Katalog

Trafik’te yılda en az 6 bin ölü! Trafik kazaları ve sürücü davranışları ile ilgili CBT’nin 12 Eylül sayısında TUBA internet sitesinden alınan bir yazı yayımlandı. 19 Eylül sayısında da Orhan Bursalı köşesinde konuya yaptığı katkıda önemli bir noktaya dikkat çekmektedir. Bu yazılarda yapılan saptama ve değerlendirmeler tümüyle doğrudur. Ancak bu yazılardaki kaza verilerinde bir düzeltme yapılması gerekli. Prof. Dr. Ergun Gedizlioğlu, İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi Ulaştırma Anabilim Dalı; egedizlioglu@ins.itu.edu.tr Düzeltilmesi gereken konu, kaza sayıları, can kayıpları ve yaralı sayıları için verilen değerlerdir. Bu yazılardaki veriler yalnız Emniyet Genel Müdürlüğünün kayıtlarını yansıtmakta. Buna karşın, 1998 yılından bu yana trafik denetimi ve kayıtları için örgütlenen Jandarma Genel Komutanlığı, trafik ekiplerini oluşturdukça artan oranda kırsal kesim denetimini devir almakta, denetimi altındaki yerlerdeki kaza kayıtlarını ayrı tutmaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) ve Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınlarındaki kaza değerlerinin daha yüksek olduğu görülüyor. TÜİK’in esayfasından derlenen kaza verileri Çizelge 1’de görülmekte (1). KGM esayfasında yayımlanmış olan “Trafik kazaları özeti 2006” da 2002–06 arası kaza değerlerini aynen veriyor (2). ÖLÜMLER ÜÇTE BİR DAHA FAZLA Bununla birlikte, bu çizelgede görülen can kaybı değerleri yine de gerçeği yansıtmıyor. Bu değerler, polis ya da jandarma görevlilerince, kaza yerinde tutulan kaza tutanaklarına dayanmakta ve bu tutanaklarda kayda geçen can kayıplarını göstermekte. Olay yerinden yaralı olarak alınan ve hastaneye kaldırılanların durumu izlenip, daha sonra kaybedilenler kayıtlara geçmiyor. Kaza yerinde tutanağa yaralı olarak kayda geçen birçok can hastane yolunda ya da hastanede kaybedildiğinden gerçek can kaybının çizelgede görülenden en az % 3035 daha fazla olduğu düşünülmeli. Ülkemizde bu konuda yapılmış bir çalışmaya rastlanmadı. Bu nedenle gerçek can kaybını tam bulmak olası olmamakla birlikte, yukarıdaki rakamlara göre yıllık can kaybının toplamda ortalama yıllık 6000 dolaylarında, ya da fazla olduğu öne sürülebilir. (Dünyada, kazadan yaralı hastaneye kaldırılanlar bir hafta ile 30 gün izleniyor, bu sürede kaybedilenler de kayıtlara eklenip, top lam ayrıca bir katsayısı ile artırılıyor. Bazı ülkelerde de yaralılar izlenmemekle birlikte can kaybı sayısı her yıl bir düzeltme katsayısı ile çarpılarak artırılmakta (3,4)) Çizelgedeki değerlerde, özellikle can kayıplarında, 2000 – 2003 yılları boyunca görülen azalma; 2001 yılında Sweroad firmasının tamamladığı, “Trafik Güvenliği Projesi” (2) için kullanılan kredinin büyük bölümü ile EGM için satın alınan, merkezle anında bağlantılı dizüstü bilgisayar, uzaktan hız ölçebilen radar, gibi tam donanımlı ekip araçlarının devreye girmesiyle etkin hız ve trafik denetimi yapılmaya başlanmasıyla açıklanabilir. Bununla birlikte 2001 yılı ekonomik krizinin etkisi ile trafiğin azalmasını da göz ardı etmemek gerekir. Ancak kaza mutlak değerlerinde azalma görülmekle birlikte, gerçekte kaza riskinde bir azalma olmadığını göreli değerlendirme yapıldığında görülecektir. Bu mutlak değerlerin yıllara göre birbirleri ya da diğer ülke verileri ile karşılaştırılmaları anlamlı değildir. Sayın Bursalı’nın da işaret ettiği gibi bu değerlerin, taşıt