Katalog

YAZILI ANLATIM A IRLIKLI T Ü R K Ç E Ülkemiz okullarının tümünde, ilköğretimin birinci sınıfından lisenin son sınıfına dek programlarda bir yazılı anlatım dersi vardır. Eski harflerin kullanıldığı zamanlarda bu derse tahrir, kitabet adı verilirdi; şimdi de ileri sınıflarda kompozisyon deniyor. Adını frenkçeden aldığımız bu dersi nasıl işliyoruz? Doğrusu “Hiç işlemiyoruz, işleyemiyoruz.” desek yeridir! Kimi öğretmenlerin dışında “Şunu yazın, bunu anlatın,“ demekten öteye yaptığımız bir şey yok. Emek. Öğrt. Celil Altın (celilaltin@yahoo.com ysa yazılı anlatım, şimdiki adıyla kompozisyon, çok önemli bir derstir. Yazılı anlatım bir düşünme dersidir. Kalemi elimize aldığımızda ne yazacağımızı düşünmeye başlarız; söyleyeceğimizi yazmazsak, genellikle üzerinde çok az düşünürüz. “Kalem yazma arac olmaktan çok dü ünme arac d r.” sözü bu durumu çok açık dile getiriyor. Yazmak, salt “bir sözü saptamak, kâğıda geçirmek” demek değildir; öncelikle yazana, söylenenin ne anlama geldiğini düşündürür yazmak. Yukarıda söylenenlerden yola çıkarak, yazılı anlatım yönteminin Türçede uygulanışı örneklerle verilmeye çalışıldı. Bunun için önce yöntemin özüne ilişkin işÖncelikle öğrencilerin leri sıralamak gerekieline alıştırmalar yazılı yor. olarak verilmeli; her Bu uygulamada öğrenci kendi defterine “yaz l anlat m” çalışmasının anlamına uyalıştırmanın istediği yanıtı gun olarak öğrencileyazmalı; matematikte rin önünde kesinkes olduğu gibi Türkçede de kalem defter bulunmalı. Düşündükleri her kalem sürekli elde şeyi kesinlikle yazmabulunmalı, bütün sınıf lıdır öğrenciler. yanıtını yazdıktan sonra, Kalemden çıkan sözüzerinde hiç tartışılmadan cükler, kalem iyesine (sahibine) yazılanın öğretmen hemen bu doğru olup olmadığını alıştırmanın doğru yanıtını yavaşça hemen fıslar. vermeli; öğrenciler de Bu nedenle verilen bunu kendi yanıtlarının alıştırmaya göre her öğrenci yanıtını hiç altına yazmalıdır. üşenç göstermeden defterine hemen yazmalıdır. “Do runun yolunu yanl lar gösterir.” ilkesine inandırılmalı öğrenciler. Ayrıca bu iş sınav değil, okuduğunu anlama, anladığı üzerinde düşünme, düşündüğünü de yazma işidir. Öte yandan yaz l anlat m çalışmalarının Türkçeyi geliştirmek olduğu kadar sınavlara da hazırlanmaktır. Hele şimdi her yıl ilköğretimin küçük sınıflarında SBS’lerle başlayan, ortaöğretimde de ÖSS’lerle sürdürülen sınavlar söz konusu olunca bu tür çalışmanın hem değişik açılardan, değişik yönleriyle Türkçe eğitimi, hem de sınavlara hazırlık olduğu düşünülünce, çok yararlı bir çaba olduğundan kuşku duyulmamak gerekir; yeter ki hazırlanan alıştırmalar gereğince uyMatematik öğrencilerin en çok çalıştıkları ders. Ancak düşünmeyi geliştirmesi bakımından önemli sayılan bu dersin gerçekten düşünmeyi öğretici, geliştirici nitelikte öğretimi yapılıyor mu? Ne yazık buna da “evet” demek oldukça zor. Deneyimli matematik öğretmenleri Türkçede olduğu gibi matematikte de düşünmeyi geliştirme yolunu hiç savsamazlar. Sınıf düzeyine göre önce bir problemin çözümünü verir, ardından da bu çözüme uygun bir problem metni yazdırırlardı. Böylece matematik derslerinde salt matematik bilgileriyle, problem çözümleriyle yetinilmiyor, Türkçeyle bağdaştırılarak düşünme yetisi güçlendiriliyordu. Buna benzer çalışmalar, bilgiden düşünce üretimine yöneliş, öteki derslerde ele alınabilir. O gulanabilsin. ALI