Katalog

Sağlık zah edilemeyenaçıklanamayan infertilite Çocuk sahibi olma arzusu ile doktora başvuran çiftlerin yarısından çoğunu izah edilemeyen infertiliteye sahip çiftler oluşturur. Anne adayının yumurtalıkları düzenli şekilde çalıştığı, rahim yapısı sağlıklı ve tüpler açık olduğu, baba adayının ise sperm değerleri normal sınırlarda olduğu halde, 1 yıl süre ile gebelik elde edilememesi izah edilemeyen infertilite olarak tanımlanır. Doç. Dr. Kayhan Yakın, Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü V ücudumuzda tüm sistemler hayranlık uyandırıcı bir sistem dahilinde çalışır. Üreme fonksiyonu da son derece detaylı bir düzen içerisinde, hataya imkân tanımayacak bir şekilde çalışır. Dolayısıyla gebelikteki gecikmenin basit veya karmaşık, yüzeysel veya derin, klinik veya moleküler düzeyde bir sebebi olmalıdır. Ancak biz günümüzde sahip olabildiğimiz bilgi ve teknoloji ile bu sebebi belirleyemediğimiz için bu tabloya izah edilemeyen – açıklanamayan infertilite adını koymaktayız. En önemli şansımız gebeliği zorlaştıran ve adını koyamadığımız sebeplerin çoğu zaman basit veya geçici etkili olmasıdır. zah edilemeyen infertiliteye sahip olan çiftlerin önemli bir kısmı hiçbir tedavi yardımı almadan zaman içerisinde kendiliğinden gebelik elde edebilir. Hiçbir sağlık problemi olmayan 100 çiftin her ay ancak 20’sinin gebelik elde ettiğini görüyoruz. Dolayısıyla 80 çift bilemediğimiz bir sebeple bu şansı yakalayamıyor. Bu durumu doğanın sağlıklıyı koruması, sağlıklı olmayan bir süreci kendiliğinden durdurması ile açıklamaya çalışıyoruz. Eğer üreme sisteminde herhangi bir yerde bir hata oluşmuşsa belki gebelik daha baştan engelleniyor. Bu eleme sonucunda 12 ay boyunca yapılan denemeler sonucunda bu 100 çiftin 8085’i mutlu sona erişiyor, 1015’i ise infertilite açısından değerlendiriliyor. Problemi olmayan çiftlerde her ay %20 seviyesinde olan kendiliğinden gebelik şansının izah edilemeyen infertiliteye sahip çiftlerde %35 seviyesinde olduğuna inanılıyor. Yani bu çiftlerde hâlâ kendiliğinden gebelik olasılığı devam etmektedir. Ne var ki hangi çiftin bu başarıyı elde edebileceğini öngörmek mümkün değildir. KEND L Ğ NDEN GEBEL K ŞANSI lanması ve enerji üreten sistemlerin sağlıklı çalışması • Tüpün içindeki ortamın döllenme ve embriyo gelişimine desteği • 3. günden sonra rahim içerisine doğru yer değiştirme • Rahim içerisinin embriyo gelişimine desteği • Rahim zarının embriyoyu kabul için hazırlanması (reseptivite) • Rahim içzarı – embriyo arası moleküler iletişimin gerçekleşmesi • Embriyonun kendisini saran zardan çıkması (hatching) • Rahim içerisine tutunma ve yerleşme (implantasyon) • Embriyonu bağışıklık sistemi tarafından kabulü • Embriyo gelişimi Görüldüğü üzere üreme sisteminin sağlıklı bir gebelik oluşturabilmesi için pek çok basamağın sağlıklı hatasız bir şekilde aşılması gerekir. Gebelik arzu edilmediğinde hatta gebelik olmasın diye korkulduğunda bu sistem inadına hatasız bir şekilde çalışır, gebelik arzulandığında hatta hasretle beklendiğinde ise aksine çeşitli noktalarda hatalar oluşur. Sistem büyük bir otokontrol ile çalışır ve hataya izin vermez. Eğer bir hata meydana gelirse, gebelik baştan engellenir ve sağlıksız nesillerin ortaya çıkması baştan kontrol altına alınır. Bu, bir şekilde doğanın kendini koruma mekanizması olarak adlandırılabilir. Nadiren hatalar sistemin kontrolünden kaçar ve Down sendromu gibi gebelikler oluşur. Yine koruma mekanizması devreye girer ve anomalili