Katalog

Diltoplum ilişkileri ve demokrasi üstüne bir yapıt: 'Dil ve Toplum Ünıversıte yayınlartndan Sessiz sinema ve dönemi Sessiz Sinema / Doç. Dr. Nilgun Abisel / Ankara Ün. BasınYayın Yüksekokulu Yayınları / 179 s / 3500 TL. Fatma Oran Birey ve toplumun kimliği Dil ve Toplum / Doç. Dr. Kâmile İmer / Gündoğan Yayınları / 192 s. / 10.000 TL / CKK Kod No: 158.029 ÖMER DEMİRCAN ornektır Me avuca sığmayan toplumdıl ılıskılerının daha da genış olarak ınteleneieğı gunler u/ak sayılmasa gerek Nufus artışı, kentle^me olgusuyla bırlıkte ınsan ılı^ kılerının boylesıne degı^tıgı Turk toplumunda "Dil ve Toplum" ılışkılerı de ıster ıstemez ont çıkacaklır Dev let dılı, ılctışım dılı, ogretım dılı, yabancı dil, 1 urk dıllcrı gıbı konuların evrensel boyutları da vardır Şu sıralarda dil ıle toplum ılıskılerı en onemlı bır demokrasi sorunu oluvermıjtır "Dil ve Toplum" bu tur ılı>kılerın anlaşılmasına katkıda bulunabılecek bır çalışma dır Oyle ya ara alanlar beslenmeden temel alanlarda 1 dengelı ılerlemeler nasıl saglanabılır Bın dokuz yuzlerde dunya, yenı sıyasal sıstemlere, savaşlara, yenı ulkelerın doğuşuna, nukleer sılahlara, uzaya, kıtle ıletışım araçlarındakı patlamaya gıden yolun başındaydı. Kulturel alanda modernızm fıltzlenmış, değışen algılama bıçımlerıyle sanatta yenı ve ta/e, eskıyı yadsımak ısteyetı yonelışler guç kazanmıştı 'Sürat Çağı* mekân ve zamana yenı boyutlar katıyor ve bunlar edebıyata, gosterı sanatlarına, musMge, resme, mımarıye yansıyordu Yerlesık kalıpların yıkıldığı boyle bır ortamda, 'yeni'yı arayışa bır yanıt oluşturuaasına 'cinematographe denılen bır aygıt^, kıtlelenn gunluk yaşamına gırdı Sınenıatografı, dış dunyanın kopya edılmesınde ulaşılan en ılerı noktayı sergılıyordu Sonra sınemanın kıtle ıletışımınde taşıdığı potansıyelın farkına varıldı I ılmler toplumsal bır kaynaşnıa potası, tanıtma ve propagandanın etkın bır aracı oldu. Dunyayı kuçulttu, ınsanlar bırbırlerıne ne denlı benzedıklerını ve ne dcnlı farklı olduklarını gordüler Gelecek kuşaklara bugunun gerçeklığının aslına en yakın bıçımı mıras bırakılabılecektı artık. Fılmler aracılığıyla dusuncenın, estetık duygunun dısavurumu, kışısel stıllenn gelıjmesı, sınemanın kendını, ozgun olanaklara sahıp bır sanat olarak kanıtlaması ıse neredeyse bu yenı yuzyılın ılk yarısını kapsadı Aydınların, duşunurlerın, sanatçıların ve yenıiıkçılerın sınemanın bu ozellıklerını kavraması da 192O'lı yılların başına rastlar, dıyebılırız Tanıtmayı amaçladığımız, bır ünıversıte yayını olan "Sessiz Sınema"nın gur ve coşkulu sesıne gelınce Temel ozellıeı, ınsanın çevresınde gorduğu, düşledığı gorüntulerı devınımlerı ıçınde kaydedebılmek ve bunları yenıden uretebılmek olan 'sinema' ve sınemaya ılışkın konular gecıkmeyle de olsa, yuksekoğretım kurumlarımızın progrâmlarında yer almaya basladı Doç Dr Nilgün Abisel'ın bır ders kıtabı olarak hazırladığı "Sessiz Sinema" adlı çalışması, sınemanın ulkemızde pek bılınmeyen bır donemıne ılıskın açıklayıcı bılgıler vermek amacını taşıyan ve "ders kitabı" boyutlarının çok ustunde, onemlı bır yapıt Sinemamn tcadı / Sinemanın İlk Yılları / Sinema Kendini JKamtlıyor / Sinemada Komedinin Altın Çağı: Sessiz Sinemada Güldürü / 1920'Ierde Alman Sineması / Genç Sovyet Sineması ve Montajın Önemi / 1920'lerde Fransız Sineması / Sonsöz / Yararlanılan Kaynaklar ve Dizin bolumlerınden oluşan "Sessiz Sinema"nın hazırlanma suresınde Doç. Dr Nilgün Abisel'ın goz onune aldığı temel nokta, sınemanın toplumsal bır kurum olduğu ve ıçınde var olduğu konjonktur tarafından bıçımlendığıdır. Abisel'ın boyle bır yaklasımı benımsemesı yalnızca kronolojık bır sessiz sinema fılmografısının ıçınde sıkışıp kalmadan, farklı drinem ve ulkelerde, farklı toplumsal kosullarda, farklılaşan ozellıklerı vurgulama olanağını da vermıştır Sınemanın kendını kanıtlaması ve yepyenı bır anlatım aracı olarak kabul edılmesını "Sessiz Sinema'Ma ayrıntılı bır bıçımde olduğu kadar akıcı bır dılle de anlatan Doç Dr Nilgün Abisel'e ve bu kıtabın yayımlanmasında emeğı geçen Nejat Ulusay'a sınemaya gonul verenler adına teşekkur etmek gerekıyor.. Şımdıyc