Katalog

Sa l k Erken menopoz (prematür ovarian yetmezlik) Kırk yaşından önce menopoza girme, “erken menopoz” veya “prematür ovarian yetmezlik” olarak adlandırılmaktadır. Menopoz yaşını belirleyen en önemli etken genetik faktörlerdir. Doç.Dr. Ramazan Mercan, Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü, Üreme Sağlığı Ünitesi T ürkiye’de bu konuda kesin veriler olmamakla birlikte, ABD’de kadınların ortalama menopoz yaşı 50.7 olarak saptanmıştır. Kadınların % 12’si 60 yaşından sonra ve % 12’si 40 yaşından önce menopoza girmektedir. Kırk yaşından önce menopoza girme, “erken menopoz” veya “Prematür Ovarian Yetmezlik” olarak adlandırılmaktadır. Menopoz yaşını belirleyen en önemli etken genetik faktörlerdir. Ayrıca sigara kullanımı gibi çevresel etkenler de menopoz yaşını etkileyebilmektedir. Yumurtalıkların yaşam süreleri, içlerindeki germ hücre sayısına göre belirlenmektedir. Gebeliğin 20. haftasında her yumurtalıkta 3.5 milyon yumurta bulunurken doğumda bu sayı her yumurtalıkta 1.000.000’a, ergenlik döneminde 300.000’e ve 40 yaşında 10.000’e düşmektedir. Üreme çağı boyunca sadece 500 dolayında yumurta, olgun ve potansiyel olarak gebelikle sonuçlanabilecek hale gelmektedir. Kırk yaşından sonra, yumurtaların kaybında bir hızlanma izlenmektedir. Menopoz tanısı, kandaki FSH, LH ve E2 hormonlarının düzeyleri ile konmaktadır. “occult ovarian yetmezlik” olarak tanımlanan gizli yumurtalık yetmezliğinde, hasta normal âdet gördüğü halde kan FSH düzeyi o yaş grubu için belirlenen ortalamanın 2 standart sapma üzerindedir ve ultrasonda da yumurtalıkta follikül adı verilen ve yumurta üretim rezervini gösteren yapıların sayısında azalma olduğu görülür. Aslında occult over yetmezliği terimi çok fazla kullanılmamakta bunun yerine düşük over rezervi daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu durum hiçbir neden olmadığı halde gebe kalamayan hastalarda çocuk sahibi olamamanın önemli nedenlerinden bir tanesidir. den olabilmektedir. “X Mozaizm” adı verilen kromozom bozukluğunda da erken menopoz görülebilir. Son olarak “FrajilX Sendromu” adı verilen ve genellikle ailenin erkek çocuklarında ileri derecede geri zekalılıkla seyreden kromozom bozukluğunda, kız çocuklarında erken menopoz görülebilmektedir. c. Enzim Eksiklikleri d. Follikül Uyarıcı Hormon Reseptöründe Genetik Mutasyonlar: FSH hormonunun etki gösterdiği reseptörlerde tam kayıp olması durumunda hasta hiç âdet görmez iken kısmi kayıplarda erken menopoz görülmektedir. e. Perrault Sendromu: Otozomal resesif geçişli genetik bir hastalık olup; doğuştan sağırlık, kısa boy ve yumurtalıkların gelişmemesi ile karakterizedir. f. Ataxiatelenjektazia: Beyincik fonksiyonlarında bozukluk, kansere yatkınlık, bağışıklık sistemi yetmezliği ve radyasyona duyarlılık ile karakterize bu hastalıkta, yumurtalıklarda da gelişim bozukluğu görülebilir. Hastalık otozomal resesif olarak geçmektedir. g. İnhibin genel bozuklukları nı konduktan sonra bu hastaların bir bölümünde otoimmün hastalık riskinde artış olduğu göz önünde bulundurularak aşağıdaki testler de yapılmalıdır: Kalsiyum, fosfor, açlık kan şekeri, açlık kortizol düzeyi, serbest tiroid hormonları, TSH, tiroid antikorlar, kan sayımı, sedimentasyon hızı, total protein/globulin, romatoid faktör, ANA Ayrıca hasta 30 yaşın altında ise mutlaka kromozom analizi yapılmalıdır. Kromozom bozukluklarına bağlı ve hiç âdet görmeyen hastalarda hormon takviyesi dışında yapılabilecek bir şey yoktur. Bu hastalarda çocuk sahibi olmak için tek yol, yumurta bağışıdır. Kromozom bozukluklarına bağlı, ancak hastanın ergenlik döneminden sonra menopoza girdiği durumlarda, yine hormon replasmanı ve çocuk isteniyorsa yumurta bağışı dışında yapılabilecek bir şey yoktur. Öncellikle bu hastaların % 1020’sinde kendiliğinden geri dönüş olabileceğini göz önünde bulundurmak ve bu nedenle belirli aralıklarla hormon değerlerine bakmak gerekir. Eğer hasta çocuk istiyor ise, kanda FSH ve LH düzeylerine bakılmalı, FSH/LH oranı 1’den küçük ise yumurtalıklara uyarıcı