Katalog

EKONOMİKALKINMA CBT 1382 14 /13 Eylül 2013 Kalkınma sürecinin eksik kalan halkası: Toprak reformu Başlangıçta retorik düzeyde de olsa antifeodal bir söyleme ve yoksul köylüğe dayanan Kürt siyasal hareketinin, “çözüm sürecinde” G.Doğu Bölgesi’nin en can alıcı sorunlarının başında gelen ve birçok soruna kaynaklık eden toprak dağılımındaki eşitsizliğe (yoksul köylülük sorununa) ve bu bağlamda toprak reformuna hiç değinmemesi ise son derece manidar gözüküyor. B.Ali Eşiyok* Ekonomist. [email protected] yaşanmasına ve birçok sosyoekonomik soruna kaynaklık ettiği anlaşılıyor. TÜİK’in 2001 tarım sayımı sonuçlarınından hareketle oluşturduğumuz “G. Doğu illerinde ve Türkiye ölçeğinde toprak dağılımı ve topraksız aileler” isimli tablo incelendiğinde, G. Doğu illerinde toprak dağılımında ve topraksız aile sayısında önemli boyutlara varan eşitsizlikler gözleniyor. Buna göre, Diyarbakır’da topraksız ailelerin oranı %13.6 tkileri bugün de en az dün kadar hissedilen toprak re 1946 yılını beklemeke gerekecekti. formu ya da topraksız yoksul köylülük sorunu Cum1946 yılında yasalaşan Çiftçiyi Topraklandırma Ka oranında gerçekleşirken, Şırnak’ta topraksız ailelerin oranı huriyet ekonomisinin en kadim sorunlarının başın nunu (ÇTK), sonradan Demokrat Parti’yi kuracak olan %18.5 gibi yüksek bir orana yükseliyor. “Topraksız aileler”e da gelir. 1930’lu yıllarda sanayileşmede sağlanan parlak ge başta Menderes olmak üzere büyük toprak sahiplerinin “az topraklı” aileler de eklendiğinde, G. Doğu illerindeki toprak eşitsizliğinin daha da dramatik boyutlara ulaştığı izleniyor: Diyarbakır’da topraksız ve az topİşletme İşletme raklı ailelerin oranı %42.2 oranında gerçekleşirken, Sayısı Arazi Payı Sayısı Arazi Payı (Çiftlik) (Dekar, %) (Çiftlik) (Dek, %) söz konusu oranının Şırnak’ta %31.7; Urfa’da %8.2; Türkiye 3, 076, 650 184, 348 , 232 Siirt 18,385 677,747 Kilis’te %11.5; Siirt’de %64.8; Adıyaman’da %37.7; Topraksız Aile(%) 1.8 0.0 Topraksız Aile(%) 5.2 0.0 Antep’te %23.6; Mardin’de %29.4 ve Batman’da Az Topraklı(%) 32.8 5.3 Az Topraklı(%) 59.6 10.9 %24.6 gibi yüksek oranlarda gerçekleştiği görülüyor. Topraksız+ Az topraklı(%) 34.6 5.3 Topraksız+ Az topraklı(%) 64.8 10.9 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 64.7 83.3 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) Toprak dağılımındaki eşitsizliğin Güneydoğu 33.8 63.5 Büyük Toprak Sahibi(%) 0.7 11.3 Büyük Toprak Sahibi(%) 1.5 25.7 illeri ile kıyaslandığında Türkiye ölçeğinde göreDiyarbakır 50, 743 4, 201, 714 Adıyaman 41,312 1,864,176 li olarak daha düşük kaldığı anlaşılıyor. Buna göre Topraksız Aile(%) 13.6 0.0 Topraksız Aile(%) 6.2 0.0 Türkiye ölçeğinde “topraksız ailelerin” oranı %1.8 Az Topraklı(%) 28.6 4.1 Az Topraklı(%) 31.5 6.8 oranında gerçekleşirken, %0.7 ailenin toprakların Topraksız+ Az topraklı(%) 42.2 4.1 Topraksız+ Az topraklı(%) 37.7 6.8 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 54.5 54.7 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 62.0 83.7 %11.3’ne sahip olduğu izleniyor. Oysa DiyarbaBüyük Toprak Sahibi(%) 3.3 41.2 Büyük Toprak Sahibi(%) 0.4 9.5 kır’daki ailelerin %3.3’ü toprakların %41.2’sine saŞırnak 13, 594 1, 548, 571 Gaziantep 29,326 2,896,874 hip gözükürken, Urfa’daki ailelerin %5.6’sının topTopraksız Aile(%) 18.5 0.0 Topraksız Aile(%) 1.2 0.0 rakların %43.4’ne, sahip olduğu anlaşılıyor. BenAz Topraklı(%) 13.2 0.7 Az Topraklı(%) 22.4 2.1 zer eşitsizlikler D. Doğu Anadolu’nun diğer kentTopraksız+ Az topraklı(%) 31.7 0,7 Topraksız+ Az topraklı(%) 23.6 2.1 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 63.3 63.4 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 74.1 79.8 lerinde de gözleniyor. Büyük Toprak Sahibi(%) 5.0 35.9 Büyük Toprak Sahibi(%) 2.3 18.2 Bu bulgular eşitsiz toprak dağılımından en fazla Şanlıurfa 51, 747 9, 821, 677 Mardin 38,405 3,269,788 etkilenen bölgelerimizin başında gelen Güney DoTopraksız Aile(%) 2.6 0.0 Topraksız Aile(%) 2.5 0.0 ğu Anadolu Bölgesi’nin kendi içerisinde de önemAz Topraklı(%) 5.6 0.3 Az Topraklı(%) 