Katalog

BAFA Latmos’taki 78 bin yıllık kaya resimleri tehlikede Beşparmak (Latmos) Dağları’nın Eşsiz Jeositleri ve İçlerindeki Tarihöncesi Kaya Resimleri Taşocakları Nedeniyle Yok Olma Tehlikesi Altında Nezih Başgelen, ArkeologEditör, Arkeoloji ve Sanat Dergisi/Yayınları. [email protected] Ertuğrul Günay’a Çağrı Latmos Kaya resimlerinin korunması konusunda destek veren ve gerekli yerlere başvurularda bulunan Arkeoloji ve Sanat Dergisi editörü arkeolog Nezih Başgelen, şöyle diyor: “Heraklia Latmos, Bafa Gölü’ünün kıyısında Batı Anadolunun en güzel antik kentlerinden birisidir. 1974’ten bugüne kenti araştıran değerli dostum Dr. Anneliese PeschlowBindokat, 1990’ların başında bölgede başlattığı yüzey araştırmalarında Beşparmak dağlarının çeşitli kesimlerinde bugüne kadar binlerce kaya resmi tespit etmiştir. MÖ. 6. Bin – MÖ. 5. Bin ilk yarısına tarihlenen bu kaya resimleri Yakındoğu arkeolojisinin son dönemdeki en büyük keşiflerinden birisidir. En az Göbeklitepe, Çatalhöyük bulguları kadar önemli kaya resimlerinde aile, erkekkadın ilişkisi, anne ve çocuk betimlerinin çoğunluğu dikkat çekmekte ve herhangi bir şiddet sahnesi bulunmamaktadır. L atmos (Beşparmak Dağları) eteğindeki Herakleia, Bafa Gölü’ünün kıyısında Batı Anadolu’nun en güzel antik kentlerinden birisidir. 1974’ten bugüne kenti araştıran Dr. Anneliese PeschlowBindokat, 1990’ların başında bölgede başlattığı yüzey araştırmalarında Beşparmak dağlarının çeşitli kesimlerinde bugüne kadar binlerce prehistorik kaya resmi tespit etmiştir (bkz. Res. 17). MÖ.6.bin–MÖ. 5.bin ilk yarısına tarihlenen bu kaya resimleri Yakındoğu arkeolojisinin son dönemdeki en büyük keşiflerinden birisidir. En az Göbeklitepe, Çatalhöyük bulguları kadar önemli olan bu kaya resimlerinde aile, erkekkadın ilişkisi, anne ve çocuk betimlerinin çoğunluğu dikkat çekmekte ve herhangi bir şiddet sahnesi görülmemektedir. Ancak Türkiye’nin bu eşsiz kültür hazinesi, yer aldığı alanda son yıllarda ruhsat sayısı hızla artan taş (feldispat) ocakları nedeniyle yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Gerekli koruma bölgeleri ve önlemleri oluşturulamazsa yakın bir gelecekte risidir. 1400 m.ye ulaşan Tekerlekdağ zirvesi çok eski zamanlarda bir bereket kültü merkezidir. Kaya resimlerinin buluntu yerleri dağ zirvesi etrafına dağılmıştır ve dolayısıyla oradaki bereket kültüyle bir ilişkisi bulunmaktadır. Latmos’taki arkeolojik bulgular ve kalıntılar Neolitik Dönem’den Osmanlı Dönemi’ne dek uzanmaktadır. Mitolojide Ay Tanrıçası Selene’nin sevgilisi Endymion’ un da sonsuz uykusuna daldığına inanılan Beşparmak (Latmos) Dağlarında resimlerin yapıldığı yerler çoğunlukla doğal oluşum veya aşınma sonucu oluşan kayaların iç yüzeyleridir. Latmos kaya resimleri, konu ve resim dili açısından dünyadaki kaya resim sanatı içinde ünik özellikler göstermektedir. Bu nedenle de özgün bir Latmos Kültürü’nden söz edebiliriz. Bölgedeki kaya resimlerinin korunması açısından