Katalog

18 TartışmaEditöre Mektup l: Edward Frenke CBT 1497 /27 Kasım 2015 Berkeley’deki California Üniversitesi’nde matematik profesörüdür. emy of American Acad üyesi e nc Arts ve Scie l ey W n an ve Herm rçok Bi r. di bi hi sa Ödülü nlar ta sa ülkede en çok bı ta ki n listesine gire atik”14 “Aşk ve Matem ı ve nd la m yı ya dilde gibi e Euler Book Priz yık la re le çeşitli ödül görüldü. Aşk ve Matematik Kitabının Hikâyesi ve Aklıma Getirdikleri... Yılmaz Akyıldız [email protected] 2 013 senesinde, benim de mezun olduğum California Berkeley Üniversitesi Matematik Bölümü’nden Profesör Edward Vladimirovich Frenkel’in yazdığı Love and Mathematics isimli bir kitap yayımlandı. Kısa zamanda en çok satanlar listesine giren bu kitap, tüm dünyada 16 dile çevrildi. Türkçesi de şu an kitapçılarda ve internette Aşk ve Matematik ismiyle Türk okurlara sunuluyor. Kitabı okurken, ergenlik yıllarında fizikçi olmak isteyen Frenkel’in neden matematiğe yöneldiğini, ardından matematiğe duyduğu aşk ve bu alanda kaydettiği başarılar sayesinde ona açılan kapılardan nasıl geçtiğini öğreniyor, bir yandan da Langlands Programı hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Kitabın orijinal baskısını ilk okuyanlardan biri olarak, bu kitabın yazarını ve serüvenini takip edegelmekteyim. Tesadüf bu ya, Türkçe tercümesi için bilimsel danışmanlığı bana teklif edildiğinde hiç tereddüt etmeden “kabul” dedim. Kitap, hayatımın en güzel ve macera dolu yıllarını geçirdiğim Berkeley’den bir matematikçi tarafından yazılmıştı. Konusu matematik, artı biraz da fizik olduğu için kendi ilgi ve ihtisas alanlarımla örtüşüyordu. Dahası, kitabın matematik tarafı, ODTÜ’de hocam olmuş, şu an yaşayan en büyük matematikçilerden Robert Langlands’ın Büyük Matematik Projesi hakkındaydı ve Langlands Programı denilen bu programın temelleri 196768’de ODTÜ’de atılmıştı. Yani bu kitabın, yazarının dahi bilmediği, Türkiye ile bağlantıları vardı. Bununla da bitmedi gelişen olaylar! Şimdi eskiye gidelim. Senelerden 196768, ODTÜ’de öğrenciyiz. Fizik hocamız Feza Gürsey Yale Üniversitesi’nden gelmiş, Matematik Bölümü’nde ise Cahit Arf ve diğer Türk hocalar yanında iki tane de doktorasını yeni almış yabancı hocamız var: Birisi Berkeley’den John Donald, diğeri de Yale’den “suyu arayan” genç Kanadalı Matematikçi Robert Langlands: “ZAVALLI TALİHSİZ DELİKANLI” O sene John Donald’dan Lineer Cebir, Robert Langlands’tan da Sa veren 1968 öğrenci hareketlerinin deva nuncusu Ankara’dan yazılmış) iki mektupla yılar Teorisi ve Diferansiyel mında, ABD Büyükelçisi, Vietnam Kasabı başlamıştır. Kitabın Türk okuyucularına özel Geometri dersleri alıyoruz. lakabıyla bilinen Robert Komer’in arabası olarak kendi Türkçesi ile yazdığı 9 sayfalık Langlands’tan duyduğuma efsane rektörümüz Kemal Kurdaş’ın “Beyaz mektupta ise Langlands, “Artık yaşlandım,” göre Feza Hocamızın sevgi Saray” hicivli rektörlük binası önünde yakı derken sanki aynı zamanda bunun matematik dünyasına son mektubu olduğunu beli eşi Süha Gürsey ileriki yıl lırken, ben de oradaydım: 6 Ocak 1969. lirtiyor gibidir. Albert Einstein’ın Princeton larda Yale’de Langlands’a Enstitüsü’ndeki odasının şu anki sahibi olan şöyle demiş: “Seni ilk gör MÜKREMİN’İN SAHİLE Robert Langlands’ın bu mektubunun diğer 2 düğümde, yani ODTÜ’de, mektubu gibi zaman içinde çok konuşulaca‘O zavallı talihsiz delikanlı, VURAN CESEDİ “Devrim ve Memleketi Kurtarma ğına inanıyorum. ne yaptı ki buraya gelmek Operasyonu ”nu hepimizden daha fazla Langlands Proramı’nın Türkiye temsilcizorunda kaldı,’ diye düşünüyordum.” Ofibenimseyip çok ciddiye alan Mükremin’in si İlhan İkeda’dır! Gençlere onu ofisinde sinde Cumhuriyet gazetesi okuyarak Türkçe öğrenen Bob Langlands’ın kütüphaneden Langlands’a “Sizinle Amerika’ya gelemem, veya nerede bulurlarsa orada yakalayıp aldığı kitapları o zamanlar analarımızın ben burada kalıp ekonomi tahsili yapaca kendisi ile matematik, bilhassa Langlands semt pazarlarında kullandıkları fileyle evi ğım,” demiş olduğunu, Langlands’ın Aşk Programı hakkında konuşmalarını öneririm. ne taşıdığına bizzat şahidim. Nereden ve Matematik kitabının Türkçe baskısına Görecekler ki