Katalog

Bilim ve Düşünce Tarihi CBT 1497 27 Kasım 2015 12 OOOF OFF LİNE Tanol Türkoğlu [email protected] Eletromagnetik Alan Teorisinin Temelleri Osman Bahadır [email protected] Dijital Kum Kitabı Bugüne dek yazılmış tüm kitaplar! Tek bir kitap cildinde! Bir kumsaldaki sonsuz kum taneleri misali. Böyle bir kitap olabilir mi? Borges’e göre de bana göre de olabilir. Ancak ben nasıl olabileceğini Borges’ten çok uzun yıllar sonra bulabildim. Fikir bana değil, Arjantin asıllı naif yazar Alberto Manguel’e ait. Okuma Günlüğü adıyla ülkemizde de yayımlanan kitabında bir okuma serüveni modelini anlatıyor. Buna göre yıllar önce (mesela ilk gençlikte) okumuş ve çok etkilenmiş olduğu on iki kitabı seçiyor ve bir yıl boyunca her ay bir tanesini okuyor. Okurken iki boyutlu bir gelgit yaşıyor. İlki eskiden ve şimdi okurken kitabın çağrıştırdıkları. İkincisi de kitap ile güncel hayatı arasındaki gelgitler. Ben de Kasım ayından itibaren okuma yılı ilan ettim kendime ve on iki yazardan beni en çok etkileyen birer kitap belirledim (bazılarını seçerken nedense “şampiyon” kitabını değil, belki de en iyi ikinci kitabını seçerek benim için tabii). Kasım ayı için seçtiğim yazar, fikir babasına da bir saygı gösterisi olarak Arjantin’den eski dostum Borges (bu yazı teknoloji değil de kitap ekinde yayımlanacak olsaydı onunla ilginç tanışma hikâyemi de anlatırdım ama bu başka bir öykü konusu, başka bir zaman anlatılmalı). Seçtiğim kitabının adı Kum Kitabı. Nüsha ikinci baskı; 1989 yılına ait. Tam da yayıncıların kâğıt ithal etmede sıkıntı yaşadıkları bir dönemdi. O nedenle mecburiyetten bir süre kitaplar bir kalite daha iyi kâğıda basılmıştı. Mecburiyetten! Kitapla aynı adı taşıyan öyküyü okuduğumda, “tamam” diye düşündüğümü anımsıyorum, “bu hikâye tüm zamanlarımın en iyi on öykü listesinden kolay kolay düşmez”. Bir kitap düşünün, ortalama boyutlarda ve kalınlıkta. Ancak kitabı bir açıyorsunuz, açtığınız sayfaya bir bakıyorsunuz diyelim ki sayfa numarası 40514, karşısındaki sayfa numarası 999. Arka sayfayı çeviriyorsunuz bambaşka bir numara. Başına gitmeye çalışıyorsunuz ilk sayfaya hiç ulaşamıyorsunuz. Keza sonuna da. Ne tür bir kitap bu? Sonsuz sayfalı bir kitap? Sonsuz sayfalı kitapta neler olur? İlk akla gelen şey, o zamana dek yazılmış tüm kitaplar. O zamana dek yazılmış tüm kitaplar! Tek bir kitap cildinde! Bir kumsaldaki sonsuz (gibi) kum taneleri. Böyle bir kitap olabilir mi? O yıllarda bir gün olabilir diye düşünmüştüm ama nasılını bulamamıştım. Şimdi Kum Kitabı’nı yeniden okurken, buldum! İşte karşınızda “Dijital Kum Kitabı”. Bakış açımızı değiştirmemizi gerektiren tek ve basit bir olgu var. Bu kitap selülozdan yapılmış kâğıda basılı olmayacak. Bilgisayar ya da tabletlerden aşina olduğumuz dijital (illâ ki) bir çift ekrandan oluşacak. Biraz ciddi görünsün havası vermek istiyorsanız, bu iki dijital ekran yaprağın toplam kalınlığı iki parmak olabilir. Yoksa teknolojik açıdan normal birer kâğıt kalınlığı yetecektir. Kitabınızı açıyorsunuz (tık), o zamana dek kayıt altına alınmış dünyadaki tüm yazarların yazdıkları tüm kitaplar elinizin altında. Hem de birden çok dile çevrilmişse, her bir çevirisi. Dilediğiniz kitabı seçin ve keyifli okumalar! Dijital Kum Kitabı henüz piyasaya çıkmadı. Ama edebiyata düşkün, meraklı teknogençler ne yapsam diye fikir arıyorlarsa bu fikrimi kullanabilirler. Ürettiklerinde bana bir tane göndersinler yeter (yok yetmez; ilk bir milyonlarını kazandıktan sonra ürün hâlâ satmaya devam ediyorsa bana biraz da hisse versinler; belki de İncil’den sonra tüm zamanların ençoksatarı olacak!) Prof. Dr. Mithat İdemen’in elektromagnetizma teorisi için temel nitelikteki kitabı yeniden yayımlandı. tabın farkı ortaya çıkmaktadır. Bilim tarihi bilgisi, bilimsel bilgilerin derinlemesine öğrenilmesi ve yaratıcı bilimsel düşünce yeteneğinin geliştirilmesi bakımından çok büyük bir önem taşımaktadır. Prof. İdemen’e göre maddenin temel davranışları, genellikle elektrik olaylarına dayanmakta ve dolayısıyla da bu durum elektrik olaylarının kimya, fizikokimya, biyoloji vb. gibi doğa bilimlerinde de önem kazanmasına neden olmaktadır. Bu nedenle konuları doğrudan doğruya elektrik olan elektrik ve elektronik mühendislerinin yanı sıra, konuları değişik türden doğa olayları olan (doktor, eczacı, biyolog, meteorolog, jeofizikçi, jeolog, tarımcı vb. gibi) kimselerin de görevlerini iyi bir biçimde yapabilmeleri ancak elektrik olayının temelinde yer alan evrensel yasaların