Katalog

Astronomi 40 ve 7 yıl önceki Güneş Tutulmaları Güneş tutulması meraklısı amatör astronomlar; 29 Mart 2006’da ay güneşin tamamını örtüp o muhteşem taç ortaya çıktığında karmaşık duyguları yeniden yaşayacaklar. Dünyanın her yerine giderek "Güneş tutulması toplayıcısı" amatör astronomlar yeniden bu mutluluğu yaşayacaklar.. 40 yıl önce Ayvalık’taki Güneş tutulmasında, "Güneş’i kurtarmak" için tüfekler atılıyordu, ancak 7 yıl önceki tutulmada hemen herkes bilgilenmişti ve Turhal’lı köylüler güneş tutulmasını bilge bir sessizlikle izlediler ve tam tutulma anında kararan güneşi alkışladılar.. Gülçin Erişkin Kandemir (*) 966’da seyahat özgürlüğü hiçbir bakımdan şimdiki kadar gelişmemişti. Bir yandan taşıtların ve yolların daha ilkel oluşu, bir yandan da üniversite öğrencilerinin parasızlığı… O devirdeki aile ve toplum baskısını da buna eklerseniz 1966 astronomi öğrencilerinin Ayvalık seyahatinin bir imkânsızın gerçekleşmesi olduğunu düşünebiliriz. İstanbul Üniversitesi Astronomi Bölümünün mükemmel başkanı Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan, o devrin zorluklarıyla başedebiliyordu. Otobüs sağlayıp biz öğrencilerini Ayvalık’a güneş tutulmasına götürmesi o günlerde herhalde bir ilk idi. Öğrencilerin çoğuna ufak tefek görevler vererek bizleri gerçek astronomluğa alıştırırdı. İstanbul Üniversitesi’nin ufak bir gözlemevi var. Günlük güneş rasatlarında güneş fotosferinin, lekelerinin gözlenmesine biz öğrencileri de zaman zaman büyük bir mutlulukla katılırdık. Güneş tutulmasına da büyük bir coşkuyla katılan öğrencileri şimdi çeşitli üniversitelerde görevliler. Bazıları da Antalya’daki Ulusal Gözlemevi’nde ya da Kandilli’deki Boğaziçi Üniversitesine bağlı gözlemevinde çalışıyorlar. Astronomlar ve astronomi öğrencileri 1966’daki tam güneş tutulması için Ayvalık’taki kamp yerinde harıl harıl çalışırlarken Ayvalık halkı güneş tutulmasından hiç de memnun görünmüyordu. Köylü çocuklarla konuştuğumuzda hiç ummadığımız tepkilerle karşılaşmıştık: çocuklarda bir korku bir korku… Sanki ay şimdi güneşi yiyor ve daha sonra onları da yiyecek. Tam tutulma sırasında silahlar atıldı ve tenekeler çalındı. Nedenini sorduğumuzda, teneke çalarak güneşi kurtardığına inanan insanlar olduğunu öğrenmiştik. Bir önceki "tam güneş tutulması"nı 33 yıl önce Ayvalıktan izlemiş olan yaşlı Türk astronomları için 11 Ağustos 1999 güneş tutulması, kayıp akrabasını 33 yıl sonra bulmak gibi bir şeydi. Güneşin ancak kısmen örtüldüğü tutulmalar daha sık gerçekleşir; fakat bunlar önemli sayılmazlar. Bilimsel sonuçları bakımından da, popüler görsel efektleri bakımından da tam tutulmalar bambaşkadır. Tam güneş tutulmasını izleyebilmek için tam tutulma çizgisi üzerinde kalan bir noktada bulunmak gerekir. Bu tutulmada Avrupa’dan Hindistan’a kadar uzanan çizgi 33 yıl sonra Türkiye’den de geçiyordu. 