Katalog

liklerine uygun yönlendirmek ve buna uygun eğitim ortamı hazırlamak olmalı. Danıştay 8. Dairesi, katsayıya ilişkin karar metninin birçok yerinde mesleğe yönlendirmenin gereği, eğitim sistemimizin örgütlenme biçimi’ ne ve örgütlenme biçiminden hareketle istikrara ve YÖK, yükseköğretimin merkezine çözmek için iki sorun koydu: Türban ve katsayı. Türban ve katsayı bilimin, sistemin bütünlüğüne vurgu yaptı. Şekil 1’de mesleki gelişim sürecinin ve bueğitimin, demokrasinin, fırsat eşitliğinin değil, YÖK ve hükümetin sorunudur. Kendilerine ait olan bu sorun, na bağlı olarak eğitim sisteminin örgütleniş medya aracılığıyla kitlelere mal edilmiştir. Mehmet Taki Yılmaz, Psikolojik Danışman, [email protected] biçimi görülmekte. İnsanlar, okulöncesinden başlayıp yükseköğretimi bitirinceye kadar “Kaşınmayan yeri kaşımayınız!” A. Meyer oluşmaya başlamasından itibaren, yetişkinlikte bir meslek eğitim psikolojisinin “bireyler arasında genetik ve çevresahibi oluncaya kadar geçen evreleri kapsar. Bu açıdan, sosel farklar vardır” temel ilkesinden hareketle bu süreci taTüretilmiş bu iki sorun, öylesine şişirildi ki, kamuoyu, run da çözüm de, sonuçta değil süreçtedir. mamlar. bu iki sorun çözüldüğünde Türkiye’nin adeta farklı bir Mesleki gelişim kuramcılarından Isaakson (1986), boyuta gireceğine inanıyor. Geniş kitlelerin durumu ise, insanın mesleki gelişim sürecinin beş aşamada yaşandığıKatsayının Sosyal Psikolojisi: Katsayı sorununu, sosyal yaşadığı gerçek problemlerle karşılaşma cesaretine, so nı ortaya koydu (1): psikolojinin bilişsel çelişki kuramıyla da açıklayabiliriz. rumluluğu üstlenebilme gücüne ve çözebilme çabasına ha1. Uyanış ve Farkında Olma: İlköğretim birinci kadeFestinger’e göre bu kuram bir tutarlılık kuramı’ dır (5). zır olmayan danışanın (bireyin, toplumun, kurumların), ya meyi kapsar. Çocuk bu dönemde, çevresindeki insanların Bilişsel çelişki, insanların bilişsel planda çelişki yaratan bipay sorunları asıl sorunmuş gibi algılamasına benzemekte. faklı uğraşları olduğunu, çeşitli mesleklerin varlığını anliş, duygu ve davranışlardan kaçınmaları, biliş öğeleri araGerçek karşısında algısı ve aklı ikiye yarılan toplumu, bu lamaya başlar. Bu dönemin sonunda ise çocuk, kendisi ve sında tutarlılık oluşturmaya veya mevcut tutarlılığı korudurumdan ancak gerçek üniversiteler ve bilimciler kurta diğer insanlar arasında ilgiler, yetenekler, amaçlar ve gümaya çabalamaları (4) olarak tanımlanır. Yani insanlar verrabilir. dülenme yönünden farklılıkları ve benzerlikleri görmeye dikleri kararlar doğrultusunda, bilişsel ögeler arası bir tuBu yazıda, katsayı uygulaması, rehberlik ve psikolojik başlar. tarlılık oluşturma ve mevcut tutarlılığı (aldıkları kararı) kodanışma mesleğinin önemli problem alanlarından biri olan 2. Meslekleri Keşfetme ve Araştırma: İlköğretim ikinruma eğilimindedir. “mesleki rehberlik” açısından irdelendi. ci kademeyi kapsar. Çocuk bu dönemde kişilerin ve mesFestinger’e göre, eğer kişinin sahip olduğu bir inanç, bilÇözüm, Sorunun Tanımında: YÖK, katsayı sorunu leklerin ortak yönleri ve farklı nitelikleri hakkında daha gi ya da tutum, o kişinin sahip olduğu bir başka inanç, bilnu bir sonuç olarak algılamakta, üniversitede program ter çok bilgi sahibi olmaya, yeni yönleri keşfetmeye ve anlagi ya da tutumun tersini gerektirirse; bu iki inanç, bilgi ve cihinde