gebeliklerin çoğu kendiliğinden düşük ile sonlanır. Çocuk sahibi olmada gecikme süresi uzadıkça durum çift için gitgide artan bir stres kaynağı olur. Erkekler stresle baş etmede genellikle inkâr veya yansıtma mekanizmalarını kullanarak problemi daha önemsiz gibi kabul etme eğilimine girerler. Hanımlar ise her ay siklus günü hesabı, ilişki zamanlaması, ovulasyon takibi ve adet kanaması – gecikmesi beklentileri içinde çok daha ağır bir stresle karşılaşırlar ve ister istemez konuyu daha çok gündemde tutan ve önemseyen partner rolüne düşerler. Bu durum üstlenmeleri gereken stresi daha da arttırır. Her ay korku ile adet kanamasını beklemek gerçekten çok zor bir durumdur. Erkeğin eşine desteği zayıf veya gebelik çabasındaki rolü daha pasif ise stres katlanarak artar. lginç bir şekilde gebelik ne kadar istenmeyen ve korkulan bir durum ise o kadar kolay gerçekleşir. Aksine ne kadar özlemle beklenirse o kadar zorlaşır. Bu gerçek bize stresin üreme sistemi üzerindeki mutlak etkisini gösteren en önemli kanıttır. Keza yıllar boyunca izah edilemeyen infertilite nedeni ile çocuk sahibi olamayan bir çift, tedavi sonrasında gebelik ve doğum elde ettikten sonra bir anda sihirli bir değnek değmiş gibi kendiliğinden gebelikler başlar. “Biz çocuk sahibi olabiliyormuşuz” psikolojisi bir anda daha önce gerçekleşen hata ne ise ortadan kaldırır ve gebelik kolaylaşır. Yine bu durum da stresin etkin rolünü çok güzel ortaya koymaktadır. Toplumun, çevrenin çift üzerindeki baskısı da hiçbir zaman ihmal edilemeyecek bir etki gösterir. Çifti içinde bulundukları sosyal çevreden izole etmek mümkün değildir ve ne yazık ki hemen her zaman çevrenin etkisi olumlu değil, olumsuz yönde olmaktadır. belik elde eder. Bu nedenle kendiliğinden gebelik için dikkat etmeleri gereken siklus günleri, şanslarının yüksek olduğu dönemler tekrar anlatılmalıdır. Siklus düzeni yeniden gözden geçirilerek gebelik açısından en şanslı dönemin hangi aralıkta olduğu belirlenir. Her ay gebelik açısından şanslı günlerin takip edilmesi, bu dönemde ilişki gerekliliği bir zaman sonra çiftler arasında cinsel ilişkinin zamanlı programlı bir görev, bir zorunluluk Doç. Dr. Kayhan Yakın haline dönüşmesine yol açar. Bu durum da çift arasındaki ilişkiyi kötü yönde etkiler, çiftler arasında cinsel işlev bozukluklarından evlilik problemlerine kadar varabilen sıkıntılar yaratır. Çift bu konuda da rahatlatılmalı, gebelik için bu döneme denk gelen tek bir ilişkide bile elde edilebileceği bilgisi verilmesi, ilişkinin bir görevden çıkartılarak çiftin mutluluğu, cinsel yönden sağlığı ve tatmini ile ilişkili bir hale kavuşması için gerekli değişiklikleri yapmaları teşvik edilmelidir. 12 ay süre ile gebelik elde edilmeyen bir çift için gerekli tetkikler yapıldıktan ve izah edilemeyen infertilite tanısı konulduktan sonra acele etmeden, panik yaratmadan ama çok da gecikmeden olası tedaviler birlikte tartışılmalıdır. TEDAV SEÇENEKLER NELERD R? Bu tedavide amaç yumurta ile spermin doğru zamanda bir araya gelmesini sağlamaktır. Yumurta gelişimini uyaran haplar veya iğneler yardımı ile yumurtalıklardan bir veya iki tane yumurtanın büyümesi sağlanır. Yumurta belirli bir boyuta ulaştığında yine bir enjektabl ilaç yardımı ile çatlaması (ovulasyon) sağlanır. Bu dönem gebelik şansın en yüksek olacağı zamandır. Ovulasyon dönemi yakın bir saatte spermler alınarak yıkama işlemine tabii tutulur, aralarından en hızlı ve sağlıklı olanlar konsantre edilerek rahim içerisine