Katalog

Sinir Bilim Güçlenen umutlar ve yaşanan düş kırıklıkları veren farmakoloğun; tanı için ileri teknoloji üretmeye uğraşan fizikçi, mühendis ve matematikçinin; insan davranışını anzşlarken: Bir dünya düşieyin lamaya çalışan fizyolog, psikolog ve eğiki; Alzheimer, Parkinson ve tim bilimcinin; nöroloji ve psikiyatri klıALS (amiyotrop lateral skleniklerinde sağaltımı "en iyileştirme"ye roz) gibi hastelıklar ile körlük ve (optimizasyon), nöroşirürjide köktenci gisağırlık etkeni bozunmalar (dejerişimleri en amaca uygun kılmaya çabalayan hekimlerin katkıları, "laboratuvar nerasyon), çok erken evrede tanıtezgâhından hasta yatağına beyin sağlığı nabilsin ve henüz çok ciddi kayıplar ortaya çıkmadan önce, ilerle ve beyin gönenci" içindir. Bu kişilerin ortak amaçları; Alzhemeyi durdurucu sağalhmlarla önimer hastalığının olumsuz etkilerini hafiflenebilsin; sinir sisteminin öz yeni letebilmek; Parkinson hastalığında en uylenme (rejenerasyon) ve değişerek gun sağaltımı bulabilmek; inme görülme yeniden örgütlenme (plastisite) kasıklığını azaltıp, inme sonrası sağaltımları daha iyileştirmek; stres, depresyon, pasitesi dizginlenip, yönetilerek, kaygı, şizofreni, takıntılı dürtüsel (obsesif "omurilik zedelenmesi, yaşam bokompülsif) bozukluk, iki uçlu (manik/biyu kötürüm kaltnak" anlamma gelpolar) depresyon gibi kişilik, davranış, mesin; bağımlılık düzeneklerinin düşünce ve duygudurum bozuklukları(mekanizma) tüm sırları çözülüp, nın düzeneklerini tümüyle açıklayarak, girişimleri (müdahale) olanakh kı~ daha iyi sağaltıp, yönetebilmek; saranın hnarak, alkoi, madde ve ilaç ba(epilepsi) genetik ve nörobiyolojik temellerini anlayarak sağaltımını geliştirmek; ğımlılığı. birey ve toplum sorunu mültipl skleroz (MS) hastalığını önlemek olmaktan çıkabilsin; tüm genetik ve daha etkili baş edebilmek; beyin tüdizgeler (sistemler) ile çevreseî temörleri için daha güçlü yaklaşımlar sağlatikçilerin iyice tammlanma&ı sure yabilmek; beyin ve omurilik zedelenmetiyle ruhsal/davramşsal hastahksinden sonraki iyileşme/toparlanma kalar için kesin tanı yöntemleri, da pasitesini en yüksek verimlilikle güdebilmek; körlük, sağırlık, okuma/öğrenme nışmanlık, korunma ve sağalüm güçlüğü düzeneklerini iyice anlayıp, önlesağlanabiisin; beyin gelişimine Üişyebilmek; ağrı yönetimi için yeni yaklakin yeni hilgilerin doğru kullanılşımlar geliştirmek ve bağımlılığı kökten mast ile yaşamm en erken evreleçözümleyebilmek olarak sıralanmaktadır. Gönül Özsoy Peker BEYİN ARAŞTIRMALARI2004 İLERLEME RAPORU r rindeki öğrenme/entelektuel gelismeye ilişkin ftrsatlar çok daha iyi değerlendirilsin ve yaşhhkfa ilişkili olumsuzluklar yönetilebilir kılmstn; kaygı, panik ve depresyon ile baş edecek çok daha güçlü sağalhmlar gelistirilerek, birey ve toplumun gönenç barıs ve verimliliği artnlsm... Bu düşler, insana çok yakın gibi görünmese de; yaşam bilimleri, tıp ve sağlık bilimlerinden pek çok temel, klinik ve davranış bilimcinin katkı sağladığı, çoğul disiplinli bir araştırma ve uygulama alanı olan çağdaş sinirbilimlerinde, giderek artan düşünce ve eylem bütünleşmesi (entegrasyon), çok güçlü yeni teknolojilerin desteği ve dikkatle seçilmiş, çok özgül sağaltım/girişim hedeflerinin belirlenmesi ile bugün, beyin araştırmaları ile beyin sağlığı ve beyin gönencini geliştirme uygulamaları çok heyecan verici bir düzeye gelmiş bulunmaktadır. Moleküler/hücresel biyolog, morfolog ve kimyacının; ilaç geliştirmede uğraş HANGİ STRATEJÎLER? Bu hedeflere ulaşmak için sinirbilimcilerin kullandığı / kullanabileceği