Katalog

Sağlık Uyku Sağlığı ve Hastalıkları Sağlıklı uykunun en az sağlıklı beslenme kadar yaşam kalitesini etkilediğini artık biliyoruz. Uykunun pasif bir dinlenme olmayıp beynimizin karmaşık işlevlerini hatasız yerine getirebilmesi için olmazsa olmaz bir süreç olduğu konusunda son 20 yıl içinde inandırıcı bir bilgi birikimi oluştu. Dr. Sabri Derman, Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi Uyku Hastalıkları Ünitesi Şefi G CBT 1199/17 12 Mart 2010 ortaya atılan bir yaptırımdır. erek temel bilim araştırmaları gerekse uyku hasNe kadar uyuyacağımız büyük ölçüde genetik olarak talıkları türlerinin, epidemiyolojisinin, tanı belirlenir. Yeni doğan bebeğin hangi saatte uyanacağı ve tedavi yöntemlerinin gelişmesi, bu yaşam veya uyuyacağı belirlenmemiştir, ama bir kere oluştuktan sal fonksiyonunu somnoloji adı altında çok disiplinli ba sonra bu düzenin devamını sağlayacak mekanizmalar tağımsız bir uzmanlık yaptı. Nöroloji, psikiyatri, psikolo mamen gelişmiştir. Buna rağmen uyku döngüsü gerekji gibi nörobilim dalları, akciğer hastalıkları, kardiyoloji, tiğinde önemli derecede kaydırılabilir, uyku süresi azkulakburunboğaz baş ve boyun cerrahisi ve birçok baş altılabilir hatta birkaç gün tamamen ortadan kaldırılaka uzmanlık alanının ortak ilgi ve bilgi sınırlarına giren bilir. Böyle durumlarda kalıcı bir etki olmaksızın sistem somnoloji, aynı zamanda bu dalların yöntem ve tek birkaç gün içinde kendiliğinden normal ritme döner. nolojilerinin tanı ve tedavi alanında ortaklaşa kullanıldığı Uzun süren uyku düzensizlikleri ise biyolojik saatleri ve bir bilim dalı. Bu nedenle çok farklı alanlarda hızla ar onlara entegre olan bütün fizyolojik fonksiyonları botan bilgi birikimi ve gerçekleşen teknolojik ilerlemeler, zar. uyku tıbbını da çok yakından ilgilendirmekte. Türk Uyku Tıbbı Derneği, bu alanda öncü kuruluştur. UYKUNUN İÇ MİMARİSİ: Nasıl uyuduğumuz konusundaki bilgilerimiz, “neden” Uyku, farkındalığın kaybı ile geri gelmesi arasında uyuduğumuz konusundaki anlayışımıza oranla çok da geçen, pasif olarak kendiliğinden veya yorgunluk neha kapsamlıdır. Ancak kesin bildiğimiz, uykunun pasif deniyle gelen, tekdüze bir bilinçsizlik süresi değildir. bir dinlenme süreci olmadığıdır. Öyle anlaşılıyor ki, uy Tersine, fizyolojimizde çok belirgin değişikliklerin orku, beynin bilgi işlem etkinliklerinin yapılabilmesi taya çıktığı ve bu olguların 90110 dakikalık döngüler için, dışardan yeni bilgi alınımının kısıtlanarak, o gün halinde organize edildiği, beynin farklı aktivasyon düedinilmiş bilgilerin mevcut veri tabanına yerleştiril zeylerini yansıtan karmaşık bir süreçtir. mesiyle ilgili. Bu, uykunun olmazsa olmaz işlevini oluşUyku süresi, izlenen elektroensefalografi (EEG) turuyor. frekanslarına göre, uyanıklık ve 4 Tüm dünyada en sık rast uyku evresi olarak toplam 5 farklı Gün içinde olan bitenler uykunun süre ve kalitesini nasıl etkiliyorsa, lanan uyku hastalığı, uy düzeyde değerlendirilir. Uyku