verilir. zah edilemeyen infertilite olgularında aşılama ile gebelik şansının %15 civarında olduğunu görmekteyiz. Diğer bir deyişle bu tedaviye giren her 10 çiftten bir veya ikisi gebelik elde edebilmektedir. Üç uygulama sonrasında çiftlerin %3540 kadarı gebelik şansına kavuşmaktadır. Aşılama tedavisinin avantajı kolay, ucuz ve bu nedenle daha kolay tekrarlanabilir bir tedavi olmasıdır. Daha az ilaç kullanılmakta ve daha az takip gerektirmektedir. Dezavantajı ise uygulama başına gebelik şansının çok yüksek olmaması ancak tekrarlar sayesinde belirli bir seviyeye ulaşabilmesidir. Üç aşılama tedavisi sonrasında gebelik elde edilemeyen çiftlerde tüp bebeğe geçmek daha mantıklı olacaktır. Ancak bu mutlak bir kural değildir. Aşılama tedavisine başlayan bir çift istediği bir zaman tüp bebek tedavisine geçmeyi tercih edebilir. Hiçbir çift 3 aşılama için zorlanmamalıdır. Tüp bebek tedavisinde, aşılamaya benzer şekilde yumurtalıklar ilaçlar ile uyarılarak çok sayıda yumurta büyümesi sağlanır. Daha çok ilaç kullanımı gerektirir ve takipler daha sıktır. Yumurtalar belirli bir büyüklüğe ulaştığında ince bir iğne yardımı ile vajinal ultrasonografi eşliğinde yumurtalar alınır. Laboratuar ortamında mikroskop altında her bir yumurtanın içerisine bir sperm yerleştirilir (mikroenjeksiyon). Elde edilen embriyolar bir süre takip edilerek içlerinden en sağlıklı 2 tanesi seçilerek anne rahmine transfer edilir. Tüp bebek ile izah edilemeyen infertilite olgularında %5560 oranında gebelik elde etmek mümkündür. Anne yaşı genç ise gebelik şansı artarken ilerleyen yaş ile birlikte gebelik şansı azalır. Çok sayıda embriyo elde edildiği takdirde transfer edilmeyen embriyolar dondurularak yedek bir gebelik şansı için saklanabilir. Aşılama tedavisi STRES N ETK S Bu durumdaki çiftlerin öncelikle kendiliğinden gebelik şanslarının azalmış olmakla birlikte devam ettiği önemle vurgulanarak çiftin derin karamsarlığa kapılması engellenmelidir. Keza tanı veya tedavi sürecinde bazı çiftler kendiliğinden ge ZAH ED LEMEYEN NFERT L TEDE LK YAKLAŞIM CBT 1253/17 25 Mart 2011 zah edilemeyen infertilite varlığında, üreme sisteminde bir nokta geçici veya kalıcı, basit veya komplike bir hata olduğunu kabul etmek gerekir. Hata pek çok ayrı noktada, birbirinden çok farklı mekanizmalarda ve birden fazla olabilir. Bu olasılıklar şu şekilde sıralanabilir: • Sağlıklı bir yumurtanın doğal seçimi • Yumurtanın büyümesi ve olgunlaşması • Yumurtalıktaki mikroçevrenin yumurta sağlığı üzerinde gösterdiği etkiler • Yumurtanın ovulasyon ile atılması • Ovulasyon sırasında yumurtanın genetik bölünmeyi tamamlayarak döllenmeye hazırlanması • Spermin rahim ağzından içeriye geçmesi • Spermin rahim içerisinde ilerlemesi • Spermin tüplerden geçmesi • Yumurtanın ovulasyon ile karın boşluğuna veya tüplerin içerisine doğru atılması • Yumurtanın tüplerden birinin içerisine girmesi ve ampulla adı verilen bölgeye doğru ilerlemesi • Yumurtanın sperm ile karşılaşması • Spermin yumurtanın dış zarına tutunması, delmesi ve içeriye girmesi • Sperm başının kendisini saran zardan kurtulması ve kromozomlarının serbestleşmesi • Yumurtanın kromozomlarının döllenmeye hazırlanması • Yumurtanın döllenmesi (fertilizasyon) • Yumurta ve spermin kromozomlarının birleşmesi • Kromozomların sağlıklı dağılımı • Sağlıklı bölünme ve büyüme • Büyüme için gerekli genlerin sağlıklı çalışması • Büyüme için gerekli metabolik gereksinimlerin karşı PROBLEM NE OLAB L R? Tüp bebek tedavisi: