Katalog

POLİTİKBİLİM Ali Akurgal ali@akurgal.com GÖKYÜZÜ İlgisizmiş gibi duran bu kavramlar arasındaki doğru ilişkiyi kuramadığımızdan yararlı bir teknoloji üretemiyoruz. AhlakAkıl ve MantıkTeknoloji Ahlak, akıl ve mantık ile teknoloji arasında olması gereken bağı, çoğu büyük şehrimizde en önde gelen sorun olan trafik üzerinden örneklerle anlatmaya çalışacağım. Kurallar, uyulması için konulur. Uyulmadığında ilk karşı koyan “ahlak”dır. Ahlak görevini yerine getirdiğinde, kuralları bozan pek olmayacağı için, bunun yaptırımı da pek icra edilmeyecek, insanlar tek tük ihlalleri de anlayışla karşılayıp affedeceklerdir. Ahlak’ın yaptırımı ayıplamak ve dışlamaktır. Ayıplamayı, insanlar, eskiden ters bakışları ile yaparlardı, şimdilerde ahlaksızlar, ters bakışlardan zerre kadar etkilenmiyorlar. Trafikte korna çalarak protesto etmek de, ahlaksızlara pek bir şey anlatmıyor. Kavga edilmesini bekliyorlar. Birçok ülkede otoyollar ücretlidir. Bir yüksek gönenç ve ahlak ülkesi olan İsviçre’de “otoyol kullanacağını düşünen” herkes, her sene bir etiket alıp bunu ön camına yapıştırır, ücret bu yolla ödenir. Araçları ile huduttan giren yabancılar da bir etiket alıp camlarına yapıştırırlar. Etiketi olmayan bir aracın otoyolu kullanmasının cezası vardır, ama pratikte bir denetimi yoktur. İsviçreli, o ahlak düzeyinde olduğundan, etiketini alır, camına yapıştırır. Bizde ise, teknoloji denetleme için kullanılır, otoyol kullanmayı ücretlendirmek için, OGS, HGS gibi sistemler oluşturulmuştur, bunlar büyük paralar harcanarak tüm otoyollara kurulmuştur, hattâ güncel olarak, OGS ve HGS gişelerini birleştirmek uğruna, FSM köprüsünde insanlar olmadık kuyruklar içinde eziyet çekmektedirler. Kural koymakta çok dikkatli olmak gerekir. Uyulmayacak kural konulmamalı. Örneğin, İstanbul’da gidiş geliş dört şerit bir ana ulaşım yolu üzerindeki bir yaya geçidinde 20km/s hız sınırı var. Eğer bir araç, burada sınırın 3 katı olan 60km/s altında bir hızla yol alıyorsa, ya arızalıdır, ya da traktördür! Dahası, yöneticilerimiz kendileri, koydukları kuralları, çoğu yerde baştan uyulmaz kılıyorlar. İstanbul Anadolu Yakası sahil yolunda hız sınırı 50km/s, otomobillere 70km/s, ama yeşil dalga 75km/s hıza ayarlı. Yeşil dalgayı tutturmak için 80km/s hızlara çıkıyorsunuz, radarla yapılan denetimlerde de 88km/s üzerine ceza uygulanıyor. Nerede kaldı kural? Orta Avrupa’da araç kullanırken, bir hız sınırı ile karşılaştığınızda göstergeye bakıyorsunuz, zaten o hızda gittiğinizi görüyorsunuz. Orada, akılmantık çalışıyor, uyulabilecek kurallar konuluyor. Hızı düşürmek gereken yerlerde, diyelim bir köyün girişinde, yolun ortasına bir heykel, bir süsleme yapıyorlar, köye giren şerit, bunun etrafından dolaşıyor. Çıkış şeridi düz geçiyor. Köye girenler virajı alabilmek için yavaşlıyor. Köy içinde de benzer senaryolar uygulanıyor. Yol, estetik biçimde, kimseye “batmayacak”, rahatsız etmeyecek şekilde hızınızı düzenliyor. Bizde ise “yasaklarla yönetmek” önde gelen yaklaşım olduğundan, akılmantık işlemiyor. Çıplak bir yasak konuluyor ve vatandaşa zarar verecek önlemlerle, sopayla uygulanıyor: hız engeli. Ahlak düzeyi düşük olan topluma, akılmantığa dayanmayan kurallar koyup sopayla uyguladığınızda teknoloji de buna uymak zorundadır. Tek başına teknoloji ile bu kabalıkları düzeltemezsiniz. Bu kabalıklar içinde boğulmuş bir toplumdan da kolay kolay teknoloji çıkmıyor zaten. Örneğin, bizde kullanılan