degın yalnızca dılbılım konuları ıçeren kuçumsenemeyetek sayıda kıtap ve ını.eleme ya yımlandı, ama dil ıle toplum ılışkılerını ele alan ılk kıtap Kâmile Imer'ın "Dil ve Toplum" adlı çalışması oluyor Artık evrensel boyutta tartısmaya açılan dil sorunları Turkıyc'yı de her boyutuyla yakından ılgılendırıyor Gerek anadıl gLreksc yaban Lidıl oğrenımı ıçın ınsanlarımızın turlu yollar aradıgı, yazınsal yapılların dılsel ele^tıı ılcrc yenık duşurulme ye çalisildıgı, ara sıra kımılerının dılımıze ambargo koy duğu, dılını egıtımden sakınanların çogunlugu olusturdugu bır sırada toplum ıle dil ılıskılerıne açıklık getır meyı amaçlayan "Dil ve Toplum"un onemı daha da artıyor Dil en ba^ta bıı ıletısım arau olduğu halde, toplum sal yanı yakın zamanlara degın ınteleme dısı kalmı^ tır Boylt bır çalı^ma hem çok /or henı de polıtık sakımalar ıçermekttdır Dil dcvrımı ıle ortuk bır bıçımde gundeme gelen ılışkıler bır turlu açılamamıştır Buradan, dil ıle toplum ılışkılerının demokrasıye ne olçude bagımlı olduğu da ortaya çıkıyor Bugune degın ınedreseden ve Batı'dan aktarılan eskı, geleneksel kalıplar ıçınde Turkçenın yalnızta geleneksel okul dılbılgılerı yazılmıj, bu goruşle dil yasakları konulmuj nıce kavgalara gırılmış Bunun en onemlı açmazı, Turkolojı eğıtımının polıtık denılcbıletek yanılgılarla çağdaş dılbılıme kapalı kalması, bu tutumun ozleştırme karşıtı elestırılcrle ortulmeye çalıjılması, eskıdcn alınmış sozcuklere dayalı bır ortaklığın bugun de kurulabılecegının sanılmasıdır Işte Dil ve Toplum, ılgılı okurları bu konuda da bılınçlendırebılecek ozel lıklerı tanıtıyor kımılerını açımlıyor 1) Toplum dılbılım konularına genel bır bakı^tan sonra 2) Fğıtım ıle dil ılı^kılerı ıncelenıyor, Btrnsteın'ın anlatım kısıtlılıgına bakış açısı degerlendırılıyor 3) Dıllcrın kendı ıç lerınde nasıl çe^ıtlendığı, otekı dıllerden etkılenme bıçınılerı açıklandıkıan sonra 4) Kullanım bakımından dil turlerı tanıtılıyor Daha once, eskı Turk Dil Kurumu uyesı ıken Kâmile Imer ozleştırme çalışmalarına donuk olarak "Türkiye Türkçesi'nde Kökler" ve "Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Di! Devrimi" gıbı ıkı onemlı ınteleme yayımlamış durumda "Dil ve Toplum" ıçınde dil devrımıne de sık sık gondermeler yer alıyor Turlu yanılgılar ve karşı çıkışlar ortasında dılbılım de ıster ıstemez dil ıncelemelerını denetleyen Turkolojı dışında bır bılım dalı olarak unıversıteye gırdı Ama sevındıriLi olan bır yanı da var Bu ugraşta bayan dılcılerın one geçmesı Beyler, turlu dil kurumları ve toplantılarında baba dılıyle kavga ededursun, hanımlar aralarında anlajarak Turkçeyı buyuteç altına almışlardır Dılbılımın ılışkılı olduğu ara alanlarda da başarılı ornekler, kımılerı Ingılızce de olsa, bırer bırer yayına gırmektedır "Dil ve Toplum" kendı alanında başarılı ılk Desen Semıh Poroy "Kendını sesle anlaıan kultur" dıye tanımlanan dil, bıreylerın ve toplumların kımlıgını belırler Bu kımlı gın tanımlanması her şeyden onıe toplum dılbılım olçulcrının belırlenmesını zorunlu kılar Kâmile İmer, I urkıye'dekı dil duzenlemesıyle varılmak ıstenen kını lıgı soyle yorumluyor (s 156) "Turkıye'de cumhurıyet donemınde cîıl devrımı adı altında yapılanlar, dogrudan dogruya Turkçe'nın duzenlenmesıne yonelık gırışımlerdır Duzenleme ıle ortaya çıkan gelışmeler, Ataturk ılkelerıyle de kolaylıkla bağdaşmaktadır 1 Ulusçuluk (mıllıyetçılık), dılı doğallaştırmak ıle, 2 Laıklık, dın dılı olarak Arapçanın gucunu yonetım altında tutmak ıle, 3 Devrımulık, çağda>la>an toplumun bıldırışımsel gereksınmelerıne yanıt vermek ıle, 4 Cumhurıyetçılık, resmı olçunlu dil kurmak ıle, 5 Halkçılık, aydın dılı ıle halk dılı arasındakı farkı a/altmak ıle, 6 Devletçılık, dıle duzenlemesını amaçlayan resmı dılsel topluluk yaratmaya gırısmek ıle ılışkılı olmakta dır " Dılın "birleştirici" olan yanını "nıtelıklı" eğıtımle guçlendırmek yerıne, onun, bır bakıma "ayrımcı" sa nılan yanından çekınen devlet geleneğının artık gerılerde kaldığı bır doneme gırılmıjtır "Dil ve toplum" uzerıne çalışmalar bu alanda yonetıme ışık tutabılır D S A Y F A 2 3 CUMHURİYET KİTAP SAYI 42