Katalog

Klasik çağ mimarlığına ışık tutan bıryapıt: Mimarlık Üzerine On Kitap G E Ç M İ Ş İ N Dünün Türkiyesi MELİH CEVDET ANDAY G E L E C E Ğ İ Doğadan esinlenen üsluplar Gençlik dönemini Julius Caesar'ın emrinde mimarmühendis olarak geçirmiş olan Vitrivius'un "De Architectura"sı mimarlık ve mühendislik konusunda klasik çağdan zamanımıza gelen tek bilimsel eser olarak kabul ediliyor. Vitrivius'un dilimize "Mimarlık Üzerine On Kitap" adıyla kazandırılan eseri İngilizce çevirisi esas alınarak gerçekleştirilmiş. FERYAL İREZ 1) Vıtrıvıustan sonra Yarının Türkiyesi'ne Seyahat (Yenı Turk Akınularının Âlemınden Notlar) / Ahmct bmın Ydlman / C em Yayınevı / 205 s / 10,000 TL / CKK Kod No 022 475 "Yarının Turkıyesı'ne Seyahat Ycnı Turk Akıncılarının Âleminden Notlar" adlı kıtabı gorunce heyecanlandım ve o an a^ıp okumaga koyuldum Burada "yarının Turkıyesı" sozu, Koy Lnstıtulcrı akımının gorungesınden canlandırılan Turkıye'dır ve bu ımge yazık kı param parça edılmıştır Kıtabın ıkınti adında ycr alan "akınu" soztuğu, rahmetlı Ahmet Fmın Yalman'ın "ıdealıst" karşılıgı olarak kullandıgı ve vok sevdıgı bır sozcuktu Ben bu yazıları ılk basıldıgı 1944 yılında okumuştum, belleğımden <,ıkmamıştır Kıtabın yenıden basılmasına onayak olan Tunç Yalnıan'ı vc yardınuı olan Cem Yayıncvı'nı ıçtenlıkle kutlarım Ahmet tmın Yalman, Hasanoğlan Yuksek Koy Enstıtusu'ne ılk gıdışını anlatırken şoyle dıyor "Ikı buçuk sene kadar oluyor Ankara'nın bır saat kadar uzagındakı Hasanoğlan koyune gıttnıs,tım Orada butun Koy Enstıtulerıne kaynak hızmetını gozetecek ve enstıtulere ogretmen yetıştırecek olan ana enstıtunun temellerı henuz atılıyordu Her Koy Enstıtusu'nden Hasanoğlan'a bırer yapıtı kafılesı gelmıştı Faalıyete başlayalı henuz bırkaç haıta oldugu halde genış s.ıh.ısının her koşesınden umran ve hareket tışkırıyordu" Kuruluş yıllarının bu gu/el betımlemesı benı duygulandırmaya yettı Koy tnstıtusu akımının onculerınden buyuk eğıtımcı Rauf Inan, Ahmet Emın Yalman'a dıyor kı Enstıtu'nun (Çıfteler) bın kusur oğrenusının hepsı melek mı' I^lerınde çırkın ve eezaya lâyık hareketlerde bulunanlar Vikmaz mı' Elbette çıkar Vucuttakı bır hastalık nasıl ârı/alar yaratırsa, ruhta da ârızalar belırebılır Bunları yoluyla tedavı etmek, önlemek, noksanlık ıstıdadı gosteren seuyenın kuvvetını tamamlamak gerekır Ve bır ornek verıyor sayın Rauf Inan Oğrencılerden bırının bej lırası çalınıyor Beş lırasını kaybeden oğrenunın 1 , 11 sızladıgı gıbı, butun enstıtu de ısyan ve galeyan ı<,ındedır Suçluyu bulmak, teşhır etmek, ezmek, koğmak hırsı ıle herkes tepınıyor Mudur tahkıkat yapıyor Parayı alan çotuk enstıtunun yetıştırdıgı en kıymetlı ogrencısınden bırıdır Uzerınde dort beş sene emek verılmış, pek de lyı yetışmıştır Kendısını yok etmek değıl, memlcket u,\n, meslek