İlhan da babası, hocamız, bilebilirdim ki kendisi o zamanlar Fransız konmak üzere, özellikle Türk okurları için, ağabeyimiz Gündüz Masatoshi İkeda gibi meslektaşı Hervé Jacquet ile birlikte mate kendi Türkçesi ile yazdığı çok özel mek çok cömert, yardımcı, aydınlatıcı ve paymatikte yeni bir çığır açacak GL(2) kitabını tubundan öğreniyoruz. Daha sonraki yıllar laşmak için yaratılmış birisidir. İlhan İkeda da, Mükremin’in İstanbul’da denize atılmış Langlands Programını Langlands’a Türkçe yazmaktadır… anlatırken: Robert Langlands’tan öğrendiğim mate cesedi Yalova sahillerinde bulundu... Komer’in arabasının yakılmasıyla ilk matik yanında, bir de şu sözü var ki hiç Aşk ve Matematik kitabının tercümesi unutamam: “Matematikte başarılı olmak önce ODTÜ, sonra Ankara ve ardından sırasında karşılaştığımız bir problemden için pek çok şeyi aynı anda aklınızda bu İstanbul darmadağın olmuştu. Yabancı ho de bahsetmek istiyorum. Langlands mektulundurmalısınız.” Seneler sonra bu cümlesi calar ODTÜ’yü terk ederken, Amerikan üni bunda gittiği ülkelerin dilini öğrenmek isteni kendisine Kilyos sahilinde kumlar üzerin versitelerinde idari işler ve öğrenci ilişkileri diğinden ama oralarda genellikle İngilizce de yürürken anımsattığımda, üzerine yine üzerine incelemede bulunmaya gitmiş olan konuşmak gibi bir dert olduğundan bahseo çok saf ve mütevazı hali gelmişti. Demek Dekanımız Erdal İnönü Princeton’dan yurda diyor. Biz de tercüme yaparken Türkçe maki diyorum, Langlands daha o gençlik yıl yeni dönmüş, olayların daha başlangıcında tematik ve fizik terminolojilerinde bugüne larında bile matematiğin birlikteliğini sezin ileriyi görerek “Madem ki benim de oku kadar bir dil birliği sağlanamadığını görlemişti ve farklı konuları birleştirecek Lang duğum Caltech’ten kabul aldın, durma git. dük ve Langlands’ın eleştirisinde ne kadar Yakında burada işler daha da kötüleşecek. lands Programı’nın peşindeydi. haklı olduğunu anladık. Bu programı Edward Frenkel’in ifade Mezuniyet diplomanı biz ileride arkandan Bu hususta bizlere yardımı esirgemesiyle anlatacak olursak: “Bu harikulade göndeririz,” diye bana tavsiyede bulunyen dostlara teşekkür ediyoruz. Umarım teori, ilk bakışta birbirlerine ışık yılı kadar muştu. Kısa bir süre sonra kendi kurduğu dilbilimcilerimiz ve TDK bu konudaki çalışuzakta duran cebir, geometri, sayılar teori üniversitede öğrencileri tarafından istenmesi, analiz ve kuantum fiziği gibi farklı matematik alanları arasında cezbedici bağlantılardan oluşan bir ağ kurar. Bu alanları matematiğin gizli dünyasındaki kıtalar olarak düşünürsek Seneler sonra, Robert Langlands, ODTÜ 196768 öğrencileriyle: Komer’in arabasının yakılmasıyla ilk önce ODTÜ, sonra AnkaLanglands Prog Soldan sağa: Yılmaz Akyıldız, Robert Langlands, Aydın Aytuna ra ve ardından İstanbul darmadağın olmuştu. ramı, bunların ve Cihan Saçlıoğlu birinden diğemalarını ilerletir ve fikir birliğine varırlar. rine anlık geçişler yapıp geri dönmemizi yen Kemal Kurdaş ODTÜ’ye veda ederken Erdal Bey rektör olmak zorunda kaldı ve Edward Frenkel’in 26 Kasım Perşembe sağlayan nihai ışınlanma cihazıdır.” ben artık o zamanlar konumuz olan kita günü saat 14:00’te ODTÜ Kemal Kurdaş Dolayısıyla, Aşk ve Matematik kitabının bın yazıldığı Berkeley kasabasında, hem Salonu’nda gerçekleşen Yapay Zekâ Çamatematiksel baş aktörünün Robert LangTürkiye’den, hem de devrim ’den çok uzak ğında Matematik ve Aşk başlıklı konuşmalands olması beni 1968’e geri götürüyor. lardaydım… sının da en az Aşk ve Matematik kitabı Ben bir fizik öğrencisiydim, sınıfımızda kadar ilginç ve bilgilendirici olduğunu düMatematikteki değişik konuları birleş Mükremin Neşeli isimli bir matematik öğşünüyorum. Bu güncel konunun ODTÜ’nün tirme yolunda son 40 senede uzun yollar rencisi vardı ki ben ona hâlâ yanarım... 60. Kuruluş Yıl Dönümü kutlamalarında yer kat etmiş olan Langlands Programı , Robert Langlands, Mükremin’in çok özel olduğunu alan özel konuşmalardan birisi olması da Langlands’ın geçen asrın en büyük matema görmüştü ve kendisini Yale Üniversitesi’ne kayda değer. tikçilerinden Fransız asıllı André Weil ’e (so götürmeyi planlıyordu. Fakat aniden patlak