öğrencilerin kararsızlıkları üzerinden sorunu maya başlar. tutum arasında bilişsel çelişki vardır. Örneğin: “Bugün haayırt etmektedir. Sorun, üniversite sınavına hazırlanan 3. Karar Verme: Ortaöğretim dönemidir. Birey artık va güneşli” bilgisiyle “ben yağmurluk giyiyorum” bilgisi çeortaöğretim 12. sınıfta okuyan ya da liseyi bitirmiş öğ kendisi ve meslekler hakkında oluşturduğu algılara dayalişik iki bilgidir. rencinin “hangi mesleği seçsem acaba?!” kararsızlığı narak, bilgileri değerlendirerek eşleştirmeye ve geleceğe ilişKurama göre bilişsel çelişkiler kişiye sıkıntı verir. Kişi olarak tanımlanınca, kaçınılmaz olarak çözüm de sonuçlar kin idealler oluşturmaya başlar. Bu idealler giderek netlebu çelişkiden kurtulmak ve tutarlılığa ulaşmak için çaba üzerinden olmaktadır. şir, temel bir plana dönüşerek gencin mesleki kararını oluşsarf eder. Dolayısıyla fen lisesinde okuyan bir öğrenci biSorunun (kararsızlık) tanımı ile (minimize edilmiş kat turur. lişsel, duygusal ve davranışsal olarak kendisini okulun amasayı) çözümü arasındaki ilişki, YÖK’ün (3) Danıştay’ın yü4. Hazırlık: 1823 yaşlar arasını kapsayan bu dönemcına uygun olarak şekillendirecektir. Bilişsel çelişki teorirütmeyi durdurma kararına ilişkin itiraz dilekçesinde ver de birey, mesleğe yönelik seçtiği öğretim programı, okul yasine göre şu diyalog yaşanmaz: “Nerede okuyorsun evladiği örnekten anlaşılıyor. Örnekte, “Fen Lisesi mezunu bir da iş ile mesleğe hazırlanmaya başlar. Meslekle ilgili beceriler dım? Fen Lisesi’nde. Peki ne olacaksın? Avukat!” öğrencinin İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini ka geliştirmeye, bilgi birikimini oluşturmaya ve alanda mesYÖK itirazında, “2010 ÖSYS Kılavuzu basılarak tüm zanmasının, katsayı uygulamasıyla nasıl mümkün olmadı leki tutumlar geliştirerek mesleği icra etmeye hazır duruokullara dağıtılmış ve müracaatlar alınmaya başlanmıştır. ğının” hesabı yapılmıştır. ma gelir. Tüm adaylar kılavuz hükümlerine göre çalışmalarına yön YÖK’e (3) göre, “ağırlıklı ortaöğretim başarı puanının 5. İşe Yerleşme: Bireyin iş dünyasında yerini alarak çavermişlerdir. Öğrencilerin psikolojisini önemli derecede etbelirleyici etkisi, gerçeği yansıtmayan şişirilmiş başarı or lışmaya başladığı dönemdir. Bu dönemde birey kazandığı, kileyecek belirsizlik ve istikrarsızlığın yol açacağı olumsuz talamaları adaylar arasında adaletsizliğe yol açmakta, ger edindiği bilgi ve becerileri uygulamaya koyar. Mesleği icortam göz önüne alınarak, belirsizlik ve istikrarsızlık ortaçek başarı notuna sahip öğrencileri mağdur etmektedir”. ra ederken bir yandan da mesleki gelişimini sürdürür. mı’nın beraberinde getireceği telafisi güç ya da imkânsız Diğer yandan “katsayı minimize edilmediğinde, fırsat Mesleki karar, aşama aşama gelişen birikimli süreçlezararların da dikkate alınarak (3)” yürütmenin durduruleşitsizliği, ‘Lizbon Hedefleri’ne göre eğitimöğretimde rin sonucunda oluşmaktadır. Savunulduğu gibi fen lisesi son ması kararının kaldırılmasını talep etmiştir. yüksek kalite standartlarına ulaşamama, eğitim sistemini sınıfta okuyan bir öğrencinin “ben, genetik mühendisi olDanıştay’ca 18.02.2010 tarihinde yine reddedilen işgücü piyasasına uyduramama, okulun yerini alan dershane maktan vazgeçtim, hukuk okuyacağım” demesi, mesleki geYÖK’ün bu talebinin; hem mesleki gelişim süreçlerine, hem bağımlılığı, sağlık