ı^ın, kendısı ıçın kurtarmak lâzımdır Mudur suçluyu çağırıyor, adıyla hıtap ederek dıyor kı Çotuğum senın nc kadar ıyı bır ınsan olduğun gozlerınden bellı Senı ne kadar sevdığımı bılırsın Memleket senı yetıjtırmıs olmakla ıftıhar eder Fakat sen, kendıne ve meslegınt hıç yakışmayatak bır hatada bulundun Hepımızın hatası olur Fakat her bırınıız zayıf tarafımızı kaşfettıkten sonra bunu tamır etmege ve o noktada ırademızı kuvvctlendırmege mecburuz Sen, şuursuz ve dujuncesız bır dakıkada arkadaşının parasını aldın Sana aıt olmayan parayı ver Çocuk mudurun elını opuyor, ağlıyor ve parayı uzatıyor Ve sorun oracıkta kapanıyor Bır de okulun duvarına "Savaja hayır" dıye yazdığı ıçın, mudurun elıyle polıse verılen oğrencıyı duşunun' Yanlış anlaşılmasın, "Savaşa hayır" demeğı, hırsızlık gıbı suçlar arasına sokuyor degılım Terslığı tam olarak ortaya çıkarmak ı^ın yapıyorum bu karşılaştırmayı Burada ınsanı, ovulecek bır duygunun açığa vurulması cezalandırılırken, otede bayağı bır suç, suvu ışleyenı kazanmak ıçın ortuluyor Koy Enstıtulerı bu yuce anlayış ıçınde çalışıyordu 2) Tıvolıdekı Vesta tapınagından 3) Assısıdekı Mınerva tapmaflından I Castor tapınagından ımarlık ve muhendıslık konusunda klasik çağdan zamanımıza gelebılen tek bilimsel eser Vitrivius'un De Architectura'sıdır Vıtrıvıus Roma Cumhurıyeı devrının sonlarına dogru, aşagı yukarı IO 9020 yılları arasında ya^amij olmalı De Architectura'nın ılk Roma ımparatoru Augustus'a IO 2S yılında yazılıp, ıthat edıldıgı tahmın ediliyor Vıtrıvıus gençlık doncmını Julius C aesar'ın emrınde askerı muhendıs mımar olarak gc\ırmı^ bır sanatı,ı ve bılım adamı On bolumden oluşan De Architectura'nın ılk altı bolumu mimarlık ve şehırcılık konusunda bır butun oluşturuyor Kıtabın u^uncu ve dorduntu bolumlerınde dını mımarının bır parı,ası olan tapınaklar ele alınmıj Tapınakların sutun oranları, uslupları, temelde nasıl dogadan kaynaklandıgı ve ınsan vu(.udunun oranları ıle ılışkılı olduğu a<,ıklanmış Vıtrıvıus Dor, Iyon, ve Korent usluplarını şoyle tanımlamış. " Ikı farklı sutun turunu oluştururken bırınde çıplak ve yalın erkek guzellıgını (Dor), dığerınde de kadınlara ozgu ıncelığı, suslemeyı ve oranları vurguladılar (Iyon) Korent adı verılen u<,untu duzen bır genı, kız narınlığının taklıdıdır Çunku genç ktzların gorunumlerı, kol ve batakları yailarının korpelığı nedenıyle daha ınce oldug^ından, bezemede daha hoş etkıler yaratırlar Bu bas,lık turunun ortaya çıkışının oykusune gelınce, Korınt'ın ozgur bır kızı evlılık çagında bır hastalıga yakalanarak olur Sutannesı, kızın olumunden sonra yaşamında ona zevk veren bazı ufak eşyaları toplayarak bır sepete koyar ve mezara tasjr, mezarın uzcrıne koyduğu sepetın ıvındekı eşyaların daha uzun omurlu olması ı«,ın ustene bır çatı kıremıdı yerlejtırır Sepet, rastlantı