26.9 3.5 li eşitsizlikler taşıdığını ortaya koyuyor. Güney DoTopraksız+ Az topraklı(%) 8.2 0.3 Topraksız+ Az topraklı(%) 29.4 3.5 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 86.2 56.2 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 59.2 76.4 ğu Anadolu’da yer alan kentlerimiz arasında topBüyük Toprak Sahibi(%) 5.6 43.4 Büyük Toprak Sahibi(%) 2.0 19.8 raksız aile sayısının en yüksek gerçekleştiği kentKilis 7,773 707,363 Batman 13,072 1,021,856 lerin başında Şırnak ve Diyarbakır geliyor. Arazi Topraksız Aile(%) 1.3 0.0 Topraksız Aile(%) 0.6 0.0 temerküzünün en yüksek gerçekleştiği kentler olaAz Topraklı(%) Az Topraklı(%) 10.2 1.3 24.0 2.8 Topraksız+ Az topraklı(%) rak ise Urfa ve Diyarbakır öne çıkıyor. Diyarbakır 11.5 1.3 Topraksız+ Az topraklı(%) 24.6 2.8 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 87.1 83.0 KüçükOrta Ölçekte Toprağa Sahip Aile(%) 74.6 91.6 ve Urfa’nın bölgedeki arazi ağırlıkleri dikkate alınBüyük Toprak Sahibi(%) 1.4 15.7 Büyük Toprak Sahibi (%) 0.8 5.6 dığında, bu bölgemizde yaşanan toprak sorununun boyutları daha da dramatik bir boyut kazanıyor. Tablo : G.Doğu İllerinde ve Türkiye Ölçeğinde Toprak Dağılımı ve Topraksız Aileler Sonuç olarak, toprak dağılımına ilişkin bu bulKaynak ve Notlar: TÜİK’in 2001 yılına ilişkin tarım sayımı sonuçlarından hareketle kendi hesaplamamız. TÜİK’ den hareketle, gular bölgeler arası eşitsizlikler kadar bölge içi tophiç toprağa sahip olmayan aileler “topraksız”; 519 dekar araziye sahip aileler “az topraklı”; 20499 dekar araziye sahip aileler “kü rak dağılımındaki eşitsizliklerin de üzerinde önemle durulması gereken bir olguya işaret ediyor. Bilinçük orta”; 500 ve üzeri dekar araziye sahip aileler ise “büyük toprak sahibi” aileler olarak toplulaştırılmıştır. diği üzere, Cumhuriyet’e Osmanlı’dan bakiye kalan feodal mülkiyet ilişkileri ve büyük toprak salişmelerin toprak reformu ile desteklenmesi Cumhuriyet önemli bir direnci ile karşılaşmış, ÇTK’ye ruhunu veren hipliği sonraki yıllarda da devam etmiş, G. Doğu Anadoekonomisinin önemli bir payandası olarak görülüyordu. 17. maddenin tasfiye edilmesi sonucunda toprak reformu lu Bölgesi’nde toprak dağılımındaki eşitsizliği giderecek Ancak burjuvazinin henüz oluşmadığı, topraksız köylülü girişimi içi boşaltılarak işlevsizleştirilmişti. Sonraki yıllar bir toprak reformu günümüze kadar gerçekleştirilmemiştir. Bu bağlamda bu bölgemizdeki feodal kalıntıların (arğün ise toprak talep etmediği (tabandan bir köylülük ha da yapılan toprak reformu girişimleri ise etkinliği sınırlı, kaik ilişkilerin) tasfiyesi ve yoksulluktan kaynaklanan sosreketinin gelişmediği) koşullarda toprak reformunun ger lokal uygulamalar olarak kalacaktır. yoekonomik sorunların çözümü açısından toprak reforçekleştirilmesi önünde önemli güçlükler bulunmaktaydı. Bu olumsuz koşullara rağmen Cumhuriyetin kurucu DURUM TOPRAK DAĞILIMINDAKİ munu yeniden gündeme taşımak gerekiyor. Başlangıçta retorik düzeyde de olsa antifeodal bir söyleme ve yoksul kadroları 1930’lu yıllardan itibaren sanayileşme ile bir EŞİTSİZLİK VE TOPRAKSIZ köylüğe dayanan Kürt siyasal hareketinin, “çözüm sürelikte toprak reformuna yönelik arayışlara girişmiş, azgeliş AİLELER mişliğin ancak bu iki sektörde (sanayi ve tarım sektörleTarihsel bağlamda yukarıda kısaca ifade edilen top cinde” G. Doğu Bölgesi’nin en can alıcı sorunlarının barinde) sağlanacak gelişmelerle aşılacağını öngörmüşlerdi. raksız yoksul köylülük sorununun (toprak reformu ihtiya şında gelen ve birçok soruna kaynaklık eden toprak daCumhuriyetin kurucu kadrolarının bu uzak görüşlülükle cının) günümüzde de varlığını tüm şiddetiyle sürdürdüğü ğılımındaki eşitsizliğe (yoksul köylülük sorununa) ve bu rine ve iyi niyetli çabalarına karşın Cumhuriyet tarihi görülüyor. Toprak dağılımındaki eşitsizliklerin özellikle bağlamda toprak reformuna hiç değinmemesi ise son denin en radikal toprak reformunun gerçekleştirilmesi için G. Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaygın bir yoksullaşmanın rece manidar gözüküyor. E