raporuyla okula devam etmeme” gibi so lişim süreci içinde çok nadir yaşanacak bir sorundur. Bunun de bilişsel çelişki kuramına göre 2010 yılı için son sınıf öğrunlar çözülemeyecektir.” için yorganı yakmaya gerek yoktur. rencilerde telafisi imkânsız zararlar doğuracağı görüşü biKısaca YÖK’ün Danıştay’a itiraz dilekçesinden, katsayı limsel değildir. ile, Milli Eğitim sisteminin birçok sorununun minimize edi EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜTLENİŞ Sonuç: Çünkü; bilişsel çelişkiyi azaltan ya da arttıran leceği sonucu çıkıyor. BİÇİMİ etkenler, çelişen yada uyuşan bilgilerin sayısıyla ilgilidir. Çağdaş eğitimin amacı, PDR’nin tamamlayıcı hizme Yani, çelişen bilgiler arttıkça bilişsel çelişkiler de artacaktır. MESLEK SEÇİMİ BİR SÜREÇTİR tiyle öğrencileri ilgi, (özelgenel) yetenek ve diğer özelBilişsel çelişkiyi azaltmak için çelişen bilgilerin sayısıPsikolojik danışma ve rehberlik (PDR) mesleğinin tanı azaltmak ya da uyuşan bilgilerin sayısını arttırmak rihi (1895), daha çok örgün eğitim sonrası sunulan gerekir (5). “mesleki rehberlik” ile başladı. Sonraları bu hizmette geç YÖK, katsayı ısrarıyla öğrencilerin 2010 yılındaMesleki Akademik kalındığı anlaşılınca hizmet, örgün eğitime dahil edildi YÜKSEK ve Teknik ki bilişsel çelişkilerini azaltmaktan ziyade arttırıyor. Bu ÖĞRETİM Teknik ve bugünkü PDR mesleği ortaya çıktı. çelişki (belirsizlik ve istikrarsızlık ortamı) sadece 2010 Eleman Eğitim Eğitim Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda artık kuyılıyla kalmayıp eğitim sisteminin örgütleniş biçimini rumsallaşmış olan “PDR Hizmetleri”nin önemli hizmet Beceri ORTA ÖĞRETİM de içine alarak hem sistemi, hem de geniş bir zamanı kazanmış (problem) alanlarından biri de mesleki rehberlik’tir. Akademik Teknik (1618) ara eleman etkileyecektir. Nasıl mı? Mesleki Lise Lise Mesleki rehberlik, bireyin kendisini ve meslekleri birçok Lise Yaşlı amca ilköğretim 2. sınıf öğrencisi Ali’ye soryönüyle tanıması, çevresinde kendisine açık olan iş olaİLKÖĞRETİM muş: “Büyüyünce ne olacaksın evladım.” Ali: “Henüz naklarını fark edebilmesini ve bireye karar verme bece 2. KADEME (1215) Mesleki keşfetme, araştırma üniversite sınavına girmedim” diye yanıtlamış. Başlangıç risi kazandırmayı hedefler. Kaynaklar düzeyindeki İLKÖĞRETİM Meslek seçimi, toplumun gelişmesine hizmet edecek 1. KADEME (611) Meslek bilincinin oluşmaya başlaması eleman 1. Yeşilyaprak, B. (2004), Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, insan gücünün planlanmasında da son derece önemlidir. Ankara: Nobel Yayıncılık. Ancak meslek seçimi, anlık bir karar değildir. Bireyin ço2. Danıştay 8. Dairesi (17 Aralık 2009), Gerekçeli cukluktan başlayarak kendisi ve meslekler hakkında geKarar. liştirdiği algısal çerçeve ile koşulların etkileşimi içinde or3. YÖK, (15 Şubat 2010) Danıştay’a İtiraz Dilekçesi. taya çıkar. Bir diğer deyişle mesleki karar, mesleki geli OKULÖNCESİ 4. Bilgin, N. (2007), Sosyal Psikoloji Sözlüğü, İstanbul: UYANIŞ Bağlam Yayıncılık. şim süreci’ nin sonunda yapılan bir seçimdir. O halde EĞİTİM (06) 5. Kağıtçıbaşı, Ç. (1988), Sosyal Psikoloji, İstanbul: Evrim önemli olan bu sürecin nasıl yaşandığıdır (1). Şekil1. Eğitim Sistemi ve Mesleki Gelişim Süreci (1) Yayınları. Mesleki gelişim süreci, çocuklukta bir meslek fikrinin Katsayı Tartışmaları ve Bilim CBT 1198/ 18 5 Mart 2010