stratejileri, aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Genom araşbrmaları sonuçlanndan en üst düzeyde yararlanmak: İnsan gen haritası, çok yakında tümüyle açıklanmış olacaktır. Bu demektir ki, 1015 yıla kadar, beynin hangi bölgesindeki, hangi genlerin, hangi farklı işlevsel durumlarda ve hangi farklı yaşam evrelerinde (ana rahmine yerleşimden ölüme dek) etkin (aktiO veya suskun (inaktif) olduğunu bilecek ve örneğin, nörolojik ve psikiyatrik bir hastalıkta, hangi genlerin değişime uğrayarak (mutasyon), hangi protein ürünlerini türetemediğini veya türettiği protein ürünlerinden hangisinin sapkın (anormal) çalıştığını gösterebileceğiz. Artık iyi bilinen Huntington hastalığı (istemsiz hareketler, zihinsel bozunma), spinoserebellar ataksi (omurilik ve beyinciğin tutulduğu denge ve hareket bozukluğu) ve "kırılgan X (fragile X) (kromozumuna bağlı) zihinsel gerilik"in genetik temelleri bu yaklaşımla tanımlanmıştır. Bugün, "gen yongaları" (microar ray) sayesinde, genetik tanı ve gen sağaltımı programlama girişimleri oldukça hızlanmıştır. Beyin gelişimine ilişkin tüm öğrendiklerimizi, tanı, sağalbm, korunma ve (sağlık ve gönenci) yönetim alanında uygulamak Cenini oluşturacak yumurtanın döllenmesinden kişinin ölümüne dek, beynin bazı alanları ve bazı dönemleri, diğerlerine göre, dış (ceninin kendi bedensel özellikleri, anne kanı aracıhğı ile etkili olabilecek etkenler ve dış ortamdaki tüm özelliklerle psikososyal yaşanülar) etkilere daha duyarlı ve büyüme hızının daha yüksek olduğu (kritik) yapı/durumlardır. Bu süreçler, hem desteklenip/ pompalanıp/geliştirilebilir, hem de engellenebilir/baskılanabilir/sınırlandırılabilir özelliktedir. Otizm, dikkat eksikliği ve hiperaktivite, öğrenme/okuma sorunları ile şizofreni ve bunama süreçlerine daha etkin yaklaşabilmek için tüm gelişimsel evrelerdeki "beyin halleri"ni çok iyi anlayabilmek ve gütmek gerekmektedir. BEYİNDEKİ YAZILIMIN SIRRI Beyin/sinir sisteminin olağanüstü güçlü plastisite potansiyelini dizginleyip /güdebilmek; Beynin olağanüstü güçlü bir "nöroplastisite", yani kendini onarma, yeniliğe uyum gösterme ve yeniden yapılanma/örgütlenme potansiyeli bulunduğuna ilişkin bulgu ve bilgiler her geçen gün artmaktadır. Bu potansiyelin, isten dik hedeflere uygun olarak denetlenmesi yönlendirilmesi ve sürdürülmesi ile inme Parkinson hastalığı ve beyinomurilik ya ralanmaları sonrasındaki iyileşme ve i$ levselliğin yeniden kazanımı büyük ölçü de desteklenmiş olacaktır. Bizi insan olarak çok farklı, özel vı biricik kılan beyinsel donanım ve yazüıır lann gizini tam anlamıyla kavramak: Be> nimizin nasıl işlediğini; bellek oluşturmj bilinç halleri, algı, duygulanım ve dışavı rum, karar alma, dil(ler)i kullanma ve y; rabcılığı gütme düzenekleri ve sinir hüı resi (nöron) devrelerinin nasıl oluşup ç; lıştığını anlamak, birey ve toplumun z hinsel ve duygusal gelişimini, gönencir ve ekonomisini geliştirecek öğelerdir. İt san beyninin potansiyelini en üst düzey taşımak için, sinirbilimciler, "beynin birlı şik alan kuramı"nda buluşmalıdırlar. Bu stratejilerin gerçekleştirilme: için sinirbilimcilerin kullandığı başlıc araç ve yöntemler ise aşağıdaki gibi öze lenebilir: Hücre yerine koyma (replasmaı yaklaşımları: Erişkin nöronlar, hastalı veya yaralanma süreclerinde zedelen veya ölürler ama ne yazık ki, erişkin be ninin hemen tümüne yakın bölgesind' çoğunlukla bölünerek çoğalamazla Erişkinin kendisine ait veya cenin ka naklı sinir kök (projenitör) hücreleı farklılaştırıp, olgunlaştırarak, beyin vej omuriliğe "ekip" (yamayıp) erişkin ve i 947/16 14 Mayıs 2005