trafik ışıklarından pek farkı olmayanları Orta Avrupa’da akılmantık ile programladıklarında kavşak boşken her yöne kırmızı yanıyor. Bir yönden bir aracın yaklaştığı algılandığında, diğer yönler kırmızı olduğundan, kavşağa ulaşmadan kendisine yeşil yanıyor. Hemen arkasından kavşak tekrar her yöne kırmızı konumuna geçiyor. Yayalar için de durum aynı. Böylece, kavşağı kullanacaklar, hiç beklemeden, hız kesmeden yollarına devam edebiliyorlar. Otuz yıldır uygulanan, akılmantığa dayanan bu teknoloji, insanları, kurallara uymaya da özendiriyor. Yeni yılda daha ahlaklı, akıllı ve mantıklı bir yaşam dileklerimle.. Yeni yıla yeni uydu ile girdik • 1 ve 4 Ocak’ta Ay Yer’e, Yer de Güneş’e en yakınlar.. • İki kez Ay Yer’e en yakın ve iki kez de Yeniay evresinde • Jüpiter akşamdan sabaha gökyüzünde Hasan H. Esenoğlu İstanbul Üniv.Fen Fak. Astronomi ve Uzay Bilimleri Böl. esenoglu@istanbul.edu.tr GÜNEŞ Dünya’mızın 147 milyon kilometre ile Güneş’e en yakın olacağı tarih: 4 Ocak 2014 saat 14… 21 Aralık 2013 tarihinden bu yana gecelerin kısalması devam ediyor; geçen aya göre bu ay 15 dakika daha az karanlıkta kalacağız/elektrik kullanımımız azalacak. Resimde 1, 15 ve 31 Ocak 2014 tarihlerinde sol(sağ)dan sırasıyla: gece (14 saat 22 dakika), yaşandığı) 21 Aralık’taki yüksekliği 25 derece 34 dakika ve Yaz başlangıcında bulunduğu (en uzun gündüzün yaşandığı) 21 Haziran’daki yüksekliği de 72 derece 25 dakikadır. 6 ay süresince yaklaşık 47 derece aralığında değişen Güneş’in bu iki kış–yaz değerleri, çizelgedeki yükseklikler ile karşılaştırılarak Ocak ayının Güneş enerjiliği kestirilebilir. AÇ KOLLARINI, BİR ELDE GÜNEŞ DİĞERİNDE AY Gün (Ocak) 10 11 12 13 20 21 22 23 Saat 14:36 15:02 15:28 15:55 08:22 08:37 08:53 09:08 (Güney) Batıda Güneş Güneş Güneş Güneş Batı Ay Ay Ay (Güney) Doğuda Ay Ay Ay Ay Güneş Güneş Güneş Güneş Ufuktan Yükseklik (derece) 19 16 13 9 9 11 14 16 astronomik tan (33 dakika), deniz tanı (34 dakika), günlük tan (30 dakika) ve gündüz (9 saat 38 dakika) ortalama saatlerinde verildi. Gündüzün beyazlığından gecenin karanlığına veya tersine geçişlerin yaklaşık 1 saat 37 dakikayı bulduğunu söyleyebiliriz. Ay boyunca gece, gündüz ve tan süreleri resim ve çizelgede verildi. Ayrıca, gecenin bittiği “imsak vakti” olarak sabah astronomik tan başlangıcı, “akşam vakti” olarak Güneş’in batış saati ve akşamın bittiği “yatsı vakti” olarak da akşam astronomik tan bitişi çizelgede belirtildi. Kışın Güneş Yazın Gölge Aranır Gün 1 8 15 22 29 Güneş en tepede Saat (saat:dakika) 12:08 12:11 12:13 12:16 12:17 Yükseklik (derece:dakika) 26:01 26:47 27:54 29:21 31:06 Akşamın Karanlığına Dolunay Aydınlığı Akşamları Ay en tepede gökyüzünü Dolunaylı Yükseklik aydınlatan geceler Saat (derece) dolunay ve 23 67 dolunaya yakın 14 15 24 65 evrelerdeki 16 24 62 Ay’ın en 17 01 63 01 60 yüksek olduğu 18 tarih ve saatler çizelgede verildi. Dolunaylı geceler, tam Güneş tutulmasındaki gündüzün kararmasına eşdeğer olacak… AY OLAYLARI Ocak’ta Ay–Yer Uzaklığı Gün Saat Uzaklık(km) Ay Yer’e En yakın 1 23 356980 30 12 357080 En Uzak 16 04 406530 Ocak ayı boyunca Güneş en yüksekte olduğunda tam öğle vakti ya da günün ortası çizelgede birer hafta aralıkla verildi. Güneş’in kış başlangıcında bulunduğu (en uzun gecenin OCAK AYINDA AY EVRELERİ Yeni Ay Gün 1 30 Saat 13:14 23:39 İlk Dördün Gün 8 Saat 05:39 Dolunay Gün 16 Saat 06:52 Son Dördün Gün 24 Saat 07:19 CBT 1398 8 /3 Ocak 2014