ilaçlar verilmelidir. Bu dönemde uygulanacak tedavi (tüp bebek, aşılama....) konusunda kesin olmamakla birlikte tüp bebek daha mantıklı görünmektedir. Yapılan çalışmalarda tüp bebek başarısının diğer yöntemlerden daha yüksek olduğu görülmüştür. Diğer hastalarda kemik erimesi ve diğer menopoz belirtilerinin önlenmesi için hormon tedavisine başlanmalıdır. Hormon tedavisi sırasında hastaların % 1020’sinin kendiliğinden menopozdan çıkabileceği ve bu nedenle hastaların gebe kalabileceği unutulmamalıdır. Hormon tedavisi, gebeliği engellememekte ve oluşan gebelik üzerinde de ciddi bir anomali potansiyeli bulunmamaktadır. Bunların dışında çocuk sahibi olmak için en önemli yol yumurta bağışıdır. “Occultgizli yumurtalık yetmezliği”nde, yani hasta normal âdet gördüğü halde FSH hormonunun yüksek olduğu durumlarda, öncellikle tüp bebek denenmelidir. Bu hastalarda tüp bebek için ilaç kullanılmayabilir, yani doğal siklusta tüp bebek uygulanabilir. Çünkü en yüksek dozda ilaç kullanıldığı halde sadece 12 yumurta elde edilebilir. Bu nedenle eğer ilk denemede yüksek doz ilaca rağmen 12 yumurta elde edilmişse, tedavi maliyetinin azaltılması açısından doğal siklus denemesi yapılması daha uygundur. Genç hasta grubunda az yumurta elde edilmesine karşın önemli ölçüde başarı elde edilebilmektedir. Bu grup hastaların menopoza erken gireceğinin de hastaya anlatılması gerekir. TEDAVİ 28’inde, yumurtalıklarda da enfeksiyon görülmektedir. Bu enfeksiyonun yumurtalık tahribatına neden olarak erken menopoza yol açabileceği öne sürülmektedir. Ayrıca sitomegalovirus, sıtma, su çiçeği ve dizanteri ile erken menopoz arasında ilişki olduğu öne sürülmüşse de, bu kanıda kesin kanıtlar ortaya konamamıştır. 2. Yumurtalıkların Virüslere Bağlı Enfeksiyonları: Kabakulak enfeksiyonu geçiren kadınların % ERKEN MENOPOZUN NEDENLERİ 3. Kemoterapi ve Radyoterapi Prematür over yetmezliği olan hastaların küçük bir bölümünde yumurtalıklara karşı antikorlar sentezlenmekte ve yumurtalık dokusunun tahrip olmasına neden olmaktadır. Bu grup hastalarda yine hastanın kendi dokularına karşı antikor üretmesi ile karakterize hastalıkların görülme olasılığı artmaktadır. Otoimmün hastalıklar adı verilen bu grup hastalık tiroid, paratiroid ve böbreküstü bezi bozuklukları, bazı romatizmal hastalıklar, bazı kan hastalıkları ve şeker hastalığı olarak ortaya çıkabilmektedir. 1. Genetik Nedenler: Prematür over yetmezliği olan hastaların % 40’ında genetik nedenler görülmektedir. Yapılan çalışmalarda prematür over yetmezliğinde, %530 oranında ailesel geçiş olduğu gösterilmiştir. Genetik geçiş şekli X’bağlı, otomozomal dominant veya resesif olabilmektedir. Ancak genetik geçişin nasıl olduğu konusunda kesin bir veri ortaya konamamıştır. Bu ailelerde, erkek bireylerde bir bozukluk görülmemektedir. a.Turner Sendromu: Bu sendrom kromozom yapısının XO, yani iki tane olması gereken cinsiyet kromozomunun tek olması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu hastaların çok az bir bölümü ergenlik dönemine girebilmekle birlikte, genel olarak bu hastalar hiç âdet görmemekte ve cinsel gelişim olmamaktadır. b. Xkromozomunda küçük bozukluklar: X kromozomunun hiç olmaması Turner sendromuna neden olurken kromozomun uzun kolundaki kısmi kayıplarda hastada sadece yumurtalık bozuklukları görülebilir ve hasta hiç âdet görmeyebilir veya erken menopoza girebilir. Yine X kromozomunda “Translokasyon” adı verilen bozuklukların olması, erken menopoza ne 4. Bağışıklık Sistemine Ait Bozukluklar: TANI CBT 1368 17 / 7 Haziran 2013 Prematür over yetmezliği tanısı kanda FSH, LH ve E2 hormonlarının düzeylerine bakılarak konmaktadır. Prematür menopoza girmeden önce ultrasonda antral follikül sayısı, kanda antimüllerian hormon (AMH) düzeyi ve FSH/E2 düzeyleri ile hastanın yumurtalık rezervi konusunda bilgi edinilebilir ve çocuk sahibi olmak isteyen hastalarda buna göre bir strateji izlenebilir. Over rezervinin belirlenmesinde en iyi testler hekimin ultrasonda saptadığı antral follikül sayısı ve AMH düzeyleridir. Ta