Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) Amerikan Dialekt Cemiyeti her sene, biten yılın kelimesini seçiyor. Bu değerlendirmede teknolojik kelimelerin de azımsanmayacak bir yeri var. En son seçilen 2012’nin kelimesi “hashtag”! Türkiye’de böyle bir değerlendirme yapılsaydı hangi kelimeler seçilirdi (örneğin son on yılda)? Bilimde öncü kadınlar: Margaret Cavendish Newcastle düşesi Lady Margaret Cavendish, 17. yüzyılda bilimsel devrimin önemli fikirlerini çok sayıda yayınla popüler hale getirmişti. Osman Bahadır [email protected] Amerikan Dialekt Cemiyeti (www.americandialect.org) 1991 yılından beri her Ocak ayında geçen yılın kelimesini seçiyor. 2012 yılı için seçilen kelime Twitter dünyasının müdavimlerinin yakından bildiği “hashtag”. Bir twitter mesajında (tweet) altını çizmek istediğiniz, anahtar niteliğindeki kelimelerin başına diyez işareti (#) koyarsınız. İşte bu işaretli kelimelere hashtag denir. Hashtag olan kelimelerden hangileri tweet mesajları içinde en çok kullanılırsa, o hashtag’ler moda olmaya başlar. Buna da Trend Topic (TT) deniyor. Cemiyetin önceki yıllarda seçtiği kelimelere de baktım. Her yıl gelişen gündeme göre seçilmiş olan bu kelimeler içinde teknoloji ile ilgili kelimelerin sayısı hiç de az değil. 1994 yılında seçilen kelimeler “cyber” ve “morph”. Kelimeler, internetin o yıllarda tüm dünyada sıradan bireylere ve şirketlere de açılmasıyla birlikte fizikselden sanala bir dönüşüm olacağının da altını çizer nitelikte. 1995 yılında “web” sözcüğü yılın kelimesi seçilmiş. World Wide Web’in hızla yayılmasına paralel olsa gerek. 1998’de ise bir kelimeden ziyade bir önek yılın kelimesi seçilmiş. Bu önek dijitalleşmeyle birlikte kelime dağarcığımıza giren “e” takısı. eTicaret, eDevlet, eİş gibi örneklerde gördüğümüz üzere “e” takısı bir olguyu dijitalleştirmenin, elektronikleştirmenin simgesi oldu. 1999’da da yine teknolojik bir ifade yılın kelimesi seçilmiş. Anımsanacağı üzere o yıl en sıcak konu 2000 yılına girildiğinde bilgisayarların tarihleri doğru gösterip göstermeyeceği idi. Yıl 2000 başlığı altında değerlendirilen bu konu terminolojiye Y2K olarak geçti. 1999 yılında da cemiyet Y2K kısaltmasını yılın kelimesi seçmiş. Bir sonraki teknolojik kelime 2009 yılında seçilmiş. Yine Twitter’dan bir kelime bu. Twitter mesajlarına verilen isim: Tweet. Bu beni biraz şaşırttı. Açıkçası 2007 ya da 2008’de sosyal medyanın yükselişini ifade etmek üzere “sosyal” kelimesinin seçilmesini beklerdim. 2010 yılında bu kez yine şaşırtıcı bir teknolojik ifade var. 80’li ya da 90’lı yıllarda seçilse normal karşılayabileceğim bu kısaltma “app”. Yazılım dünyasında “uygulama” anlamına gelen “application” kelimesinin kısaltılmışı. Bilgisayar dünyası yazılım uygulamaları olgusunu ikinci bir boyuta taşıyıp, üstünde uygulama çalıştırılan uygulamalar bile geliştirmeye başlamışken (web 2.0 uygulamaları gibi), 2010 gibi yakın bir dönemde “app” kelimesinin seçilmesi düşündürücü. 2011 bekleneceği üzere “ele geçirme” kelimesi seçilmiş. ABD’deki Wall Street’i Ele Geçir gösterilerine istinaden seçilmiş olsa gerek bu “occupy” kelimesi. 2012’de başta da belirttiğim üzere Twitter mesajlarında anahtar kelimeleri işaret eden “hashtag” kelimesi seçilmiş. Öte yandan 2010 yılında cemiyet 2000’li yılların ilk on yılının kelimesini de seçmiş. Bu kelime “Google”. Google gerçekten de geçen on yıla damgasını vurdu. Bu dönemde ıskalanmış kelimeler de var. Örneğin Apple, iPod, iPhone gibi kelimeler de 2000li yıllarda seçilebilirdi. Ülkemizde benzer bir uygulama olsaydı ne tür kelimeler seçilirdi acaba? Kendimizi teknoloji ile sınırlamadan bir değerlendirme yaptığımızda “duble yol”, “Eurovision”, “cemaat”, “emuhtıra”, “dolmabahçe (görüşmesi)”, “cumhuriyet mitingleri”, “3 Temmuz” gibi kelimeler ilk akla gelenler içinde. Tabii son onyılın kelimesini seçmek gerekseydi sanırım “Ergenekon” birinciliği kimseye kaptırmazdı. Ne yazık ki böyle bir değerlendirmede teknolojik bir kelime seçmek sanırım mümkün olmazdı. Yılın Kelimesi: “Hashtag” L yordu. Kadınlar klasik akademik eğitimden uzaktılar ady Margaret Cavendish (16231673), renkli, ve bu yöndeki girişimleri de genellikle alay konusu içten, ilginç kişiliğiyle ve yeni bilimsel düşün oluyordu. ceyi büyük bir gayretle halka tanıtma çabalarıyla tanınmıştı. İngiltere’nin ilk kadın doğa felsefe BİLİMLER AKADEMİSİ’NE cisidir. (O dönemde bilimle uğraşanlara doğa felseZİYARET fecisi deniyordu). Teolojik tartışmaların, bilimsel Margaret, bilimsel topluluk tarafından tanınmaaraştırma mantığının dışında yapılması gerektiğini yı her şeyden çok istiyordu. 