11 Ağustos 1999’da Türk astronomların çoğu Elazığ’da gözlem yapacaktı. Onlara katılmayı istiyordum fakat Turhal’a gitmeyi tercih etmiştim. Böylece hem tam tutulma çizgisi üzerinde bulunacak hem de ülkemize gelen amatör gruplardan birine yardımcı olabilecektim. Ayvalıkta kız öğrenciler ölçme aletleri bulunan çadırın önünde hatıra fotoğrafı çektiriyor. Kandilli Rasathanesi Güneş Fiziği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Muammer Dizer ve İstanbul Üniversitesi Astronomi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan ölçme aletlerinin bulunduğu çadırların önünde bir çay molasında. güzelliğini, bir yandan 33 yılın halkımızda inip inmeme konusu tartışılmaya başladı. oluşturduğu harika gelişmeyi izleme mut Sonuçta isteyenlerin aşağılara inmesine karar verildi. Tutulmayı görmeyi çok fazluluğunu yaşıyordum. Yurtdışından gelen amatör astro la istediğimden aşağı inenlere katılıp işi nomlar iki otobüsü dolduracak sayıdaydı. garantiye almaya karar vermiştim. Tutulmaya 20 dakika kala o çok saKapadokya’yı gezerek gelen grupla Turhal’da buluştuk ve güneş tutulmasını izle kin tepeden Turhal’ın hareketli bir köyümek üzere bir tepeye çıktık. Serin ve gü ne indik. Aşağısı tam istediğimiz gibi pırıl zel manzaralı bir tepeydi. Amatör astro pırıl güneşliydi. 13:05’de ilk değme (iki nomların bir kısmı dürbün, selostat gibi gök cisminin görüntüsünün birbirine değgüneşi gözlemleyecek aletler getirmişti. mesi) başlamıştı ve ay güneşe ilk çentiği Bunları tepeye yerleştirip beklemeye baş atmıştı bile. Aşağıdaki ovada tam bir curcuna vardı. Tüm köy halkı buraya toplanladılar. mıştı. Büyükler karartma Bir tepede gözlem Bir tepede gözlem gözlüklerini ya da daha önyapmanın çok yararı vardır: Ayın gölge konisinin yapmanın çok yara ceden hazırladıkları isli camları başkaları ile paylabiraz daha içine girerek tam tutulmanın biraz rı vardır: Ayın gölge şıyorlardı, fakat çocuklar uzamasını sağlıyorsu konisinin biraz daha paylaşmadan yana değildi. Turhallı çocuklar tutulma nuz. İki buçuk dakikalık içine girerek tam günkü hallerini daha sonra tam tutulma süresini birvideodan izleseler her halkaç saniye uzatmak bile tutulmanın biraz de çok utanırlardı. astronomları mutlu etmeye yeter. Bir saat ka uzamasını sağlıyordar bekledik. Her şey sunuz. İki buçuk da VE MUHTEŞEM TUTULMA iyiydi de bizlere ters gelen bir bulut tepemizde kikalık tam tutulma Ay Güneşi gittikçe dademoklesin kılıcı gibi duha fazla örtüyordu. Koronasüresini birkaç saruyordu. Ya tutulma yı görmek için sabırsızlanıniye uzatmak bile yorduk; bekleyişimiz bir buanında bu bulut güneşi örterse? Grubun sinirleri astronomları mutlu çuk saat sürecekti. Bazı gerildikçe geriliyordu. kimseler parmaklarını örgü etmeye yeter. Hayaller, zahmetler ve biçiminde birleştirerek bir ücretler ya boşa giderse? deney yapmaya çalışıyorlarAşağıdaki güneşli ovaya dı. Güneş ışınları parmakla 1 DEĞİŞEN BİLİNÇ Geçen 33 yıl içinde köylülerimizde çok büyük gelişme olmuştu; artık hiçbiri tutulmadan korkmuyordu. Köylü çocukların gerek giysileri, gerek zihinleri pırıl pırıldı. Okullarında güneş tutulması anlatılmış, televizyon da anne babalarını eğitmişti. Hiçbiri güneşi kurtarmaya kalkışmıyordu. Silahlar patlamadı, teneke çalınmadı. Turhal köylüleri güneş tutulmasını bilge bir sessizlikle izlediler ve tam tutulma anında kararan güneşi alkışladılar. Çok duygulanTutulma başlangıcı Tutulma ve bulut Tutulmanın başlangıcında Bulutlanma güneş tutul mıştım. Bağırıp çağıranlar ay güneşin önünde belirir ve malarında en istenme yalnızca birkaç amatör astronomdu. Bir yandan kaattığı çentik yavaş yavaş yen olaydır. raran güneş ve tutulmanın büyür. 990/10 11 Mart 2006