TIRMALAR NASIL OLACAK? Yazılı anlatımın “sözcük, tümce, bölümce, metin” olmak üzere başlıca dört temel öğesi vardır. Bütün yazılı anlatım çalışmaları, bütün sınıflarda düzey ayrımı gözetilerek bu öğeler üzerinde sürdürülür. Sözcüğün tümcede “gerçek, de i mece, e retileme, soyut, somut, e , z t anlam , yaz m ; tümcedeki yeri, görevi; tümcenin bölümcede anlam , anlam na göre yeri; kurulu u; metnin konusu, konuya bak aç s , anadü üncesi, dilbilgisinin uygulamal olarak kullan l , anlat m bozuk tümceler vb.” ayrı ayrı soru olabilecek nitelikte alıştırmalardır. Bu doğrultuda her sınıfta yazılı anlatım öğelerinin her birinden her düzeyde yüzlerce çeşit, yüzlece anlatım alıştırması üretilebilir. İşte metinlerden bu öğeler doğrultusunda üretilebilecek çalışmalarla öğrencilere yazılı anlatım alıştırmaları yaptırılmalıdır. Arap harflerinin kullanıldığı zamanlarda da okullarda yazılı anlatım öğretilemiyordu. Şimdi “kompozisyon, yazılı anlatım” adlarında sürdürülen bu dersin yeterince eğitimi ne eskiden yapılıyordu, ne de bugün yapılabiliyor. İlkokulun birinci sınıfından lisenin son sınıfına dek yazılı anlatımın programlarda adı vardır, haftalık çizelgelerde yeri vardır, ama hiçbir düzeyde gereğince yapıldığı söylenemez. Yazılı anlatım eskiden okullarımızda hiç önemsenmemiş, bugün de önemsenmiyor. Ancak önerilen yöntemle bu savsaklamanın bir ölçüde önüne geçilebilir. Öğrencilerin yazılı anlatım çalışmalarında yanlış yapmalarından hiç çekinmemelerini, yaptıkları yanlışın doğrusunu görmenin çok önemli bir eğitici nitelik taşıdığı kendilerine açıklanmalıdır. Bir süre sonra da öğrenciler, kendi yaptıkları yanlışın nedenini kendileri anlayacak duruma geldiklerini göreceklerdir. Zamanla öğrenciler bir eleştiri bilinci kazanacak, doğruyu kendi yaptıkları yanlışların gösterdiğini anlayacaklardır. UYGULAMA NASIL OLMALI? Öncelikle öğrencilerin eline alıştırmalar yazılı olarak verilmeli; her öğrenci kendi defterine alıştırmanın istediği yanıtı yazmalı; matematikte olduğu gibi Türkçede de kalem sürekli elde bulunmalı, bütün sınıf yanıtını yazdıktan sonra, üzerinde hiç tartışılma dan öğretmen hemen bu alıştırmanın doğru yanıtını vermeli; öğrenciler de bunu kendi yanıtlarının altına yazmalıdır. Böylece her öğrenci, öğretmenin yanıtıyla kendi yanıtını karşılaştıracak, kendi kendini denetleyecektir. Bir öğrencinin kendi kendisini denetlemesi çok önemli bir öğretim yöntemidir. Sınıflarda en ilgisiz öğrenciler bile bu durumda kendi yazdığının neresinin doğru, neresinin yanlış olduğunu çok merak ederler. Ö RETMEN N SINIFTA DURUMU Bu çalışma sırasında öğretmen sınıfta bir konu işler gibi çalışmayacak; öğretmen işveren, öğrenciler de verilen işin işçisi olacak. Bu yöntem öğrencilere açıklanmalı, usanmadan, yılmadan izlenmelidir. Bu Türkçe ve yazılı anlatım alıştırmalarının nasıl oluşturulduğu, aşşağıda verilen örneklerle gösterilmeye çalışıldı. Öğretmen arkadaşların eleştirileri doğrultusunda bu çalışmanın öteki sınıflar için de hazırlanması düşünülmektedir. YAZILI ANLATIMDA ÖTEK DERSLER Okullarımızda haftalık ders saati en çok olan iki dersten biri Türkçe, öteki de matematiktir. Seçme sınavlarında da bu iki dersin soru sayısı öteki derslerden fazladır. Türkçe ve matematik bir üst öğretim kurumu için gerekli düşünme gücünü en iyi geliştiren derslerden sayılıyor. CBT 1145 / 12 27 Şubat 2009