yapıtları, daha önce basımları yapıldıysa hangi yıllarda ve hangi yayınevinden çıktığı gibi önemli bilgiierin yanı sıra yapıtın (çeviri ise) özgün adı, çevirmeninin şimdiye kadar yaptığı çevirilerin listesi, dizinin redaksiyon sorumlusu, kapak tasarım ve sayia düzeni, kaçıncı basım olduğu, baskı adedi ve dizi numarası gibi okuru ve araştırmacıları bilgilendiren notlar yer alıyor. Çilek amblemli kitaplarda, Bilge Karasu'nun "Kılavuz", Italo Calvino'nun "Görünmez Kentler", Truman Capote'ur "Bukalemunlar Için Müzik", Çağdaş Edebiyat Dizisi'nin; Sam Shepard'ın "Aç Sınıfın Laneti", Vaclav Havel'in "Görüşme Kutlama Çağrı", Memet Baydur'un "Cumhuriyet Kızı" oyun dizisinin ilk kitapları olarak yayımlandı. Tama Janowitz'in "New York Köleleri", Eduardo \lendoza'nın "Genç Kızlar Labirentinin Esrarı", Armistead Maupin'in "Kent Masallan", Muriel Spark'ın "Sürücü Koltuğu", Tennessee Williams'ın "Yaz ve Duman", Milan Kundera'nın "Anahtar Sahipleri", Dario Fo'nun "Bir Anarşistin Kaza Sonucu ölümü" adlı kitaplarıysa öniimüzdeki günlerde yayımlanacak. Yayınevi, suç ve gerilim dizisinin ilk knaplarını da yeni yılla birlikte piyasaya vermeyi planlıyor. devlet yöneticileri de tarikatlarla yakından ilgilenmişler, tarikatların işleyişine müdahalelerde bulunmuşlardır. Özellikle Osmanlı devletinde tarikatlar yarıresmi devlet kurumları olarak işlev yüklenmişlerdir. Günümüzde ise özellikle şehirlerdeki tarikatlar hem modern hayatla hem de siyasal ve kültürel düzenle uzlaşma içindeler; azınlıktaki aykırı yapjların ise temelli alternatifler üretme güçleri yok. Fulya Atacan'ın "Sosyal Değişme ve Tarikat Cerrahiler" başlıklı araştırması tarikat olgusunu tarihsel ve sosyolojik bağlamda ele alan ve Cerrahiler örneğinde konuyu Türkiye'nin sosyal yapısında yaşanan değişimlerin ışığında inceleyen bir çalışma. Atacan, Cerrahiler örneğinden kalkarak, "Türkiye'de dinin tarikat düzeyinde geçirdiği değişimi" incelemeyi amaçlamış. Ne var ki Cerrahilere ilişkin bildiklerimiz ve bu çalışmadan da öğrendiklerimiz bize bu tarikatın Türkiye'deki ana eğilimler içinde önemli bir yer tutmadığını gösteriyor. Bu bakımdan, Cerrahiler örneğinden kalkılarak "dinin tarikat düzeyinde geçirdiği değişimi" ya da Türkiye'deki "yaşanan din" olgusunun, hele tarikat yapısının, toplumsal bağlamdakı transformasyonunun açıklanması mümkün olamaz. Cerrahilik ana eğilimlerin ve genel anlayışın çok dışında bir örnek. Söz konusu tarikat daha ziyade kentli üst tabakanın dinle olan ilişkilerinin kültürel ve sosyalpsıkolojik karakterıni açıklama noktasında bir öneme sahip. Yoksa, bütüncül bir kültürel kimliğin kodlarını deşifre etme yolunda veriler devşirilebilecek bir kaynak sayılamaz. Ünlü tarıh felsefecisı Arnold Toynbee "Civilization on Trial" başlıklı yapıtının bir yerinde Islam dünyasında Batı uygarlığının tehdidine karşı gelişen tepki biçimlerını "zealot" ve "herodian" olmak üzere iki kategoriye ayırır. "Zealot" her türlü değişmeye karşı çıkan tiptir, "herodian" ise düşnıan kültürün araçlarını benimseyerek kendi hayatiyetini sürdürmeye çalışandır. Bu sınıflamadan yola çıkarak günümüzde tarikatların modernızm karşısında takındıkları tavırları da kabaca iki ana eğilim içinde değerlendirebiliriz: Birinciler modern yaşantının sunduğu ürünleri "kazanımlar" olarak benimseyen, hayata bakışları, değişen şartlarla birlikte, değışebilen bireylerin mensubu olduğu yapılardır. Türkiye'de bu gruba örnek olarak Cerrahiler, Rufailer, Mevleviler ve Kadirilerin bir bölümü verilebilir. Ancak Türkiye'deki genel yapı içinde bu eğilımdeki tarikatların kapladığı yer belki de ıhmal edilebilecek kadar küçüktür. Ancak Nurculuk gibi tarikatdışı "herodian" oluşumlar genel kültürel düzeyde bu eğilımın sürdürücüleridir. (Nurculuğu bir tarikat olarak kabul etmemiz mümkün değildir. Her şeyden önce tasavvufla, misrisizmle doğrudan ilişkisi olmayan bu akımı, üyelerinin davranış kalıpları ve örgütlenme yapısı değerlendirilerek 'bir çeşıt tarikat' saymak çok büyük bir yanlış olur.) Nakşibendilerin ve Kadirilerin yer aldığı ikinci grubun tavrı ise "zealot" eğilimi taşır. Ancak Nakşibendi adını taşıyan tüm tarikat yapılarını homojen bir bütün olarak görmek yanlıştır. Farklı farklı yerlerde etkinlik gösteren tekkelerin tavırlarında ve anlayışlarında çok büyük farklıhklar görülebilmektedir. Örneğin Atacan'ın farklı bir tarikat olarak söz ettiği Süleymancılık, Nakşibendilik içinden çıkıp yaygın bir kültürel ve siyasal akım haline dönüşmüş bir "tekke hareketi"dir. Benzer biçimde Işıkçılar da değişik tekkelere bağlı olan ya da tarikat bağlantısı olmayan bireylerin oluşturduğu kültürel ve siyasal bir eğilimdir. Işıkçılar bir yönleriyle "zealot" bir yönleriyle ise "herodian" tavrı taşırlar. Atacan'ın çalışması Cerrahiliğin iç yapısını ve işlerliğini, üyelerinin günlük hayat ıçindekı tutumlarını ve dış dünya karşısında takındıkları tavırları değerlendirek bu tarikatın "herodian" karakterini açıklıyor. Ancak, yukarıda da belirttiğimiz gibi, marjinal bir örnekten çıkılarak "genel toplumsal değişme perspektifinden Türkiye'de dinin tarikat düzeyinde geçirdiği değişimi" incelemeye kalkışmak yersiz bir çaba olurdu. Ama zaten yazar da başlangıçtak) ıddiasının tersıne, kitapta bu anlamda ve genellemeye girişmiyor. Sonuç itibarıyla, başarılı bir yararlı bir alan araştırmasıyla karşı karşıya olduğumuzu söylemeliyız. Bu tür çalışmalar önemli. Çünkü Türkiye'yi tanımak için bunlara ihtiyacımız var. • tbrahim Kiras, Istanbul Üntversuea Ingdız Ftlolojısı'nde öğrencuiır. Cerrahi şeyhi Muzaffer Ozak'ın cenazesınde ağlayan bir murid kadın (Fotoğraf: Yalçın Çakır) CUMHURİYET KİTAP SAYI 42 S A Y F A 7