önemli bir sorun da bilinçsiz ziyaretçilerin yol açtığı tahribattır. Kaya resimlerinin önemli bir bölümü daha iyi görünmesi için üzerine sürülen yağlı maddelerden ya da ıslak havluyla silinmesinden dolayı örneğin Ballıkkaya Mağarası kayaüstü reResim 7) ciddi şesimleri (R kilde zarar görmüştür. Bu eşsiz kültür mirasının korunabilmesi için akılcı bir yöntem ve projelerle bir an önce harekete geçilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde henüz daha turizme tam açılmamış, kültürü ve doğasıyla eşsiz özellikler taşıyan ve pek çok yönden açık hava müzesi olan bu yörenin tüm özgün değerleri bir daha geri gelmeyecek şekilde kaybolup gidecektir. Beşparmak Dağları’nın kendine has tarihi ve doğal peyzajı, 2008’de (üstte), taşocakları başladıktan sonraki altüst olan durumu 25 Ekim 2012 (altta). Anneliese PeschlowBindokat, İstanbul Merkez Laboratuvarı elemanları, Nezih Başgelen ve Ekodost’tan Bahattin Sürücü üzeri ıslak havlu ile silinmekten büyük ölçüde zarar gören Ballıkkaya kaya resimlerinin önünde durum tespiti yaparken. Karadere Mağarası kaya resimleri. zanmaktadır. Aydın ili sınırları içindeki Gökbel Vadisi bu konuda önemli bir proje alanıyken ne yazık ki geçtiğimiz yıl faaliyete geçen Çine Barajı nedeniyle tüm alan hiçbir önlem alınamadan tüm do Resim 1: Bafa Gölü ve mitolojide Ay Tanrıçası Selene’nin sevgilisi Endymion’ un sonsuz uykuya daldığına inanılan Beşparmak (Latmos) Dağları. bu benzersiz kaya resimleri taş ocaklarınca hoyratça un ufak edilecektir. Halen Beşparmak Dağlarının kuzeyinde ve çevresindeki faaliyette olan taş ocakları ülkemizin bu benzersiz peyzajını altüst etmeye başlamıştır. Asıl vahim olan içinde oldukça önemli kaya resimlerinin bulunduğu Bafa Gölü’nün doğu ve kuzeydoğusundaki 8700 hektarlık alan içine birçok yeni maden ocağı ruhsatının verilmesi ve faaliyet geçmesi nedeniyle hektarlarca alandaki tarihi ve doğal değerler yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasıdır. Bu engellenemezse ülke turizminin eşsiz bir yöresi benzersiz değerleriyle birlikte bir daha geri gelmemecesine zarar görecektir. CBT 1340/ 10 23 Kasım 2012 KUTSAL DAĞ Latmos, Anadolu’nun kutsal dağlarından bi CBT 1340 /11 23 Kasım 2012 B eşp arma k (L atmo s) Dağları İçin Jeopark Uygulaması Bir Koruma Modeli Olabilir mi? Beşparmak Dağları Dünya’da ve Avrupa’da sayıları büyük bir hızla yayılan jeoparklara ülkemizde en uygun alanlardan da birisidir. Jeolojik mirasın ve jeositlerin yerinde korunması ve yörede yaşayanlarla işbirliği içinde düzenlenerek jeoturizmin kullanımına açılması günümüzde büyük önem taşımaktadır. Jeoparklar jeolojik değerlerin korunması, bu alandaki koruma eğitimi ve jeoturizm açısından çok önemli işlevler görmektedir. Beşparmak (Latmos) Dağları ve çevresi bir jeopark için gerekli bilimsellik ,enderlik, estetik ve eğitimsel değerler açısından önemli çok sayıdaki jeolojik sitleri bulundurmaktadır. Jeoparklar bir yanda jeositleri korurken