ya da trafik değerleri ile oranlarını (göreli, normalize edilmiş, değerleri) karşılaştırmak anlamlı olacaktır. Bu mutlak değerlerin nüfus ile oranlanıp karşılaştırılmasının da yanıltıcı sonuçlar vermesi kaçınılmazdır. Çizelge 2’de değişik ülkelerde, 2003 yılı için yüz bin nüfus ve araç başına can kaybı sayıları görülmektedir. Buna değerlere göre Türkiye, yüz bin (100.000), nüfus başına 6 can kaybı ile Avrupa’da İsveç ve İngiltere ile birlikte en küçük orana sahiptir. Buna karşın, Almanya 8, Fransa 10, İtalya 11, İspanya 13 kayıp oranıyla Türkiye’den daha riskli görünmekte. Dahası, Kore ile birlikte, Japonya, Kanada, Yeni Zelanda, İsviçre gibi diğer gelişmiş ülkeler de Türkiye’den riskli görünmekte. Bunun anlamı Türk halkının daha az trafik kaza riski taşıdığıdır. Bu bir anlamda doğrudur; ancak, nedeni daha az kaza olması değil, diğer ülke insanlarına göre daha az trafiğe katılmasıdır. Kaldı ki, taşıt sayıları göz önünde tutulunca ülkemiz daha az riskli değil. Yüz bin taşıt başına kaza değerlerine göre; Türkiye İngiltere, Norveç, İsveç, Almanya’ya göre 3 kat ya da daha fazla riskli olmak üzere tüm Avrupa ülkelerinden daha riskli. Taşıt sayısına oranla düzeltilen veriler daha uygun, gerçeği yansıtan karşılaştırma sağlamakla birlikte, trafik değerinin etkisini yansıtmaz. Kavşak ya da kısa yol kesimlerindeki gibi noktaların kaza riskini karşılaştırabilmek için uygundur. EN ANLAMLI KARŞILAŞTIRMA Bu oranlar, karayolu ağındaki ve uzun yollardaki kaza riskini belirlemek için yeterli olmayabilir. Bu durumda kaza verilerinin trafik değerleriyle oranlanarak ele alınması, riski belirlemek ve karşılaştırma için daha uygun görülüyor. Bununla birlikte ABD gibi çok büyük, yolculuk uzunluklarının çok fazla olduğu ülkeler için tek başına kullanılmasının yanıltıcı olabileceği öne sürülmekte. Dünyada kabul edilen en anlamlı karşılaştırma oranı “yüz milyon taşıtkm” ya da “bir milyar taşıtkm” başına kaza, yaralı, can kaybı değerleridir. Bu oran, Türkiye’de yüz milyon taşıt*km başına 6 can kaybıdır ve son yıllarda değişmiyor, (Çizelge 3). Yukarda belirtildiği gibi, 2000’li yılların başında azalan mutlak kaza değerlerine karşın; göreli değerlere göre, örneğin, can kaybı riski değişmedi. Kazaya katılma ve yaralanma riski ise arttı. Dünyadaki yüz milyon taşıtkm başına can kaybı değerler ise genelde birin altında Çizelge 4 Bu durumda, Türkiye trafik hacmine göre kaza verileri göz önünde tutulursa, dünyanın gelişmiş ülkelerine göre 6 kat daha risklidir. Diğer istatistiklere göre daha iyi göründüğü, Kore’ye göre bile 2.5 3 kat daha riskli olduğu sonucu çıkıyor. Bu iki çizelgedeki yaralı sayısı ve yaralanmalı kaza sayısı oranlarının karşılaştırılamaz olduğuna dikkat edilmeli. Bu durumun düzeltilmesi, halkımızın trafikte karşı karşıya olduğu riski azaltmak için yapılan en önemli çalışma, İçişleri (EGM), Milli Eğitim, Bayındırlık ve İskân (KGM), Sağlık bakanlıklarının yaptırdığı (katıldığı, yaÇizelge 2: Değişik ülkelerde nüfus ve taşıt başına düşen can kaybı (2, 3) ÜLKE 100.000 Araca Düşen Can kaybı 12 18 17 14 12 22 11 30 10 11 38 11 41 15 11 16 100.000 Nüfusa Düşen Can kaybı 8 12 10 7 6 13 6 15 6 6 6 8 15 9 7 11 DEVAMI YAN SAYFADA Çizelge 1:Trafik Kaza Değerleri (1) Almanya Avusturya Fransa Finlandiya Hollanda İspanya İsveç Portekiz Norveç İngiltere Türkiye CBT 1126/ 14 17 Ekim 2008 İsviçre Kore Kanada Japonya Yeni Zelanda