bilinmesiyle mümkündür. İşte bu kitabın amacı da sözü edilen dallarda üniversite eğitimi gören gençlere elektriğin temel yasalarını öğretmektir. Prof. Dr. Mithat İdemen kitabının dördüncü baskısını yapması nedeniyle yazdığı önsözde diğer şeylerin yanı sıra şunları söylemektedir: “Bu kitabın içerdiği konuları İTÜ’de okutmaya başladığım 1969 yılında, elektromagnetik teori neredeyse bir asırlık ömrünü tamamlamak üzereydi. Konunun ilk temel taşlarını oluşturan Coulomb, Ampere, BiotSavart ve Faraday yasaları ise çok daha gerilerde kalmıştı. Bu zaman süresince söz konusu yasalar, bir yandan, gözlenen çok sayıda doğal olayın bilimsel açıklanmasını sağlayarak değişik bilim dallarının ve bilimsel felsefenin gelişmesine katkı sağlamış, diğer yandan da çok sayıda teknik uygulamanın önünü açarak uygarlığın gelişmesinde temel rol oynamıştı. Bununla beraber, hem ülkemizde hem de dünyanın diğer birçok ülkesinde bu teori, öğrencilere soyut ve matematik ağırlıklı göründüğü için olsa gerek, mühendislik programlarında olması gerektiği gibi yer almıyordu. Bugün de durumun çok farklı olduğu söylenemez. O günden bu yana geçen son yarım yüzyıl içinde de elektromagnetik teorinin haberleşme, kontrol, tıp vb. dallarında, bir çırpıda sayılamayacak kadar çok, yeni uygulamaları oldu. Bu uygulamalar, şüphesiz konuyu sağlam temeller üzerinde öğrenmiş bulunan mühendislerin ve fizikçilerin başarısıdır. Söz konusu teoriyi ülkemizde, gereksiz matematik ayrıntılarla öğrencinin dikkatini dağıtmadan, ama gereken bilimsel berraklıktan da feragat etmeden sunmayı amaçlamış olan bu Türkçe kitabın dördüncü baskısının yapılabilir olması benim için sevindirici olmuştur.” Prof. Dr. Mithat İdemen’in Türkiye’deki ilk öğrencilerinden biri olarak değerli hocamızı büyük bir saygıyla kutlarken, kitabının yeni baskısının da ülkemiz bilimine yeni katkılarda bulunmasını dilerim. S evgili hocamız Mithat İdemen’i, İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi’nin Gümüşsuyu binasındaki sınıflardan birinde 1967 yılının güz sömestrinde ilk kez gördüğümüzde o doktora derecesini almış olarak yurtdışından henüz yeni gelmişti. Daha ilk derste sınıftaki kara tahtayı bir ucundan öbür ucuna iki ve üç katlı integrallerle doldurunca yanımdaki arkadaşımla birlikte duyduğumuz şaşkınlığı ve heyecanı hiç unutmuyorum. İntegral almayı elbette lisede öğrenmiştik ama iki ve üç katlı integrali ilk defa görüyorduk. Fakat şaşkınlığımız çok çabuk geçti. Çünkü hocamız zor matematik problemlerini o kadar güzel sunuyor ve çözümlüyordu ki, bize sadece öğrenme zevkini tatmak kalıyordu. Prof. Dr. Mithat İdemen hem elektrik ve elektronik mühendisi, hem matematikçi, hem de teorik fizikçi. Daha özel olarak da elektromagnetizma kuramcısı. Prof. İdemen 1960’lı yılların sonlarından başlayarak günümüze kadar hem binlerce öğrenci yetiştirdi, hem de elektromagnetizma teorisinin geliştirilmesine katkılarda bulundu. Elektromagnetik dalgaların yayılımına ilişkin temel araştırmaları nedeniyle 2005 yılında Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nde onursal doktora, 2008 yılında da Uluslararası MMET (Mathematical Methods in Electromagnetic Theory) konferansında N. A. Khizhnyak ödülünü aldı. Prof. İdemen’in Elektromagnetik Alan Teorisinin Temelleri kitabının geçtiğimiz ay 4. baskısı yapıldı. İTÜ VAKFI Yayınları tarafından yayınlanan 243 sayfalık yenilenmiş bu eser, temel varsayımlar başlıklı ilk bölümü izleyen elektrostatik, magnetostatik, magnetizma, distribüsyon anlamında Maxwell denklemleri ve özel rölativite teorisi başlıklı beş bölümden oluşuyor. Prof. İdemen’in 19701997 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde vermiş olduğu derslerin notları esas alınarak hazırlanmış bulunan bu kitap, okuyuculara (ister öğrenci olsun isterse meraklısı) elektromagnetik teoriyi modern bir görüşle tanıtmayı amaçlamaktadır. Kitap ayrıca elektromagnetik teorinin temel kavramlarını kavramaya yardımcı olan ve gereksiz matematiksel güçlüklerden uzak çok sayıda problem içermektedir. Bu nedenle hem lisans hem de yüksek lisans düzeyindeki öğrenciler için temel bir kaynak niteliğindedir. Profesör İdemen’in kitabının çok önemli bir diğer özelliği de, elektromagnetizma teorisinin en gelişmiş biçimini sunarken aynı zamanda kısaca bu teorinin gelişim tarihi hakkında da gereken bilgileri sunmasıdır. Bu nedenle bilimsel konuların eğitimi sırasında ilgili konudaki bilimsel bilgilerin gelişimi tarihine hemen hiç değinilmeyen ülkemizde bu ki