bir yandan da yöre halkına da iş ve gelir sağlaması açısından günümüzde tüm dünyada giderek önem ka JEOPARK İÇİN UYGUN MODEL ğal, tarihi ve jeolojik sitleriyle birlikte su altında kalmıştır. Bu açıdan Bafa Gölü ve Beşparmak Dağları için biran önce iş işten geçmeden gerekli yasal koruma önlemleri almak ve gerekli Arkeopark, Jeopark ve Milli Park düzenlemelerini entegre olarak gerçekleştirmek gerekmektedir. Beşparmak Dağlarında resimlerin yapıldığı yerler çoğunlukla doğal oluşum veya aşınma sonucu oluşan kayaların iç yüzeyleridir. Ballıkkaya Mağarası ve kaya resimlerinin hemen yakınındaki Bıçakçılar firmasına ait taşocağı. Bu açıdan burada faaliyete geçirilecek Jeopark yönde de etkileyecek ve kurulacak idaresiyle de yö Maestrazgo, Swabian Alb Geopark, Hateg Country Dinosaurs Geopark gibi jeoparklar ve diğerleri, bijeolojik ve arkeolojk rede doğrudan etkili olabilecektir. Aynı zamanda bölgede yaşayanlara yörenin kül zim açımızdan da biran önce uygulanması gereken mirası koruması ve bunlarla ilgili turizm türel, arkeolojik ve jeolojik miras değerlerini an ilginç örneklerdir. Bu konuda Avrupa Birliği’ndeki tüm jeopark faaliyetleri ile bulun latarak bu değerlere sahip çıkmalarını ve koruduğu bölgenin ekono malarını da sağlayacağından Bafa Gölü Beşparmak uygulamaları 2000 yılında Avrupa’da kurulan Avmik gelişmesinde aktif (Latmos) Dağlarındaki j için en uygun modeller rupa Jeopark Ağında yer almaktadır. Bkz: (www.europeangeoparks.org) Dünyadaki jeoparklar hakrol oynayacaktır. Böy den birisidir. Avrupa Jeopark Ağında yeralan jeoparklar kındaki bilgilere ise Küresel Geopark Ağından: bkz. lece bölgede yaşayanların yaşam koşullarını içinde, paleontolojik açıdan Reserve Geologique (www.worldgeopark.org) ya da (www.jemirko.org.tr Latmos prehistorik kaya resminden bir detay: kadın ve erkek çifti (Foto: ve çevresini de olumlu de HauteProvence, Vulkaneifel Geopark, Petri <www.jemirko.org.tr/)’dan ulaşılabilirsiniz. Anneliese PeschlowBindokat) fied Forest of Lesvos(Midilli), Parque Cultural del Ancak Türkiye’nin bu eşsiz kültür hazinesi son yıllarda ruhsat sayısı hızla artan taş (feldispat) ocakları nedeniyle yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Gerekli koruma bölgeleri ve önlemleri oluşturulamazsa yakın bir gelecekte bu benzersiz kaya resimleri taş ocaklarınca hoyratça un ufak edilecektir. Halen Beşparmak Dağlarının kuzeyinde ve çevresindeki faaliyette olan taş ocakları ülkemizin bu benzersiz peyzajını altüst etmeye başlamıştır. Asıl vahim olan içinde oldukça önemli kaya resimlerinin bulunduğu Bafa Gölü’nün doğu ve kuzeydoğusundaki 8700 hektarlık alan içinde birçok yeni maden ocağı ruhsatının gündemde olmasıdır. Bu engellenemezse ülke turizminin ve kültürünün eşsiz bir yöresi benzersiz değerleriyle birlikte bir daha geri gelmemecesine zarar görecektir. Kültür ve Turizm Bakanımız Ertuğrul Günay’ı acilen göreve çağırıyor ve yakın ilgisini esirgememesini rica ediyoruz.