Katalog

Sa l k Fibromyalji ve Belirtileri Fibromyalji sendromu, kas iskelet sisteminde kronik yaygın ağrı şikâyetleri, ağrıya duyarlılıkta artış, kaslarda hassas noktaların varlığı ile karakterize noninflamatuar bir yumuşak doku romatizmasıdır. F Doç. Dr. Nazan Canbulat, VKV Amerikan Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü ibromyalji sendromunun toplumda görülme sıklığı %24 olarak bildirilmektedir. Hastaların %90’ı kadındır. En sık olarak 4050 yaşlarında, hemen menopoz öncesi ve menopoz döneminde görülürken, genç fibromyalji hastaları erken menopoza girebilmekte ve ortalama menopoz yaşı normale oranla 10 yıl erken başlayabilmektedir. Fibromyalji tek başına görülebildiği gibi bir başka hastalığa da eşlik edebilmektedir. Birçok hastada belirtiler yavaş ve beklenmedik bir şekilde ortaya çıkar. Çok yoğun stres, duygusal travmalar, enfeksiyonlar, kazalar sonucu yakınmalar başlayabilir. Bu sendromda en sık görülen yakınma olan yaygın vücut ağrısına eşlik eden durumlar; depresyon, anksiyete, uyku bozuklukları, hafıza ve bilişsel bozukluklar, kronik yorgunluk, halsizlik, endokrin (hormonal) bozukluklar, tutukluk, subjektif yumuşak doku şişliği, uyuşma, karıncalanma, güçsüzlük, gerilim tipi baş ağrısı, migren, soğuğa tahammülsüzlük, soğuk havalarda ellerde ve ayaklarda beyazlaşma, morarma, ağız ve göz kuruluğu, irritabl bağırsak sendromu, idrar yolu enfeksiyonu olmaksızın sık idrara çıkma ve idrar yapma sırasında ağrı, ağrılı menstruasyon, çarpıntı, göğüs ağrısı, çene eklemi ağrısı, huzursuz bacak sendromu, çınlama ve denge bozukluğu, bayılma atakları, baş dönmesi gibi yakınmalardır. Bu hastalarda ellerde uyuşma ile kendisini gösteren karpal tünel sendromu da görülebilir. Hastaların tümünde gözlenen çekirdek bulgular, kronik yaygın ağrı ve kaslarda hassas noktaların varlığıdır. Tipik semptomlar hastaların çoğunda görülen yorgunluk, sabah tutukluğu, uyku bozuklukları ve aktivite sonrası kas ağrısıdır. En sık görülen yakınma olan yaygın vücut ağrısına eşlik eden yukarıda sayılan durumlar fibromyalji sendromunda hastaların %30’unda görülebilir. BELİRTİLERİ de uyku bozukluğu şikâyeti vardır. Ağrı kronik, yaygın ve simetriktir. En sık omurga boyunca, bel sırt ve boyun bölgelerinde görülür. Omuzlara, kollara, kalça ve bacaklara yayılır. Hastalar ağrı hissini yanıcı, batıcı, oyucu, zonklayıcı olarak farklı şekillerde tanımlarlar. Soğuk ve nemli havalarda, aşırı çalışma ile, menstruasyon öncesinde, anksiyete ve depresif ruh halinin olduğu dönemlerde ağrı artabilir. Yorgunluk hissi hastalar tarafından “bitkinim”, “hiç enerjim yok”, “her zaman yorgunum”, “elimi kaldıracak halim yok” gibi cümlelerle anlatılır. Genellikle tüm gün süren bir bitkinlik hissi, gündelik işleri yapmada güçlük ve halsizlik söz konusudur. Uyku düzensizliği, fibromyalji sendromunda çok sık görülen bir sorundur. Geceleri sık uyanma, özellikle sabah yorgun kalkma ve uyandıklarında kendilerini dinlenmiş hissedememe yakınmaları tipiktir. Fibromyalji sendromunda en sık ve karakteristik yakınmalar, ağrı, yorgunluk hissi ve uyku bozukluğudur. Yaygın ağrı şikayeti hastaların %100’ünde görülen ortak yakınmadır. Hastaların % 90’ında yorgunluk hissi, % 70’in EN YAYGIN YAKINMALAR CBT 1372 17 / 5 Temmuz 2013 Fibromyalji hastalığı primer (birincil) ve sekonder (ikincil) olarak 2 ana başlıkta sınıflandırılır. Primer fibromyaljide altta yatan başka bir hastalık olmaksızın hastalarda yaygın kas ağrısı ve kaslarda hassas noktaların varlığı söz konusudur. Altta yatan bir başka hastalık varlığında da fibromyalji belirtileri ortaya çıkabilir. Bu duruma sekonder fibromyalji adı verilir. Bu nedenle fibromyalji tanısı konulmadan önce altta yatan ve aynı belirtilere neden olabilecek diğer hastalıklar da araştırılmalıdır. Romatoid artrit, sistemik lupus eritamatosus, hipotiroidizm gibi hastalıklar sekonder fibromyaljiye neden olabilir. Fibromyalji sendromunda ağrının anormal algılanması bozukluğu vardır, ağrıya eşlik eden yorgunluk, duygudurum ve bilişsel fonksiyonlarda da değişiklik gibi nöropatik karakterde farklı semptomlar görülebilir. PRİMER VE SEKONDER FİBROMYALJİ Eklem sertliği hissi