sonucunda bır kenger otu (akanthus) koku uzerınde bulunmaktadır Bastırılan akanthus koku bahar gelınce ortadan fıli7İcnerek yaprak verır, sepetın kenarlarında gelışen fılızler kıremıdın agırlıgı altında kıvrılarak uçlarda volutlerı oluştururlar O sıralarda, Atınalıların unlu Callımachus'u mezarın yanından geyerken, kenarlarından korpe yaprakJarın fışkırdığı sepetı gorur Bu yenı bıçımden hosjanarak Korıntlılere o ornekten esinlenen bazı sutunlar ıns,a eder ve o zamandan sonra Korent uslubundakı yapıtlarda uygulanacak kuralları da ortaya koyar Kıtabın yedıntı bolumu duvar resımlerı ve suslemede kullanılan ^eşıtlı boyalar hakkındakı teknık bılgılerı ıçermekte. Sekızınu bolumde su donatımı, su kemerlerı ve sarnıçlar anlatılmış Dokuzuncu bolum astronomı ve astrolojı ıle ılgılı gencl ve bazen de oldukça tu 5) Romadakı Vesta tapınagından 6) Korent tekı Korent başlığı VttrivluCun Korant bajlıjının anıtlarla karşılaftırılması Vıtrıvıus tapınaklardakı sutun oranları ve usluplarını şoyle açıklıyor Dor uslubu sutunlar çıplak ve yalın erkek guzellıgını Iyon uslubundakıler kadınlara özgu ıncelığı ve suslemeyı Korent uslubundakıler ıse genç kız narınlığını vurgularlar tarsız bılgıler vermekte. Onuncu kısım ıse mekanık bılımı, ozellıkle de harp makınelerı konusunda Italyan Ronesansının Petrarch, Boccacıo, Rafael ve Andrea Palladıo gıbı onde gelen bılım ve sanat adamla rı ı^ın Vıtrıvıus mimarlık dalında tek otorıte olarak kal dı Leon Battısta Albertı'nın 1485'te yayımladığı "Dere Aedificatoria" (Mimarlık Üstüne On Kitap), ısmınden de anlaşılacagı gıbı tumuyle Vitrivius'un kıtabından esınlenmıştır. Vıtrıvıus'un eserının modern Avrupa dıllerıne ^evırılerı ve atıklamaları 16 yuzyılda baj lamış,tır EsermDr Suna Gıiven taratından dılımızt ka zandırılan bu ılk çevırısınde esas alınan metın Moris Hicky Morgan'ın 1912 yılında yaptığı Ingılızce çevırısıdır Vitrivius: The Ten Books on Architecture (Cambrıdge, Mass , Harvard Unıversıty Press 1969'da Dover Publıcatıons taratından yenıden yayımlanmıstır) Aslında De Architectura klasik ^ağ mimarlığına ışık tutan bır kıtaptır ve klasik mıınarının doğdugu u«, ana bolgedekı, Yunanıstan, Anadolu ve Italya'dakı orneklerden bahseder Vıtrıvıus'un uzerınde durduğu bırçok kent ve mımarı eser Anadolu'da halen gorulebılır durumda Değışık etnık kokenlı Anadolu ınsanı bu mı marının en guzel orneklerını yaratmış ve onları Ana dolu kultur sentezının ayrılmaz bır parçası halıne getırmıştır Kultur mırasımıza sahıp ^ıkmayı ama^layan bilimsel çalışmalarda da Vıtrıvıus'un yazdıklarını goz onunde bulundurmak gerekır D Vitrıvıu», "Mimarlık Üzerine On Kitap" / ^evkı Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları i / Agustos 1990 / 222 s C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 42 S A Y F A 17