Katalog

Kuş gribiAraştırma KUŞ GRİBİ PANDEMİSİ İLE İLGİLİ SENARYOLAR ‘Pandemi ancak uluslararası işbirliği ile önlenebilir’ ÜBA İstanbul Grubu’nun düzenlediği forumlar kapsamında, 9 Şubat 2006 tarihinde İstanbul Ofisi’nde gerçekleştirilen konferansta, Indiana Üniversitesi’nden Fizik Yardımcı Profesörü ve Informatik Profesörü Alessandro Vespignani*, ‘Pandemi Gelişim Modelleri ve Çeşitli Kontrol Stratejilerinin Etkileri’ başlığı altında topladığı konuşmasında, küresel ölçekte bir kuş gribi pandemisi ile ilgili tahmin ve analizlerini, hava ulaşımı altyapısı ve nüfus verilerinin ışığı altında değerlendirdi. Prof. Vespignani, virüsün bulaşma derecesi ve coğrafi/mevsimsel koşulları göz önünde bulundurarak geliştirilen senaryoları açıkladıktan sonra, farklı kontrol stratejileri ve küresel mücadele planlarının olası yararları konusunda da bilgi verdi. Prof. Vespignani dergimizle yaptığı söyleşide sorularımızı şöyle yanıtladı: T Indiana Üniversitesi’nden Fizik Yardımcı Profesörü ve Informatik Profesörü Alessandro Vespignani*, ‘Pandemi Gelişim Modelleri ve Çeşitli Kontrol Stratejilerinin Etkileri’ başlığı altında topladığı konuşmasında, küresel ölçekte bir kuş gribi pandemisi ile ilgili tahmin ve analizlerini, hava ulaşımı altyapısı ve nüfus verilerinin ışığı altında değerlendirdi. İlacın mümkün olduğunca piyasaya geç çıkartılması daha doğru bir stratejidir. Çünkü insanlar bu ilacı gereksiz ve zamansız kullanarak kuş gribi virüsüne karşı direnç kazanabilirler. Şu anda 20 veya 30 ülkenin elinde yeterli miktarda ilaç stoğu var. larla önünü kesebiliriz. da nasıl yayılacağına Dünyanın sonunu getirilişkin tahminler yapameyecek çeşitli senaryobiliyoruz. Bu tahminlerlarımız var. Bu iyimser senarde hastalığın özellikleyolar neye dayanıyor? ri ile ilgili verilerden yararlanmıyor musu Ülkelerin virüse nuz? hazırlıklı yakalanmalarına, aşının hızlı bir şekilde Tabi yararlanıgeliştirilmesine, antiviral yoruz. Hastalığın builaçların dağıtımına gibi... laşma derecesi, kuluçPandeminin yayılmadığıka süresi gibi veriler nı varsaydığımız çok sayıçok önemli. Bütün da senaryomuz var. bunlar pandeminin ev1918 yılındaki riminde çok önemli rol grip salgınında 4050 miloynuyor. Ve biz bu veyon kişinin öldüğü söyle rilerden yararlanarak niyor. Kuş gribine bağlı modellerimizi kuruyodünya çapında bir panderuz. mi geliştiğinde tahminle Geliştirdiğiniz rinize göre kaç kişi yaşasenaryolar hangi de mını yitirebilir?. ğişkenler üzerine kurgulandı? En kötü senaryoya göre çok sayıda kişi Önce hastalığın ölebilir. Basında bu konereden çıktığına bağnudaki tahminler eski lı olarak senaryolar gepandemilere dayandırılaliştiriyoruz. Hastalık rak yapılıyor. Şu kadar Vietnam, Kamboçya gisayıda insan seyahat edibi bir güneydoğu ülkeyor, ülkelerin nüfusları sinden, Romanya veya Prof. Alessandro Vespignani gibi verileri alıp, orantı Bulgaristan’dan da çıkuruyorlar. Ama bunlar çok kaba tahminler. kabilir. Bu konuda henüz hiçbir şey bilmiyoBu tahmini yapmak için gerçek virüsü çok ruz. Sanıyorum ki siz bu senaryoları oluş iyi tanımanız gerekir. Ama bu konuda fazla tururken başlangıç noktası olarak virüsün inbir şey bilmiyoruz. Ancak bu bilgiler olduğu sandan insana geçtiği durumu temel alıyorzaman ölüm oranını –yüzde 10 veya yüzde sunuz. 