1667’de Akademi’yi ziileri süren ilk yazarlardan biridir. O, aynı zamanda yaret etmek için çağrılan ilk kadın olduğunda, ilk kadınların eğitim görmesi ve bilimsel çalışmalara kişisel zaferini de elde etmiş oldu. O ve arkadaşları, katılması gerektiği düşüncesinin de güçlü bir savusaygın bilimciler Robert Boyle ve Robert Hooke tanucusu oldu. rafından gerçekleştirilen bir deney programını izleMargaret Lucas, İngiltere Colchester yakınlarındiler. Fakat daha sonra Akademi resmi olarak kada zengin bir ailenin sekiz çocuğunun en küçüğü dınlara yasaklandı. Bu yasak 1945’e kadar sürdü. olarak dünyaya geldi. Ailedeki yaşlı kadınlardan ilk Bilimler Akademisi’ne yaptığı ünlü ziyaretinin eğitimini aldı ve çok küçük bir yaşta yazmaya karşı ertesi yılında öncekilerden daha ilgi duydu. ılımlı sayılabilecek bir kitap yaMargaret gençliğinyımladı. Bu kitapta o, daha önde, Kraliçe Henrietta ceki aşırı iddialarından bazılarıMaria’nın nedimesi nı geri çekiyordu. oldu. 1644’te kraliyet Sağlığı, kendi kendisinin kuvvetleri yenilgiye uğdoktoru olarak davranmasının radığında Margaret, krabir sonucu olarak bozulan Lady liçe ve maiyeti ile birCavendish, 1673’de öldü. likte Fransa’ya kaçtı. Lady Cavendish yazıların1645’te, soylu William dan övünç duymuş ve eğitimiCavendish ile Fransa’da nin eksikliğinden de sıkıntı evlendi. Birlikte Paduymamıştı. Kamuya seslenmek ris’ten Antwerp’e gittive tanınmak istiyordu. Belki de ler. Margaret orada bu nedenlerle 19. yüzyılda ona Newcastle çevresinin küçültücü bir biçimde, çılgın öteki sürgünleriyle birMargaret anlamına gelen Mad likte, bilimsel salon topMadge lakabı verilmişti. lantılarına katılmaya Lady Margaret Cavendish, başladı. Thomas Hobbilimsel devrim sırasında doğan bes, Rene Descartes, Pifikirlerden esinlenen çok veerre Gassendi bu toprimli bir yazardı. Düşünmenin lantıların önemli sima Margaret Cavendish (16231673) yeni biçimleriyle ilgili tartışları arasındaydı. maları halka yaymaya çalışıyordu. Ölümünden sonMargaret 1651’de İngiltere’yi ziyaret etti ve erra kocası onun için bir armağan kitap yayınladı. Bu tesi yıl kendi doğa felsefesi üzerine olan eserini yazkitapta, Leiden Üniversitesi’nden, Cambridge ve maya başladı. Monarşinin restorasyonu sonucunda Oxford Üniversitesi’nden, Bodleian KütüphaneCavendish ailesi 1660’da sürgünden ülkelerine dönsi’nden, Cambridge’deki St. John’s ve Trinity Colldüler ve Margaret 1663’te Philosophical and Physiges’den ve çok sayıda tanınmış bilim insanından cal adlı eserini yayınladı. Ertesi yıl yayınladığı kiMargaret’e gönderilen minnettarlık mektupları da tapta ise çağdaş doğa felsefecileri tarafından açıklayer alıyordu. nan bazı görüşlere karşı çıkıyordu. 1666’da ObservaMargaret, 23 kitap yayınladı. Düzyazılarından tions upon Natural Philosophy adlı eserini yayımlabaşka, atom teorisiyle ilgili oyunlar ve şiirler de yazdı. Bu kitapta yeni bilimin bazı eksikliklerini sert dı. Aristoteles felsefesi ile Harvey’in kan dolaşımı bir biçimde eleştiriyordu. Ona göre atomların hareteorisi üzerinde durdu. Toplumsal yaşamın her alaketi, tüm doğa olgularını açıklamakta kullanılamaznında erkeklerin yer almasına karşı her zaman şiddı. O ayrıca yeni icat edilmiş olan mikroskopun dodetle karşı durdu. İngiltere’de bir doğa felsefecisi ğayı çarpıttığını ve yanlış gözlemlemeye yol açtığını olarak tanınırken, varlığı ve çalışmaları, kadınların ileri sürdü. eğitimi ve eşitlik hakları için her zaman güçlü bir 1660’da İngiliz Bilimler Akademisi kuruldu ve kanıt olarak sunuldu. Akademi’nin varlığı tüm Avrupa’da bir bilimsel Lady Margaret Cavendish’in anıları, bir kadın topluluk oluşumunu özendirdi. O yıllarda eğitim tarafından yazılmış ilk büyük seküler otobiyografi görmüş kadın sayısı çok azdı ve yeni bilim toplumuolarak görülmektedir. nun üyeleri ezici bir çoğunlukla erkeklerden oluşu CBT 1347/ 12 11 Ocak 2013