evgece uykuda olan bitenler de günlük yakuya dalmakta zorluk, sa releri yüzeyselden derine doğru birşamda yaşam kalitesini aynı şekilde etden üçe kadar numaralandırılırbah erkenden uyanmak ken, rüyaların sık görüldüğü evrekiliyor. Hepimiz uyuduğumuz ve rüya ve/veya tekrar uyuyama ye REM adı verilir: Bu kısaltma gördüğümüz halde, uykunun temel işlevi ve rüyaların sağlığımız açısından mak gibi belirtilerle orta İnglizce Rapid Eye Movements keönemi, henüz kesinlikle bilinmiyor. ya çıkan “insomni”lerdir. limelerinin baş harflerinden ooluBununla beraber birkaç gece üst üste şur. Diğer uyku evrelerine de REMuyuyamamış herkes, uykunun vazgeolmayan anlamında nonREM adı çilmez bir gereksinim olduğunu ve sadece yatakta din verilir. Böylece gece boyunca doğal uykunun iç mimalenmekten ibaret olmadığını kabul eder. risi, REMolmayan ve REM evrelerinin birbirlerini yakBazı çalışmalar, özellikle rüyaları çokca gördüğümüz laşık 90110 dakikalık periyotlarda düzenli olarak takip uyku evresinin, uyanıkken aldığımız verilerin beyinde etmesiyle oluşur. kodlanması ve depolanması konusunda rol oynadığını, Uykunu,n beynimiz ve bedenimiz için gereki işlevbeyin ve vücut arasındaki karşılıklı iletişimin sağlıklı sür lerini doğru yapması için, toplam süresinden çok iç midürülebilmesi için gerekli olduğunu düşündürüyor. marisinin, yani kalitesinin önemi vardır. Nasıl bütün gün çalışacak bir bilgisayarın verimi, elektriklerin sık sık keUYKU BELLEK İÇİN ÖNEMLİ silmesiyle düşecek hatta kalıcı hasarlar ortaya çıkabiBirçok araştırıcı, uykunun (özellikle REM uykusu lecekse, kafamızın içindeki müthiş bilgisayar da uyku sonun) öğrenme ve bellek açısından çok önemli olduğu runları nedeniyle çok benzer şekilde etkilenmektedir. nu kabul ediyor. Sağlıklı ve düzenli uyku, vücut ve ruh Bu benzetme, uyku sağlığı ile, ruh sağlığından kardisağlığımız üzerinde vazgeçilmez bir öneme sahip. Seri ça yovasküler hastalıklara, metabolik sorunlardan cinsel fonlışan bir bilgisayar yazılımı ve veritabanı, doğru çalışması siyon bozukluklarına kadar geniş yelpazede ortaya çıkaiçin karmaşık işlemler gerçekleştirir. Yüz milyardan faz bilen sağlık sorunları arasındaki ilintiyi de de gösterir. la minik işlemcisi olan beyin dediğimiz bu paralel bilgisayarın da, doğru işlemesi ve veritabanının güncel UYKU HASTALIKLARI Tüm dünyada en sık rastlanan uyku hastalığı, uykuya lenmesi için yapılan işlemler “uyku” sırasında gerçekleşir. Sonuçta sağlıklı uyku, normal bilişsel işlemlerimizin dalmakta zorluk, sabah erkenden uyanmak ve/veya tekrar uyuyamamak gibi belirtilerle ortaya çıkan “insomdoğru gerçekleşmesi için şartmış gibi gözüküyor. Beyinde yer alan ve biyolojik ritimleri düzenleyen, ni”lerdir. Baş ağrısı gibi, insomni de tek başına bir has“memleket saat ayarı”nı sağlayan ana saat, melatonin talık değil bir hastalığın belirtisidir, bu nedenle tedavisi hormonu salgılanmasını ve dolaylı olarak da uyku/uya için nedenlerinin bulunması ve azaltılması/ortadan