20 gibi tespit edebiliriz Hava ulaşımı ve yolcu sayısı açısından Evet. "Hasta 0" olarak tanımladığımız Türkiye çok kritik bir bölgede yer alıyor. Do kişi şu anda ABD’de olabilir ve dünyanın herğu ile Batı’nın kesiştiği yerde. Bu açıdan Türhangi bir yerinden oraya gelmiş olabilir. Dikiye için topun ağzında diyebilir miyiz? ğer bir önemli nokta da hastalığın ne zaman Avrupa da kötü bir yerde. Eğer virüs başlayacağı. Hastalığın baharda veya kış aylailk önce Avustralya’da çıkarsa Türkiye ilk rında başlaması büyük fark yaratır. Buna başta kötü etkilenmez. Küresel olarak dümevsimsel etki diyoruz. Hastalığın bulaşıcılığı açısından kış şünmek zorundasınız. En kötü senaryoda çıkış noktası nereen kötü mevsim galiba? si? Evet. Bu mevsimsel etkinin nedenleri Virüsün Hong Kong’da kışın çıkması. henüz bilinmiyor. Bu konuda çok sayıda kuBu şekilde virüs güney yarımküreye kolayca ram var ama kesin nedeni bilinmiyor. Kuş gribinin pandemi haline gelmedağılır. Nüfusun buralarda yoğun olması yame olasılığı var mı? yılmayı hızlandırıcı bir rol oynayabilir. Bütün bu kötü senaryolarda hastalığı Epidemileri durdurma olasılığı tabi ki durdurmak için bir önlem alınmadığı mı varvar. Böylece virüs dünyaya yayılmadan önü sayılıyor? kesilebilir. Epidemileri yavaşlatabilir veya aşı988/6 25 Şubat 2006 CBT Kuş gribi pandemisi ile, uzmanlık alanınız olan dengeden uzak sistemler arasında ne gibi bir bağlantı var? AV Tipik Hollywood filmlerinde ölümcül bir virüs tehlikesi belirdiğinde bilim adamları, çok kısa bir süre içinde harika haritalar çizip, üzerinde eylem planı yaparlar. Birkaç gün içinde de kahramanca operasyonlar düzenleyip virüsün kökünü kazımayı başarırlar. Oysa gerçek hayatta böyle bir haritayı bu kadar kısa bir süre içinde çıkartmak mümkün değildir. Özellikle bundan 10 yıl önce teknik açıdan bu türlü çalışmalar söz konusu bile değildi. Şimdi dünyanın dört bir yanında bilim adamları, hava tahmini yapar gibi epidemik tahmin adını verdiğimiz bir çalışma yapabiliyorlar. Biliyorsunuz grip kış aylarında daha sık görülür. Pandeminin nerede çıkacağı, hangi aylarda artacağı, aşının bulunup bulunmayacağı gibi konularda kesin bir tahminde bulunamayız. Oysa bilimsel bir tahminde bazı öngörülerde bulanabilmeliyiz. Örneğin yarın hava soğuk olacak, kar yağacak gibi. Değişik durumlar için değişik tahminlerde bulunabiliriz. Örneğin yarın "hasta 0" ile işe başlayabiliriz. İlk epidemi vakası İstanbul’da görülecek diye bir varsayımla yola çıkabiliriz. Bu durumda şehirde neler olabilir? Bilim adamları ellerindeki bilgilere dayanarak insanların şehirde nereden nereye gittiğini, daha sonra hastalığın diğer şehirlere nasıl yayılabileceğini ve nasıl kontrol altına alınabileceğini araştırırlar. Daha sonra ülkeler bazında tahminler yapan bilim adamları salgının dünyaya nasıl yayılabileceği konusunda tahminlerde bulunurlar. İşte biz bu aşamada devreye giriyoruz. Bu tahminleri hangi verilerden