hastaların çoğunda görülür (%85). Özellikle sabah tutukluğu olarak başlayan ve 23 saat sürebilen bu yakınmalar bazı hastalarda tüm gün devam edebilir. Genelde tüm vücut tutuktur. Hastalar tipik olarak kaslarda ve eklemlerde şişlikten yakınırlar, ancak hekim tarafından bu durum gözlenemez. Kollarda, bacaklarda, bazen gövdede uyuşma, karıncalanma, iğneler batma şeklinde tanımlanan parestezi adı verilen yakınmalar hastaların %80’inde görülür. Fibromyalji hastalarının %70’inde, kendilerinin ifade ettiği bir anksiyete (endişe, kaygı) durumu ve yaklaşık %30’unda depresyon görülür. Depresyondan sonra fibromyalji geliştiğini gösteren çalışmalar yanında, kronik ağrının depresyona yol açtığını gösterenler de vardır. Ağrı eşiği depresyonla düşmekte ve depresyon hastanın kas iskelet ağrılarına öncülük edebilmektedir. Gençlik çağlarında geçirilen fiziksel, duygusal travmalar, cinsel taciz, terk edilme gibi olaylar, bazı kişilerde silinemez izlere yol açabilmekte ve bunlar fibromyalji gibi kronik ağrılı sendromlara zemin hazırlayabilmektedir. YAKINMALARIN GÖRÜLME SIKLIĞI mamen normaldir. Yapılan kan ve idrar testleri tamamen normaldir. Hastaların yakınmalarını ifade ettikleri eklemlere çekilen filmler ve diğer radyolojik incelemeler de tamamen normaldir. Önemli olan nokta fibromyaljiyi andıran ağrılara yol açan diğer hastalıkların tetkikler yardımıyla ekarte edilmesidir. Fibromyalji sendromunun 2007 yılında belirlenen son sınıflandırmasında, hastalık 4 alt grupta incelenmektedir. Birinci gruptaki hastalarda ağrıya karşı artmış duyarlılık mevcuttur ve psikolojik bozukluk yoktur. İkinci ve üçüncü gruptaki hastalarda kronik ağrıya bağlı, fibromyalji sendromu ile ilişkili depresyon karakteristiktir. Dördüncü gruptaki hastalarda önceden var olan ve süregelen ciddi psikolojik problemler ön plandadır. Bu hastalar fibromyalji semptomları ile baş edebilme stratejileri geliştiremezler. Dördüncü grup fibromyalji hastaları somatizasyon bozukluğuna bağlı fibromyalji hasta grubunu oluştururlar. Fibromyalji tedavisinde, süreç hakkında hastayı bilgilendirmek son derece önemlidir. Hasta ve aile eğitimi tedavinin ilk basamağıdır. Fibromyalji, hayatı tehdit etmeyen kronik bir ağrı sendromudur. Sinirsel bir hastalık değil, değişik nedenleri olan bir yumuşak doku romatizmasıdır. Hasta eğitimi, ilaç tedavileri, egzersiz, davranış eğitimi ve gevşeme teknikleri tedavinin ana basamaklarıdır. Son yıllarda yapılan çalışmalar bahsedilen 4 farklı gruptaki hastaların ağrı kontrolü yönünden farklı ilaç tedavilerine yanıt vermekte olduğunu göstermiştir. Hastaların çoğu uzun dönem takibe ihtiyaç duyar. Yakın ve düzenli takip bu hastaların tedavi sürecinde son derece önemlidir. Referanslar: Wolfe F, Syth HA, Yunus MB et al. ACR 1990 criteria for the classification of fibromyalgia. Arthritis Rheum 1990 The American College of Rheumatology Preliminary Diagnostic Criteria for Fibromyalgia and Measurement of Symptom Severity Arthritis Care & Research May 2010 Harden RN et al. A critical analysis of the tender points in fibromyalgia. Pain Med 2007 Müller W, Schneider EM, Stratz T. The classification of fibromyalgia syndrome Rheumatol Int. 2007 TEDAVİ TANI KRİTERLERİ Amerikan Romatoloji Cemiyeti’nin 1990 yılında belirlediği fibromyalji tanı kriterlerine göre fibromyalji tanısı koyabilmek için hastada en az 3 ay süreli kronik yaygın ağrı (vücudun sağ veya sol yarısında, aksiyel iskeleti de kapsayan belin alt veya üst yarısında), tanımlanmış 18 noktanın en az 11’inde 4 kg basınç uygulayacak bir palpasyonla ağrı olması gereklidir. Başka hastalıkların varlığı fibromyalji tanısını geçersiz kılmaz. Fibromyalji sendromunun 2010 yılında belirlenen yeni tanı kriterleri yaygın ağrının yanı sıra yorgunluk, uyku bozukluğu, bilişsel disfonksiyon ve somatik semptomların şiddetini de değerlendirmekte ve fibromyalji tanımını, ağrıdan başka semptomları da ekleyerek genişletmektedir. Hastalığın tanısı hekim tarafından fizik muayene yapılması, vücutta belirlenmiş 18 hassas noktadan en az 11 tanesinin ağrılı olması ile konulur. Hastaların fizik muayenesinde eklemler, kas gücü, refleksler, duyu testleri ta