nıklık döngüsünün düzenlenmesini gerçekleştirir. kaldırılması gerekir. Bu konuda hem modern ilaçların Uykunun “normal” süresi türden türe olduğu gibi bi hem de davranış değişikliği tekniklerinin başarılı sonuçlar reyden bireye de oldukça önemli farklılıklar gösterir. verdiğini biliyoruz. Vücut ve ruh sağlığımız uykumuzu, Genel kanının aksine, herkesin her gece sekiz saat uyu uyku kalitemiz de beden ve bilişsel sağlığımızı etkiler. Birey için ve toplum için en ciddi sağlık sorunlarıması gerekmesi, Endüstri Devrimi sırasında İngiltere’de Dr. Sabri Derman nı doğuran uyku hastalıklarından birisi, belki birincisi, Uyku Apnesi Sendromudur. Değişen düzeyde horlama, uykuda nefes kesiklikleri veya yüzeyselleşmesi, mide rahatsızlıkları/reflü, gün içinde yorgunluk ve uyku gelmesi, unutkanlık, dalgınlık, konsantrasyon bozuklukları, sinirlilik, yersiz ve münasebetsiz uyku atakları gibi bir veya birden çok belirtiyle ortaya çıkan bu hastalık, son 10 yıl içinde insan sağlığını çok boyutlu olarak tehlikeye sokan bir sağlık sorununa dönüşmüştür. On binlerce kişi üzerinde yapılan bir araştırmada, 2 tane tansiyon ilacı almalarına karşın, %34 hastanın tansiyonlarının kontrol altına alınamadığı görüldü. Dirençli hipertansiyon hastalarının büyük bir kısmı uyku apnesi hastadır. En son bilimsel çalışmanın, uyku apnesine bağlı oksijensizliğin ve uyku kalitesi bozulmasının, beyin kanaması, kalp krizi ve direksiyonda uyuklamaktan doğan kazalarda ölüm risklerinin anlamlı biçimde arttığını göstermekte. Son çalışmalar, uyku apnesinin şişmanlık, alkol ve sigara gibi diğer faktörlerden ayrı bir faktör olarak, tansiyon yüksekliğinde rol oynadığını gösteriyor. Wisconsin Sleep Cohort çalışması, hipertansiyonlu hastalarda uyku apnesinin rolüne dikkat çekti ve hipertansiyonun saatteki apne sayısı ile doğru orantılı olduğunu buldu. Mayo Klinikte yapılmış bir araştırma, otuz yedi sene boyunca yapılan 154 araştırmanın ortak sonucunu veriyor. Uyku apnesi olan hastaların sempatik aktiviteleri arttığından, damar çeperlerinde bozulma olduğundan, oksidatif bozukluklar meydana geldiğinden, metabolizma dengeleri değiştiğinden tansiyonları yükselmektedir. 8 yıl takip edilen bir başka seride, gece içinde sık sık uyku derinliği değişen 5600 kadar hastada, uyku kalitesi bozukluğunun mortalite riskini belirgin olarak yükselttiği ortaya kondu. Öte yandan Uyku apnesi, CPAP denilen pompa/maske ile etkin olarak tedavi ediliyor, hipertansiyon kontrol altına alınabiliyor. Hastaların bazılarının ilaç miktarları azaltılırken bazıları ilaçtan tamamen kurtuluyor. Çok yaygın olan fakat az tanınan, tedavisi olan bu hastalığın aile hekimlerinden başlayarak tüm hekimler tarafından tanı ve tedavi açısından göz önünde tutulmasının şart olduğuna inanıyoruz. “Olmaya cihanda devlet bir nefes sıhhat gibi!” derken Kanuni Sultan Süleyman acaba uyku apnesinden mi bahsediyordu? Neşeli, esenlikli günler, renkli rüyalarla süslü huzur dolu geceler diliyorum.