yararlanarak yapıyorsunuz? Havayolları ulaşımı veritabanından yararlanıyoruz, çünkü çağımızda insanlar bir yerden bir yere giderken en fazla havayolunu kullanıyor. Ayrıca şehirlerin nüfus yoğunluğu bilgilerine de erişiyoruz. Böylece her şehir için epidemik bir değerlendirme yapma olanağına kavuşuyoruz ve hastalığın dünya Evet. Bu senaryolarda kimse bir şey yapmıyor; hastalık kendi kendine yayılıyor. Diğer senaryolarda hastalığı durdurmak için önlemler alındığı varsayılıyor. Sözgelimi insanlara seyahat kısıtlaması getirilebilir. İnsanlara memleketlerinde kalmaları söylenebilir.Ama bunun işe yarayacağını hiç sanmıyorum, çünkü kimse bu yasağa uymaz. Diğer bir önlem de antiviral ilaçların kullanılması. Tamiflu (Oseltamivir) veya Relenza (Zanamivir) gibi. Bunların yararlı olduğu görülüyor. Aşı için neler söyleyebilirsiniz? Aşı, virüs insandan insana geçtikten sonra ancak 9 ayda geliştirilebilir. Ayrıca yeterli miktarda üretilip küresel ölçekte dağıtımı gerekir. Bu arada bilim adamlarının amacı pandemiği yavaşlatmak. En az bir yıl gibi. Bu şekilde zaman kazanmak çok yararlı bir strateji gibi görünüyor. Bu da bazı zorlamalar sonucu gerçekleştirilebilir. Ne tür zorlamalar? Bir kere bu ilaçların birkaç ülkenin elinde toplanmaması gerekir. Zengin ülkeler kendilerini ilaç ile bu pandemiğe karşı koruyamazlar. Çünkü bir tek kendilerini kurtarmaları yetmez. Kendileri ile birlikte tüm dünyanın bu ilaçlardan yararlanması gerekir. Belki de zengin ülkeler böyle bir fela ket ile paylaşmayı öğrenebilirler. Şu anda Türkiye’de Tamiflu ve benzeri ilaçlar eczanelerde satılmıyor. Hükümet bunların tamamı nı elinde tutmayı tercih ediyor. Bu her yerde böyle mi? Şu anda Türkiye pandemiye hazırlanan ülkelerin arasında yer alıyor. Bu nedenle ilaç piyasaya sürülmüyordur. Aynı şey ABD’de ve İtalya’da da geçerli. Ayrıca WHO (Dünya Sağlık Örgütü) bu ilaçların ciddi bir pandemi olmadan kullanılmasına karşı. Çünkü insanlar virüse karşı direnç kazanabilirler. Bu durumda ilacın mümkün olduğunca piyasaya geç çıkartılması daha doğru bir stratejidir. Şu anda 20 veya 30 ülkenin elinde yeterli miktarda ilaç stoğu var. Biz bu bağlamda iki farklı senaryo yarattık. Birinde ilaçların tümü bu 20 ülkede kullanılıyor. Diğerinde, ilaç tüm ülkelerde eşit miktarlarda dağıtılmış. İki senaryodan da alınan sonuç aynı. Dolayısıyla ilaçların eşit miktarda dağılımı daha yararlı bir strateji. Diğer senaryolarda da bu sorunun işbirliği ile çözümlendiği öngörülüyor. Dünya ilk kez bunun ortak bir sorun olduğunu kabullenmek zorunda. Bu konuda WHO sorunu küresel olarak ele alacak ve çözecek. Spesifik bir ülkenin soruna bencil yaklaşımları, bu kez kendilerine de dünyaya da zarar verecek. Bu çalışmanız WHO gibi pek çok örgüte yol gösterecektir. Siz bu çalışmayı herhangi bir örgütün isteği doğrultusunda mı gerçekleştirdiniz? Pek çok kuruluş bu çalışmayla ilgileniyor. Bu birden fazla disiplini kapsayan bir çalışma, uluslararası bir ekibin ürünü. Bilgisayar uzmanları, istatistikçiler, epidemiyologlardan oluşan 5 kişi bu çalışmada görev aldı. Fransa Sağlık Enstitüsü de çalışmayı